آلودگی هوا و بنزین؛ یک تجربه

حمیدرضا شکوهی | آلودگی هوای این روز‌های تهران از جمله مسائلی است که نشان می‌دهد اگر عزم همگانی برای رفع مشکلی وجود نداشته باشد، نمی‌توان امید به رفع آن داشت. در زمان آلودگی هوای تهران در سال‌های گذشته، همواره انگشت اتهام به سمت سوخت خودرو‌ها می‌رفت و طرح‌هایی مثل تردد زوج یا فرد خودرو‌ها اجرا می‌شد.

اما حالا دیگر همه می‌دانند که مشکل آلودگی هوا، دیگر از سوخت خودرو‌ها نیست، چراکه وضعیت تولید بنزین در ایران طی سه سال اخیر کاملا دگرگون شده است. اما ارتقای کیفیت بنزین تولیدی در ایران، تنها یک حلقه از زنجیره‌ای است که موجب کاهش آلودگی هوا می‌شد و هنوز لازم است در مورد ارتقای کیفی خودروها، سوخت نیروگاه‌ها، افزایش ناوگان حمل‌ونقل و عمومی و موارد مرتبط، کار‌های فراوانی انجام شود.

اگر به این موضوع نپردازیم که چه شد بنزین، از ردیف متهمان اصلی آلودگی هوای تهران و کلانشهر‌ها کنار رفت، اجحاف در حق کسانی است که در سال‌های اخیر برای ارتقای کیفیت بنزین تلاش کردند.

سال ۱۳۹۶، میانگین میزان تولید روزانه بنزین در ایران ۵۹ میلیون لیتر و میزان واردات ۱۷ میلیون لیتر بود. اما از ابتدای سال ۹۶، تولید بنزین پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس از ۳ میلیون لیتر در روز، ابتدا به ۱۲ میلیون لیتر و در انتهای سال به ۱۵ میلیون لیتر در روز افزایش یافت؛ بنزینی که کیفیتی بالاتر از بنزین سایر پالایشگاه‌ها داشت. این افزایش کمی و کیفی در پالایشگاه‌های بندرعباس و شازند نیز محسوس و ملموس بود.

میزان تولید بنزین در پایان سال ۹۷ به بیش از ۱۰۵ میلیون لیتر در روز رسید. این افزایش کمی، وقتی می‌توانست ارزشمند باشد که با ارتقای کیفی همراه باشد. در سال ۹۶، تولید بنزین پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس کمتر از ۳ میلیون لیتر در روز بود و تولید بنزین یورو در پالایشگاه شازند هم که ۱۵ میلیون لیتر در روز بود به دلیل انحراف الفین، کیفیت بالایی نداشت.

اما در سال ۹۸، تولید روزانه ۷۶ میلیون لیتر بنزین یورو با بررسی و تایید مولفه‌های زیست‌محیطی ثبت که موجب تقدیر رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست از وزیر نفت شد. بخش مهمی از ارتقای کیفیت بنزین در کشور، حاصل افتتاح پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس است که میزان گوگرد و الفین آن صفر است!

افزایش کمی و کیفی بنزین تولیدی در ایران طی سه سال اخیر، اتفاق مهمی با دو تاثیر بسیار ارزشمند بود. نخست اینکه موجب کاهش بی‌سابقه سهم بنزین در آلودگی هوای کلانشهر‌ها شد تا دیگر وقتی صحبت از آلودگی هوا می‌شود، مسوولی به یاد زوج یا فرد کردن تردد خودرو‌ها نیفتد و مسائل مهمی همچون مصرف سوخت مازوت در نیروگاه‌ها که قبلا کمتر مورد توجه قرار می‌گرفت، مطرح شود.

دوم اینکه افزایش تولید بنزین و ارتقای کیفی آن موجب افزایش صادرات بنزین توسط ایران شد؛ آن هم نه فقط صادرات بنزین به ونزوئلا که بسیار رسانه‌ای شد، بلکه کشور‌های اطراف همچون پاکستان، ارمنستان، جمهوری آذربایجان، ازبکستان و کردستان عراق. امروز علاوه بر آنکه کل نیاز کشور به بنزین بدون واردات تامین می‌شود، ایران به بزرگ‌ترین صادرکننده بنزین در منطقه تبدیل شده که اتفاق مهمی است.

جالب اینجاست که در چنین شرایطی، منتقدان بیژن زنگنه، وزیر نفت تلاش می‌کنند او را دشمن پالایشگاه‌سازی توصیف کنند! در حدود ۳۵ سال، ظرفیت پالایشی ایران تنها ۵۶ درصد بیشتر شده بود و از یک‌میلیون و ۱۸۵ هزار بشکه در سال ۵۷ به یک‌میلیون و ۸۵۰ هزار بشکه در روز در سال ۹۲ رسیده بود. اما در سال‌های اخیر این ظرفیت حدود نیم میلیون بشکه در روز افزایش پیدا کرده است.

فراموش نکنیم که پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس در سال ۹۲ با پیشرفت عملیاتی ۳۵ درصد تحویل دولت جدید شد و پیشرفت کلی ۶۵ درصدی آن مربوط به بخش مهندسی و خطوط لوله و آبگیر‌ها بود! در حالی که پالایشگاه باید تا سال ۹۱ افتتاح می‌شد. این‌ها را نوشتم تا به همان حرف اول برسم. اگر اراده‌ای باشد، مشکل آلودگی هوا هم حل می‌شود.

همان‌طور که در سال‌های اخیر نقش یکی از حلقه‌های ایجادکننده آلودگی هوا، یعنی سوخت خودرو‌ها کمرنگ شد. اما آیا چنین عزم و اراده‌ای برای ارتقای کیفیت خودروها، کاهش تعرفه واردات خودرو‌های هیبریدی، بهبود وضعیت سوخت نیروگاه‌ها و افزایش ناوگان حمل‌ونقل عمومی هم وجود دارد؟!