چهار نشانه جدید از چرخش عربستان

سیگنال‌های تازه‌ای از تمایل مقامات ریاض به بهبود روابط با ایران در حال نمایان شدن است. صدور ویزا برای هیات‌های دیپلماتیک دو کشور، برگزاری بدون حاشیه مراسم حج، بازگشایی سفارت قطر در تهران و تمایل به حل و فصل بحران یمن چهار نشانه‌ای است که در ادامه نشانه‌های مثبت در تمایل ریاض به تلطیف روابط با تهران هویدا شده است.

پس از یک دوره تنش و سردی روابط بین ایران و عربستان سعودی، نشانه‌های تازه‌تری از تمایل مقامات ریاض به بهبود روابط با ایران در حال نمایان شدن است. صدور ویزا برای هیات‌های دیپلماتیک دو کشور، برگزاری بدون حاشیه مراسم حج، بازگشایی سفارت قطر در تهران و تمایل به حل‌وفصل بحران یمن چهار نشانه‌ای است که در ادامه سیگنال‌های مثبت ریاض در قبال تهران به‌خصوص پس از دیدار و مصافحه وزرای خارجه دو کشور هویدا شده است.

تحلیلگران این نشانه‌ها را ناشی از شکست راهبرد عربستان برای فشار بر ایران پس از یک دوره تنش‌آفرینی در همراهی با آمریکا می‌دانند. در مقابل این دیدگاه، گروهی دیگر از ناظران این نشانه‌ها را صرفا ناشی از تمایل ریاض به بهبود روابط در سطح دوجانبه می‌دانند و معتقدند که در ماهیت راهبرد ریاض در سطح منطقه تغییری حاصل نشده است. گروه سوم نیز فضای به قدرت رسیدن محمد بن‌سلمان و نیاز او به ثبات و آرامش برای نقل‌وانتقال قدرت را در این تمایل به برقراری روابط و مدیریت اختلافات موثر می‌دانند.

در این گزارش با پرداختن به این نشانه‌های جدید، به چرایی تمایل مقامات عربستان سعودی به کاستن از سطح تنش‌آفرینی در قبال جمهوری اسلامی ایران پرداخته شده است. اینکه چگونه مقامات سعودی حاضر شده‌اند در مدت کوتاهی در اولویت‌های خود به‌خصوص پس از اظهارات بن‌سلمان درخصوص کشاندن جنگ به داخل مرزهای ایران، تجدیدنظر کنند، ابهامی است که شبکه الجزیره نیز با پرداختن به آن نوشته است: «مساله قابل‌توجه آن است که ریاض تمایل زیادی به رفع تشنج‌ها در روابط خود با تهران دارد و این در تناقض با سخنان صریح بن‌سلمان در ماه مه گذشته است که طی آن ایران را متهم به تلاش برای سیطره بر مکه و مدینه کرده بود. به نظر می‌رسد که ایران به خوبی متوجه نیاز سعودی‌ها به تغییر قواعد بازی در منطقه شده است، آن هم پس از آنکه سیاست‌های اخیرش در ایجاد درگیری‌های مختلف در منطقه با شکست مواجه شد.»

بنابراین چرخش در نگاه مقامات ریاض به تخفیف دادن بحران و کاستن از سطح تنش در این چهار نشانه قابل ارزیابی است:

حج
یکی از اصلی‌ترین دلایلی که در بهبود روابط ایران و عربستان موثر واقع شد، موضوع اعزام حجاج و گفت‌وگوهای دو کشور بر سر جزئیات آن بود. از ارسال دعوت‌نامه وزیر اوقاف سعودی به هیات حج ایران و حضور حجاج ایرانی در عربستان، تا برطرف شدن تمام موانعی که سال گذشته برای حضور حجاج ایرانی در حج وجود داشت، باعث شد تا زمینه‌ها برای تغییر نگاه‌ها فراهم شود. در تازه‌ترین این واکنش‌ها، امیر مکه با بیان این ادعا که عربستان سعودی مخالف سیاسی‌سازی حج است گفت که این کشور مانع ورود اتباع ایرانی برای انجام فریضه حج نمی‌شود.

در همین خصوص «خالد الفیصل» که از شاهزادگان سرشناس سعودی است، گفت که عربستان سعودی، ایرانی‌ها یا هیچ مسلمان دیگری را از انجام مناسک حج یا سفر به مکه منع نمی‌کند. خالد الفیصل، رئیس کمیته مرکزی حج گفت: «ایرانی‌ها مسلمان هستند و پادشاهی عربستان پذیرای انجام مناسک حج از سوی تمامی مسلمان‌ها است.» او اضافه کرد: «از همه آنها، همانند سایر مسلمانان دعوت می‌شود که برای حج به اینجا بیایند و برای انجام فرایض خود از مکه و مدینه دیدن کنند.»

ویزا
در این چارچوب که هیات‌های دیپلماتیک دو کشور در بحبوحه تنش‌ها و قطع ارتباطات، فرصت پیدا کرده تا برای ارزیابی مسائل مربوط به سفارت و حج به‌عنوان دو موضوع مهم اختلافی تحقیق و تفحص کنند، گام مهمی است که طبیعتا در چارچوب نگاه جدید دو کشور به‌خصوص عربستان قابل درک و تحلیل است.

در واقع به‌دنبال مصافحه گرم محمدجواد ظریف و عادل الجبیر وزرای خارجه دو کشور در حاشیه نشست استانبول، بیانیه‌ای از سوی وزارت خارجه ایران صادر شد که به نزدیکی تبادل دیدارهای دیپلماتیک بین تهران و ریاض اشاره داشت. در همین زمینه ویزاهای دیپلماتیک‌ دو طرف برای آغاز مذاکرات پس از پایان حج آماده شده و قرار است دو طرف از ساختمان‌های دیپلماتیک خود بازدید کنند. به‌نظر می‌رسد که زمینه‌ها برای بازگشایی سفارتخانه‌های ایران و عربستان حداقل در سطح کاردار بیش از پیش آماده شده است.

قطر
بازگشایی سفارت دوحه در تهران پس از دو سال فراخوانی سفیر قطر از محل ماموریت خود، نشانه‌ای بسیار مهم در اوج تنش‌ها میان قطر و دولت‌های عربی به رهبری عربستان بود. نشانه‌ای که باعث شد تا برخی تحلیلگران از نفوذ ایران در پنجمین پایتخت عربی خبر دهند.

در همین خصوص شبکه الجزیره در گزارشی با پرداختن به ابعاد این موضوع اظهار کرد: «چه بسا علت این چرخش سعودی‌ها در مورد دشمن سرسختشان ایران، خروج بحران در منطقه خلیج فارس از سیطره آل‌سعود و شکست آنها در همراه کردن دوحه است. به‌ویژه پس از آنکه قطر از یک همبستگی بین‌المللی و منطقه‌ای و حتی همراهی ترکیه برخوردار شد، دولتی که سعودی‌ها آن را رقیب اسلامی و منطقه‌ای برای خود می‌دانند. با اوج گرفتن این بحران، ریاض تصمیم گرفت ایران را از درگیری کنار بزند تا به این ترتیب آن را از دوحه و طرفداری از این دولت عربی دور کند.»

ناظران بازگشت سفیر قطر به تهران را دومینوی بازگشایی سفارتخانه‌های عربستان، امارات و بحرین پس از نزدیک به 2 سال قطع روابط با تهران می‌دانند.

یمن
چهارمین نشانه مهم به تغییرات در یمن برمی‌گردد. در همین خصوص سایت «میدل‌ایست آی» انگلیس، با استناد به ایمیل‎های فاش شده‎ مارتین ایندیک، سفیر سابق آمریکا در اسرائیل و یوسف العتیبه، سفیر امارات در آمریکا نوشت: «محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان یک ماه قبل از بحران قطر از تمایل برای پایان دادن به جنگ یمن خبر داده بود.»

در واقع علل تمایل ریاض به پایان جنگ یمن را می‌توان در چهار متغیر اصلی جست‌وجو کرد: فرسایشی شدن جنگ و ناتوانی ائتلاف سعودی در بازگرداندن رئیس‌جمهور مستعفی به قدرت در یمن، افزایش هزینه‎های مالی و انسانی، فشار افکار عمومی و مجامع بین‎المللی و نگرانی از آینده یمن که می‌تواند منشأ بحران در مرزهای جنوبی عربستان شود.

در همین خصوص یک پایگاه خبری عربی دیگر نشانه مهم تغییر موضع عربستان را رسیدن موشک‌های حوثی‌ها به عمق جنوبی عربستان سعودی و دور ماندن حکومت منصور هادی از صنعا و حتی عدن می‌داند و معتقد است تنها راه‌حلی که می‌تواند آبروی عربستان را حفظ کند، عقد توافقی با تهران، حامی اول حوثی‌ها است.

این اقدامات همزمان شد با درخواست محمد علی الحوثی از سعودی‌ها در مورد آتش بس موقت برای فراهم شدن شرایط حضور یمنی‌ها در حج که به دلیل نزدیکی حوثی‌ها به ایران، می‌تواند حکایت از توافق مشترک سعودی- ایرانی داشته باشد.