دورنمای فروپاشی شورای همکاری خلیج فارس

خرداد ماه سال گذشته چهار کشورعربستان، امارات، بحرین و مصر در اقدامی هماهنگ روابط خود را با قطر قطع و این کشور را تحریم کردند. آن‌ها برای برقراری روابط مجدد خود با قطر و رفع تحریم ها، اعمال شرایط سختی را از قطر خواستار شدند.

قطع روابط دیپلماتیک قطر با ایران، برچیدن پایگاه نظامی ترکیه در قطر، جمع کردن بساط شبکه الجزیره، قطع روابط با اخوان المسلمین، حماس و حزب الله لبنان و تحویل افراد و گروه‌های مخالف دولت‌های تحریم کننده که در قطر اقامت گزیده اند از جمله مهم‌ترین شرایط بود.

کشور‌های تحریم کننده قطر که با قطع روابط فشار سنگینی بر دوحه وارد کردند، انتظار داشتند پاسخ مثبتی از سوی قطر دریافت کنند. اما دولت دوجه از پذیرفتن شرایط آن‌ها سرباز زد و درخواست‌های کشور‌های عربی را غیرمنطقی، خلاف قوانین بین المللی و به منزله نادیده گرفتن حاکمیت ملی خود توصیف کرد.

با وجود اینکه بیش از ۱۰ ماه از بحران در روابط قطر با عربستان، امارات، بحرین و مصر سپری می‌شود بازهم دو طرف همچنان بر مواضع خود پافشاری می‌کنند. میانجیگری کشور‌هایی مانند کویت هم نتوانسته کاری به پیش ببرد و از شدت بحران بکاهد. این وضعیت، شورای همکاری خلیج فارس را با تجربه سختی روبرو کرده است.

تجربه‌ای که ممکن است نتواند از آن سر سلامت به در ببرد. این سازمان منطقه‌ای که در اوایل دهه ۳۰ میلادی با هدف ایجاد همگرایی و همسویی بین ۶ عضو این سازمان تاسیس شد، پس از گذشت حدود چهار دهه نه تنها به همگرایی و یکپارچگی نرسیده، بلکه به سوی واگرایی تمایل پیدا کرده است.

وضعیتی که ادامه آن می‌تواند به تضعیف پایه‌های این نهاد منطقه‌ای منجر شود و از کارایی آن بیش از پیش بکاهد و حتی آن را با فروپاشی مواجه سازد. رسانه‌های عربی نیز در بخش مهمی از گزارش‌های خود به بررسی پیامد‌های اقدام عربستان و همپیمانان آن در قطع ارتباط با قطر برای آینده شورای همکاری خلیج فارس پرداخته اند.

** مخالفت کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس با یکه‌تازی عربستان
تارنما‌های «الوقت» لبنان و مرکز پژوهش‌های «الجزیره» قطر مخالفت برخی کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس با سیاست‌های عربستان را مورد توجه قرار دادند.

به نوشته تارنمای الوقت، عربستان تا مدت‌ها و به ویژه تا پیش از آغاز انقلاب‌های بهار عربی در سال ۲۰۱۱ میلادی خود را به عنوان برادر بزرگ دیگر کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس به شمار می‌آورد. با آغاز انقلاب مردمی در بحرین این کشور برای دفاع از نظام آل خلیفه و سرکوب انقلاب مردمی بحرین نیرو‌های نظامی به بحرین ارسال کرد.

اما پس از سپری شدن مدت کوتاهی و در نتیجه شکست‌های عربستان در داخل و خارج ریاض بسیاری از مولفه‌های قدرت خود را از دست داد. این موضوع سبب شکل گیری بسیاری از جریان‌ها در دیگر کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس شد که زمان را مناسب می‌دیدند تا زیر بار تصمیم‌های عربستان در شورای همکاری خلیج فارس درباره امور کشور‌های خود نروند. قطر در راس کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس بود که زیر بار تصمیم‌های عربستان نرفت.

از این رو، چند ماه پیش عربستان و برخی از همپمانان آن دوحه را هدف قرار دادند. عربستان، بحرین، امارات و مصر در پنجم ژوئن (۱۵ خرداد) روابط دیپلماسی و اقتصادی خود را با قطر قطع کردند و مرز‌های دریایی، زمینی و هوایی خود را با قطر بستند و این کشور را به حمایت از تروریسم متهم کردند.

تارنمای الوقت نوشت: شاخص‌ها نشان می‌دهد کویت هم همان راهی را طی می‌کند که قطر در رابطه با عربستان طی کرده است. این کشور درباره بسیاری از سیاست‌های عربستان در منطقه به ویژه درباره چگونگی اداره امور شورای همکاری خلیج فارس مخالفت کرده است.

سفر «خالد الروضان» وزیر امور تجارت و صنعت کویت و هیات همراه او به دوحه و دیدار آنان با شیخ «تمیم بن حمد ال ثانی» سبب تنش در روابط کویت و عربستان شده است. این سفر در شرایطی که عربستان و همپیمانان آن قطر را تحریم کرده اند از دیدگاه عربستان به منزله به چالش کشیدن سیاست‌های ریاض قلمداد شده است.

در این زمینه «ترکی آل الشیخ» مشاور دیوان پادشاهی عربستان در صفحه توئیتر خود وزیر کویت را مزدور به شمار آورد. این موضوع سبب افزایش تنش میان کویت و عربستان شد. این نشان دهنده سرخوردگی دیپلماسی در بحران روابط عربستان و قطر است که کویت برای میانجگیری در آن تلاش کرد. حمله عربستان به وزیر کویت سبب خشم بسیاری از کویتی‌ها شد.

ناظران هم موضع ترکی آل شیخ را بازتاب دهنده موضع «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان به شمار آوردند. در این زمینه «عبدالرحمان المطیری» کارشناس مسائل سیاسی کویت گفت: روابط کویت و عربستان مرحله حساس و پیچیده‌ای را طی می‌کند و کویت تلاش می‌کند خود را از سیاست‌های ریاض درباره منطقه دور نگه دارد.

به نوشته تارنمای مرکز پژوهش‌های الجزیره، بحران در روابط کشور‌های عربی متحد عربستان با قطر ضربه سختی به مفهوم دفاع مشترک کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس وارد کرد. با چشم پوشی از افق‌های حل این بحران، منطقی است به این نتیجه رسید که قطر پس از این دیگر به کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس که این کشور را زیر محاصره قرار دادند به عنوان کشور‌های همپیمان نگاه نخواهد کرد. بلکه آن‌ها را همسایگانی به شمار خواهد آورد که امنیت ملی قطر را تهدید می‌کنند.

به یقین تصمیم سازان کشور‌هایی مثل کویت و عمان هم هرگز چنین موضوعی را از ذهن خود فراموش نخواهند کرد. شاید برجسته‌ترین گام‌هایی که کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس پیش از این در چارچوب سیاست‌های دفاعی در پیش گرفته اند مثل تشکیل نیرو‌های سپر جزیره و سامانه دفاعی موشکی در خلیج فارس اکنون با تردید‌هایی همراه است و درباره ادامه و آینده این طرح‌ها تردید‌هایی وجود دارد.

به احتمال زیاد بحران در روابط کشور‌های عربی با قطر تردید‌هایی را درباره ادامه بسیاری از طرح‌های هماهنگ میان کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس به دنبال داشته است. می‌توان گفت: کشور‌هایی مانند قطر، کویت و عمان در صورتی که از شورای همکاری خلیج فارس خارج نشوند بازهم درباره ادامه فعالیت ملاحظاتی خواهند داشت و درباره طرح‌های منطقه‌ای با دقت نظر بیشتری به فعالیت در این شورا خواهند پرداخت.

** دورنمای فروپاشی شورای همکاری خلیج‌فارس
صفحه عربی شبکه «سی ان ان» و روزنامه‌های «الشرق» قطر، «العرب» چاپ لندن با اشاره به بحران مزمن در روابط عربستان و متحدان آن با قطر، احتمال فروپاشی شورای همکاری خلیج فارس را دور از ذهن ندانستند.

شبکه سی ان ان به نقل از «محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» وزیر امور خارجه قطر نوشت اعتمادسازی دوباره میان کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس نیاز به زمان زیادی دارد. این شورا بر پایه اعتماد و مفهوم امنیت راهبردی شکل گرفته بود. اما پس از به وجود آمدن بحران در روابط کشور‌های عربی با قطر این اعتماد از بین رفته است.

وی در ادامه آورده است: قطر یکی از کشور‌های عضو موسس شورای همکاری خلیج فارس بود و ما این سازمان را برای همه در منطقه مهم به شمار می‌آوردیم. اما این عامل به دلیل بحران از بین رفته است و اعتمادسازی دوباره نیاز به زمان طولانی دارد.

به نوشته روزنامه الشرق قطر، نیت امارات برای فروپاشی شورای همکاری خلیج فارس سال‌ها است که برای همگان آشکار شده است. در این زمینه روزنامه «گاردین» در گزارشی به قلم «پاتریک وینتور» به تحلیل موضع امارات درباره شورای همکاری خلیج فارس به ویژه پس از بحران خلیج فارس پرداخت.

برپایه این تحلیل اظهارات «انور قرقاش» وزیر امور داخلی امارات که در آن گفته است هر یک از کشور‌های شورای همکاری خلیج فارس که برپایه سیاست‌های این شورا عمل نکنند از این شورا کنار گذاشته خواهند شد نشان می‌دهد ابوظبی برای نابودی شورای همکاری خلیج فارس و پایان دادن به نقش آن در آینده تلاش می‌کند. این موضوع در ماه‌های اخیر آشکارتر شد. به طوری که امارات هیچ توجهی به تلاش‌های منطقه‌ای و بین المللی برای حل بحران خلیج فارس نکرد.

وینتور نوشت: امارات به طور یکجانبه برای دامن زدن به بحران تلاش و دیگر کشور‌های تحریم کننده را تحریک به شعله ور ساختن بحران می‌کند. این موضوع برای همه میانجیگران آشکار است. این نشان می‌دهد امارات به طور خبیثانه برای برهم زدن امنیت منطقه خاورمیانه و برهم زدن شورای همکاری خلیج فارس تلاش می‌کند.

برای همگان آشکار شده است که امارات برای رسیدن به دستاورد‌های سیاسی به زیان قطر تلاش می‌کند و در این زمینه از عربستان هم به عنوان ابزاری استفاده می‌کند که با سپری شدن زمان این موضوع آشکارتر خواهد شد.

به نوشته روزنامه العرب، هرگز از ذهن کشور‌های عربی خلیج فارس این موضوع پاک نخواهد شد که از زمان تاسیس شورای همکاری خلیج فارس تاکنون این شورا در شرایط سرنوشت سازی به سر می‌برد.

آنچه این روز‌ها و از زمان تحریم قطر توسط کشور‌های عربی متحد عربستان سپری می‌شود ساختار اجتماعی همه این کشور‌ها به ویژه کشور‌هایی را که به طور مستقیم در این بحران نقش داشته اند، تهدید می‌کند. پیامد‌های این تنش به طور مستقیم بر سرنوشت سیاسی شورای همکاری خلیج فارس تاثیر خواهد گذاشت.

شورای همکاری خلیج فارس از پیامد‌های بحران روابط کشور‌های عربی با قطر رهایی نخواهد یافت. باید اشاره کرد که هدف از تاسیس این شورا مسائل امنیتی بود و این شورای یک سازمان امنیت راهبردی بود این در حالی است بحرانی کنونی هم یک بحران امنیت راهبردی است.

کشور‌های تحریم کننده قطر این کشور را خطری راهبردی برای امنیت و ثبات کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس به شمار آورده اند. این در شرایطی است که این شورا برای رویارویی با خطرات خارجی تشکیل شده بود بنابراین این پرسش مطرح است که شورای همکاری خلیج فارس با الگوی کنونی چه سودی به دنبال دارد؟