آینده از آنِ کیست؛ ربات یا انسان؟

رضا سعیدی فیروزآبادی، جراح پیوند عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران | در دهه‌های اخیر بشر با شبیه‌سازی ساختار مغز انسان موفق به تولید ربات‌هایی شده است که قادر به انجام برخی کار‌های انسان هستند. این ربات‌ها مانند انسان می‌توانند راه بروند، در کارخانه کار کرده و حتی رانندگی کنند.

ربات‌های پیشرفته‌تر امروزی حتی قادر به تحلیل عکس‌های پزشکی و داده‌های تحقیقاتی هستند. بنابراین اکنون ممکن است این سؤال پیش آید که آیا ربات در آینده جای انسان را خواهد گرفت؟ آیا بسیاری از شغل‌ها در آینده به علت حضور ربات‌ها از بین خواهند رفت؟ اگر این‌طور باشد، آینده تحصیلات عالیه به کدام سمت خواهد رفت؟

چگونه می‌توان بشر را برای شغل‌های آینده تربیت کرد؛ شغل‌هایی که با حضور ربات‌ها از بین نروند؟ بیش از صد سال پیش با انقلاب صنعتی بسیاری از شغل‌ها در مزارع از بین رفت و کارگران را روانه کارخانه‌ها کرد.

با انقلاب در هوش مصنوعی و فناوری ربات‌ها، باز این اتفاق خواهد افتاد و بسیاری از مشاغل کنونی را ربات‌ها انجام خواهند داد. بسیاری از کار‌هایی که نیاز به «تکرار» دارند در آینده به وسیله ربات‌ها انجام خواهند شد. برای مثال در بسیاری از کارخانه‌جات ماشین‌سازی ربات‌ها جای انسان را گرفته‌اند یا ربات‌ها قادرند میلیون‌ها محاسبه پیچیده ریاضی را در کسری از ثانیه انجام دهند.

واقعیت این است که هر روز ربات‌های هوشمندتری ساخته می‌شوند. مطالعات متعدد پیش‌بینی کرده‌اند که بیش از نیمی از شغل‌های فعلی بشر در ٢٠ سال آینده، دیگر وجود نخواهند داشت. البته این پیش‌بینی، خود نویددهنده ایجاد شغل‌های جدید دیگر در آینده است.

سیستم‌های آموزشی ما باید نسل جدید را برای این پدیده آماده کنند. باید به این نکته توجه داشت که با وجود اینکه ربات‌ها به‌تدریج بهتر و باهوش‌تر می‌شوند، ولی انسان، ویژگی‌هایی دارد که ربات هیچ‌گاه به آن نخواهد رسید. باید در آموزش نسل جدید، به‌ویژه در تحصیلات عالیه بر این ویژگی‌ها تکیه کرد. یکی از این ویژگی‌ها «ابتکار» و «خلاقیت» است.

ابتکار و خلاقیت موتور محرکه پیشرفت بشر است. باید آموزش طوری طراحی شود که این ویژگی را پرورش دهد. ربات یک ماشین برنامه‌ریزی‌شده است که از هرگونه ابتکار و خلاقیت تهی است. بنابراین بشر با داشتن این امتیاز همیشه از ربات‌ها جلوتر است.

از دیگر ویژگی‌های بشر می‌توان به روابط و تعامل انسانی اشاره کرد. بسیاری از مشاغل نیاز به این دو خصوصیت دارند که ربات‌ها فاقد آن هستند. تعالی و پیشرفت در روابط انسان چیزی نیست که یک‌شبه در انسان ایجاد شده باشد و نیاز به تمرین و ممارست دارد.

سیستم آموزشی آینده‌نگر می‌تواند بذر این ویژگی را در نسل جوان نهادینه کند. مشاغلی که به دو ویژگی «ابتکار» و «روابط انسانی» نیاز داشته باشند، هرگز با ربات‌ها جایگزین نخواهند شد. این فرصتی است برای نسل جدید در انتخاب رشته و شغل آینده. برعکس، مشاغلی که نیاز به «تکرار» دارند، قطعا در آینده به‌تدریج از بین خواهند رفت زیرا ربات‌ها بهتر از انسان قادر به انجام آن‌ها هستند.

مسئله دیگر این است که با پیشرفت در فناوری، دانش و مشاغل نیز از شکل سنتی و ثابت درآمده و به صورت سیال خواهند بود. بنابراین لازم است که انسان خود را برای آموزش مادام‌العمر آماده کند. آنچه بشر در مدرسه یا دانشگاه می‌آموزد طی سال‌ها و دهه‌های آینده قطعا تغییر می‌کند.

بنابراین بشر باید یاد بگیرد که همیشه آموزنده باشد. با پایان دوره تحصیلات کلاسیک در مدرسه یا دانشگاه، آموزش پایان نمی‌پذیرد. این خصوصیت علم و فناوری است که همیشه درحال تغییر است. بنابراین نسل جدید باید خود را برای آن آماده کند و این امر میسر نیست مگر با ایجاد روحیه آموزش مادام‌العمر در افراد. سیستم‌های آموزشی باید این خصیصه را نیز در نسل جدید نهادینه کنند.

جمعیت کره زمین روز‌به‌روز بیشتر می‌شود. پیشرفت در فناوری بیش‌ازپیش مردم را به هم مرتبط کرده است. این امر خود رقابت شدیدتری را بین انسان‌ها و کشور‌ها ایجاد خواهد کرد.

با پیشرفت در فناوری، به‌ویژه در زمینه کامپیوترها، هوش مصنوعی در ربات‌های جهان به سمت آینده متفاوتی سیر خواهد کرد؛ آینده‌ای که نقش فناوری در آن بیشتر و بیشتر خواهد شد. بسیاری از مشاغل و حرفه‌ها از بین خواهند رفت یا اهمیت خود را از دست خواهند داد.

البته این خود، فرصت‌های جدیدی ایجاد خواهد کرد؛ فرصت‌های شغلی به‌ویژه در زمینه‌هایی که نیاز به «خلاقیت» و «روابط انسانی» دارند که از عهده ربات‌ها ساخته نیست. سیستم آموزشی ما باید در این زمینه برنامه‌ریزی کند. با ورود ربات‌های پیشرفته و نسل جدید قطعا فضای کاری برای بشر تغییر خواهد کرد.

این پدیده‌ای است که هم‌اکنون نیز در بسیاری از مشاغل قابل رؤیت است. بسیاری از مشاغل فعلی در آینده از بین خواهند رفت؛ همان‌گونه که بسیاری از مشاغل قرن گذشته اکنون دیگر وجود ندارند. از اکنون باید نسل جدید را برای این تغییرات آماده کرد که فردا دیر است.