جشن سده در ایران و تاجیکستان؛ میان ماه من تا ماه گردون تفاوت از زمین تا آسمان است

حدود دو سال پیش ایران و تاجیکستان جشن سده را به‌ طور مشترک در فهرست جهانی میراث ناملموس یونسکو ثبت کردند. این روزها این جشن در ایران و تاجیکستان در حال برگزاری است، اما آنچه در ایران برپا می‌شود، کجاست و آنچه در تاجیکستان دیده می‌شود، کجا! 

جشن سده یک جشن باستانی ایرانی است که در بعضی افسانه‌ها آن را جشنی برای پیدایش آتش می‌دانند، گرچه روایت‌های دیگری مانند پیروزی فریدون بر ضحاک یا چند افسانه دیگر را هم به عنوان خاستگاه جشن سده نقل می‌کنند. این آیین در شامگاه دهمین روز از ماه بهمن برگزار می‌شده است. هیزمی را که مردم از چند روز قبل در مرکز شهر یا بر قله کوه جمع کرده‌اند، آتش می‌زدند و جشن آغاز می‌شد.  

اکنون دو کشور ایران و تاجیکستان به عنوان خاستگاه این جشن شناخته و ثبت شده‌اند و هر سال جشن سده در هر دو کشور برپا می‌شود، اما آنچه در تاجیکستان در روزهای جشن سده رخ می‌دهد با آنچه در ایران اتفاق می‌افتد فرق زیادی دارد.

برافروختن آتش در چند مکان شهر، برگزاری نمایشگاه‌ها و ... بخشی از جشن بزرگی هستند که چند سالی است در تاجیکستان برگزار می‌شود و مسوولان تاجیک آن را به عنوان فرصتی برای نمایش فرهنگ خود و حتی جذب گردشگر غنیمت می‌شمارند.

در ایران اما هر سال برگزاری این جشن کوچکتر و محدودتر شده است به طوری که امسال به گفته متولیان آن، فقط تعداد اندکی از زرتشتیان در جشن حضور دارند و مردم دیگر حتی اجازه بازدید از جشن را هم ندارند. تا چند سال قبل تورهای گردشگری اجازه حضور در این جشن را داشتند اما گویا اکنون این موضوع هم امکانپذیر نیست که به معنای سوزاندن فرصتی مهم در رواج گردشگری داخلی و خارجی است. 

همه اینها در حالی است که مسعود پزشکیان چندی پیش در سفر به تاجیکستان بر اشتراکات فرهنگی دو کشور تاکید کرد. او حتی در دیدار با رییس جمهور این کشور به شعرخوانی پرداخت و گفت که در تاجیکستان احساس غربت نمی‌کند. به نظر می‌رسید بعد از این سفر اقداماتی از سوی دو کشور برای گسترش روابط فرهنگی صورت بگیرد اما تاکنون در عمل از سوی ایران هیچ اقدامی برای رواج فرهنگ مشترک ایرانی و تاجیکستانی دیده نمی‌شود.

بهترین و دردست رس‌ترین مثال جشن سده است. رییس جمهور تاجیکستان اعلام کرده در روزهای جشن سده برای گردشگران  ایرانی برنامه خوش‌آمد گویی ویژه دارند و قول یک روز هزینه هتل رایگان به حساب ریاست‌جمهوری برای سده یا نوروز را هم داده اند. تاجیکستان اولین گام را برداشته است اما در ایران ما گویا قدمی هم به عقب برمی‌داریم! چراکه جشن سده امسال از قبل با محدودیت بیشتری برگزار شده است.  

آیا صحبت‌های پزشکیان در تاجیکستان قرار است فقط در حد حرف باقی بماند و خوراکی رسانه‌ای به عنوان خروجی سفر فراهم کند یا به اشتراکات فرهنگی به معنای واقعی بها داده خواهد شد؟ آیا جشن سده به عنوان میراث ناملوس مشترک بین ایران و تاجیکستان نمی‌تواند نمادی از آغاز همکاری دو کشور باشد؟ آیا رییس جمهور در دیدار با مقامات تاجیکستانی فقط به خواندن چند بیت شعر اکتفا کرد و از آن سفر تجربه‌های مفیدی با خود نیاورد؟ تجربه‌هایی درباره اهمیت دادن به هویت ملی. 

آن هم در شرایطی که جشن‌های رایج در کشورهای غربی مانند ولنتاین و هالوین به شدت در میان جوانان ایرانی طرفدار پیدا کرده است، آیا پرداختن به نسخه‌های وطنی مفیدتر نیست؟

این روزها بازار ایران برای برگزاری جشن ولنتاین آماده می‌شود! آیا مسوولان نمی‌خواهند جدی‌تر به جایگزینی جشن‌های ایرانی با مدل غربی آن فکر کنند؟

منبع: عصر ایران