آثار تاریخی قطب شمال در موزه بریتانیا

لباس و تجهیزات شکار مورد استفاده شکارچیان اسکیمو، آلاسکا

یک گروه از دانشمندان بریتانیایی که کارشان احیای آثار با ارزش قطب شمال است، با یک قضیه عجیب رو‌به‌رو شده بوده‌اند. کارشناسان یکی از چالشی‌ترین وعلمی‌ترین پروژه‌های موزه بریتانیا باید راه‌های حفاظت از یک مجموعه مصنوعاتی را پیدا می‌کردند که از پوست ماهی، روده شیرماهی، یا دیگر منابع غیرعادی دریایی ساخته شده است.

این نخستین بار در تاریخ حفاظت از آثار هنری و باستانی است که دانشمندان بریتانیایی با چنین ماموریتی رو‌به‌رو شده‌اند. در تدارک نخستین نمایشگاه قطب شمال در موزه بریتانیا (که از روز پنجشنبه به روی عموم باز می‌شود) دانشمندان می‌بایست این آثار نادر را به تماشای عموم می‌گذاشتند.

دو کیف غیرعادی که در سال‌های ۱۸۸۰ به دست بومیان آلاسکا از پوست ماهی آزاد (Salmon) ساخته شده است، در میان یک تعداد اشیای غیرعادی است که در این نمایشگاه نادر در معرض دید گذاشته می‌شود.

کارشناسان موزه بریتانیا می‌بایست روش‌های حفاظت از نه تنها پوست ماهی، بلکه ابزار‌هایی را که از روده شیرماهی، پای اردک، مثانه خوک ماهی، پوست درخت، عضله گوزن شمالی و علف ۱۵۰ ساله ساخته شده‌اند، کشف می‌کردند.

کارشناسان حفظ آثار هنری و باستانی تاکنون هرگز با چنین مجموعه‌ای از ابزار‌های ساخته شده از مواد دریایی و دیگر مواد اولیه نامعمول رو‌به‌رو نشده بودند.

کارشناسان موزه بریتانیا به منظور حفظ و ترمیم دو کیف ساخته شده از پوست ماهی که ۱۳۰ سال عمر دارند، می‌بایست ابتدا برای بازگرداندن نرمی‌شان آن‌ها را ۲۴ ساعت در یک چادر نایلونی آزمایشگاهی در معرض بخار آب قرار می‌دادند.

بازگرداندن طراوت به این دو کیف می‌بایست به دلیل روش پیچیده‌ای که صنعتگران قطب شمال در قرن نوزدهم در ساختن آن‌ها به کار برده بودند، با احتیاط فراوان و به آرامی انجام می‌شد.

پژوهش در مورد فناوری پوست ماهی قطب شمال نشان داد که برای ساختن این دو کیف از پوست ۲۳ ماهی آزاد استفاده شده که از قبل تمام پوست و چربی آن‌ها کنده و پاک شده و پیش از ساخت، آن‌ها را با ادرار انسان دباغی کرده و سپس در روغن ماهی یا خوک‌ماهی خوابانده بوده‌اند.

به منظور درک بهتر این روش، سوفی روُ، یکی از کارشناسان موزه بریتانیا، به اسکاندیناوی سفر کرد تا در محل، روش سنتی تبدیل پوست ماهی به چرم را بیاموزد.

در قرن نوزدهم، صنعتگران جامعه «یوپیک» در جنوب غربی آلاسکا از تیغ ماهی به عنوان سوزن و از زردپی (تاندون) عضله گوزن شمالی یا کانادایی، برای دوختن تکه‌های دباغی شده پوست ماهس آزاد به یکدیگر استفاده می‌کردند. مرحله نهایی و تکمیلی، رنگ کردن پوست با رنگ قرمز (احتمالا با پوست درخت توسکا) و تزئین آن با نوار‌های کلاژن گلوی خوک‌ماهی سفید و موی چانه گوزن کانادایی بوده است.

کیف بزرگتر که ۸۰ در ۶۰ سانتیمتر است، بسیار محکم است و احتمالا برای حمل لباس استفاده می‌شده است. تصور می‌شود که کیف کوچکتر که ۵۰ در۴۰ سانتیمتر است، برای چیدن و حمل توت و دیگر مواد غذایی کاربرد داشته است.

مصنوع دیگری که برای کارشناسان موزه بریتانیا چالش بود، یک بارانی کلاهدار ۹۰ ساله است که توسط صنعتگران جزایر «آلوتی» آلاسکا از روده خوک دریایی یا شیر دریایی ساخته شده است.

دانشمدان موزه بریتانیا برای ترمیم پارگی‌های این بارانی مجبور به استفاده از قطعات «نانو سلولز» بسیار نازک و شفاف شدند. این ماده (که از مواد گیاهی بسیار فرآوری شده ساخته می‌شود) برای ترمیم نسخه‌های خطی باستانی نوشته شده روی پوست حیوانات به‌کار می‌رود. کار ترمیم این بارانی با تک‌های تزئینی چهارگوش و سه‌گوش پوست آزاد روی آن، دشوار‌تر شده بود.

یک مصنوع دیگر که با روده خوک دریایی یا شیر دریایی ساخته شده است، یک بادبان ۱۱۰ ساله یک قایق باز هشت متری پوستی قطب شمال (قایق‌های خاص قطب شمال که روی بدنه چوبی آن پوست می‌کشیدند) موسوم به «امیاک» است.

صنعتگران قطب شمال به منظور تبدیل روده حیوانات به بادبان یا بالاپوش‌های ضد آب، می‌بایست آن‌ها را با دهان مثل بادکنک باد می‌کردند. پس از چند هفته خشک شدن در باد‌های قطبی، آن‌ها را به صورت نوار‌های بلند می‌چیدند و با زردپی (تاندون) عضله شیرماهی یا خوک‌ماهی، می‌دوختند.

در میان چالش‌های دیگر تیم حفاظت این نمایشگاه، یک کیف ساخته شده ازپوست پای مرغابی، یک جسم عظیم شناور ساخته شده از پوست خوک دریایی برای شکار آن‌ها، و یک قایق پارویی اسکیمو‌ها از جزایر «آلوتی» در سواحل شمال غربی آلاسکا بوده است.

در میان دیگر مصنوعات نادر این نمایشگاه، یک نوع قایق چوبی با نیزه ساخته شده از استخوان، یک جفت جوراب بافته شده از علف منطقه تُندرا (فلات بزرگ، بی‌درخت و یخ‌زده قطب شمال) و یک نیزه ساخته شده از عاج نهنگ قطبی (ناروال) است. قرن‌ها صنعتگران عاج در اروپا و مشتریان آن تصور می‌کردند این عاج، شاخ اسب‌های اسطور‌ای تک شاخ (یونیکوُرن) است.

نفیس‌ترین دو شیء به نمایش گذاشته شده، یک جفت چکمه گلدوزی شده از چرم گوزن شمالی است که کاپیتان کوک یا یکی از همکاران ارشدش، در سفر به آلاسکا در سال ۱۷۷۸ به دست آوردند. این نخستین بار است که یک موزه در بریتانیا چنین مجموعه حفاظت شده و فوق العاده‌ای از اشیا و مصنوعات قطب شمال به نمایش می‌گذارد.

این ابزار‌ها نماینده فرهنگ‌های بیش از چهل قوم بومی آلاسکا، از جمله «اینیوئیت»، «سیبری»، «سَمی» (در شمال اسکاندیناوی) و دیگر مردمان قطب شمال و مناطق جنوبی آن است که با مهارت، از منابعی که برایشان فراهم بوده برای ساختن مصنوعاتی بادوام، موثر و زیبا برای زندگی روزمره‌شان استفاده کرده‌اند.

نمایشگاه «قطب شمال: فرهنگ و اقلیم»، روز پنجشنبه گشایش خواهد یافت. حامی مالی آن «سیتی گروپ»، یک بانک غیرتجارتی و خدمات مالی مستقر در نیویورک است. «سینی گروپ» علاوه بر تقبل هزینه این نمایشگاه تازه‌ترین بانکی است که سرمایه‌گذاری روی حوزه‌های نفت و گاز قطب شمال را متوقف کرده است.

سوفی روُ، یکی از کارشناسان حفاظت از آثار هنری که مجموعه قطب شمال موزه بریتانیا را احیا کرده، آثار به‌نمایش گذاشته شده و منابع به‌کار رفته در آن‌ها را «گواهی بر نبوغ اقوام منطقه قطب شمال» توصیف می‌کند.

او می‌گوید: «مردمانی که در این محیط‌های اقلیمی دشوار زندگی می‌کنند، رابطه‌ای توام بااحترام با منابع و حیوانات اطرافشان دارند. انگیزه این که هیچ قسمت بدن حیوان شکار شده دور انداخته نشود، به معنی آن است که قطعات لاشه حیوان که ما معمولا دور می‌اندازیم، با زیبایی و مهارت تبدیل به جالب‌ترین مواد و اشیا شده است.»

منبع: ایندیپندنت