اینستکس؛ ساز و کار مالی اروپا با ایران

هلگا اشمید، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، بعد از نشست کمیسیون مشترک برجام که روز جمعه در هتل کوبورگ شهر وین، پایتخت اتریش برگزار شد، از عملیاتی شدن ساز‌و‌کار ویژه مالی اروپا -اینستکس- خبر داد. عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران هم این خبر را تایید کرد.

با این حال عراقچی، ضمن «رو به جلو خواندن این اتفاق» این موضوع را اضافه کرد که بدون خرید نفت ایران، یا اختصاص اعتباراتی ویژه برای آن، «اینستکس» نمی‌تواند انتظارات تهران را به‌طور کامل برآورده کند.

سه کشور اروپایی امضا‌کننده برجام، شامل بریتانیا، فرانسه و آلمان، سرانجام با گذشت بیش از یک‌سال پس از خروج غیرقانونی آمریکا از این توافق و اعمال تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران و به‌دنبال تاکید تهران بر کاهش تعهدات برجامی در صورت تامین نشدن منافعش، از عملیاتی شدن کانال مالی اینستکس خبر دادند.

آلمان، فرانسه و بریتانیا این کانال مالی را برای دور زدن تحریم‌های آمریکا و معامله با ایران ایجاد کرده‌اند. اتحادیه اروپا با انتشار بیانیه‌ای ضمن اعلام این مطلب از عملیاتی شدن این کانال مالی خبر داده و اعلام کرده است: «تلاش‌ها برای رفع تحریم‌ها شدت می‌گیرد.»

پیش از آن هلگا اشمید، از مقام‌های ارشد سیاست خارجی اتحادیه اروپا، اعلام کرد که سازوکار ویژه مالی اروپا با ایران عملیاتی شده و اولین انتقالات بانکی در آن درحال انجام است. عباس عراقچی، معاون وزیرخارجه ایران هم عملیاتی شدن اینستکس را تایید کرده است.

عملیاتی شدن سازوکار مالی ویژه اروپا با ایران (اینستکس/ ساحات)، در پایان نشست نمایندگان ایران، چهار کشور باقی‌مانده در توافق هسته‌ای و اتحادیه اروپا اعلام شده است. نشست کمیسیون مشترک برجام در سطح معاونان وزرا و مدیران سیاسی ایران و گروه ۱+۴ (آلمان، فرانسه، روسیه، چین و بریتانیا) به ریاست عباس عراقچی معاون سیاسی وزیرخارجه ایران و هلگا اشمید معاون فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا روز جمعه در هتل پله کوبورگ شهر وین پایتخت اتریش برگزار شد و در این نشست کشور‌های اروپایی بار دیگر متعهد شدند که تلاش خواهند کرد تا مزایای برجام برای ایران را پس از خروج سال گذشته آمریکا از این توافق بین‌المللی جبران کنند.

هلگا اشمید، معاون مسوول سیاست خارجه اروپا در این رابطه در توییتر نوشت: «نشست کمیسیون مشترک برجام به نتیجه رسید. گفتگو‌های سازنده‌ای داشتیم. اجرای کامل و موثر توافق هسته‌ای ایران توسط تمامی طرفین همچنان یک عنصر کلیدی باقی می‌ماند.»

اشمید در توییت دیگری نوشت: «اینستکس حالا عملیاتی شده است. اولین تراکنش‌ها درحال انجام شدن است و کشور‌های دیگر عضو اتحادیه اروپا نیز به این مکانیزم خواهند پیوست. پروژه‌های فردو و اراک نیز به خوبی درحال پیشروی هستند.» روز پنج‌شنبه خبرگزاری رویترز از قول یک مقام ایرانی که خواسته بود هویتش فاش نشود، نوشت خواست ایران این است که صادرات نفتش در همان سطح پیش از بازگشت تحریم‌های آمریکا احیا شود.

همزمان چین از احتمال بی‌اعتنایی این کشور به تحریم‌های آمریکا و واردات نفت ایران خبر داده است. یک مقام ارشد وزارت خارجه چین در این باره گفته است که چین تصمیم یک‌جانبه آمریکا برای تحریم ایران را نمی‌پذیرد.
فاصله تا خواسته‌های ایران

از سوی دیگر سیدعباس عراقچی، جلسه روز جمعه کمیسیون مشترک برجام در وین را مثبت و سازنده عنوان کرد و گفت که این نشست نسبت به جلسات گذشته یک گام به جلو محسوب می‌شود.

به گزارش «ایسنا» معاون وزیر امور‌خارجه ایران در جمع خبرنگاران بعد از نشست سه ساعته کمیسیون مشترک برجام که در هتل کوبورگ در وین برگزار شد ادامه داد: «البته هنوز تا خواسته‌های ایران فاصله قابل‌توجهی وجود دارد با این حال بنده این قدم‌های رو به جلو را بررسی کامل و آن‌ها را به تهران منتقل می‌کنم.» وی گفت: «مهم‌ترین موضوع که در این جلسه بحث شد، بحث اینستکس و کانال مالی بود.

این کانال مالی الان عملیاتی شده و دو سه تا مورد کاری هم الان درحال انجام شدن است و ظرف روز‌های آینده تبادل مالی انجام می‌شود. کشور‌های دیگر هم قبول کردند که به‌عنوان سهامدار به این کانال بپیوندند.» معاون ظریف اظهار کرد: «همچنین کشور‌های اروپایی درنظر دارند اعتباراتی را برای اینستکس درنظر بگیرند و الان این کانال به روی همه کشور‌های اروپایی باز است و می‌توانند با ایران معامله داشته باشند و به‌زودی قول دادند کشور‌های دیگر هم بتوانند از این طرف با ایران معامله داشته باشند.»

انتظارات ایران از اینستکس
عراقچی در عین حال گفت: «این پروسه اگر چه خیلی دیر، اما شروع شده است و کمتر از انتظارات ماست، اما به مرحله عملیاتی شدن رسیده است، البته بدون اینکه خرید نفت از ایران انجام شود یا اعتبارات خاصی برای آن در نظر گرفته شود اینستکس نمی‌تواند انتظارات ما را به‌طور کامل برآورده کند؛ بنابراین کشور‌های اروپایی باید به‌طور جدی بحث فروش نفت ما را در دستور کار خود داشته باشند.» وی ادامه داد: «در این جلسه غیر از بحث اینستکس در بحث اراک هم پیشرفت خوبی داشتیم و همه اعضا تعهد کردند در جدول زمانی مشخص شده ساخت این رآکتور جدید به انجام برسد.»

معاون ظریف همچنین خبر داد که در این نشست تصمیم‌گیری شد که جلسه وزیران خارجه عضو برجام به‌زودی برگزار شود، اما درباره زمان و مکانش تصمیم‌گیری نشد و از مجاری دیپلماتیک تصمیم‌گیری و اعلام می‌شود. وی گفت: «احتمالا این نشست در ماه جولای و قبل از تعطیلات تابستانی در اروپا خواهد بود.» عراقچی در پاسخ سوالی گفت: «نشست روز جمعه کمیسیون مشترک، انتظارات ایران را برآورده نمی‌کند و فاصله ملموسی با سطح خواسته‌های ایران دارد.

در عین حال این جلسه آنقدر ارزش دارد که ما روی آن فکر کنیم. من نتایج را به تهران می‌برم و آن‌ها تصمیم می‌گیرند که چه اقدامی انجام دهند؛ تصمیم به کاهش تعهدات را متوقف کنند یا خیر. من در جایگاهی نیستم که بگویم ایران این کار را می‌کند یا نه، اما از نظر من این جلسه برای توقف تصمیم ایران به کاهش تعهدات کافی نیست.»

حمایت ۷ کشور اروپایی از ایران در برجام
همزمان هفت کشور اروپایی با صدور بیانیه‌ای از تلاش‌ها برای عملیاتی کردن سازوکار اینستکس در جهت متقاعد کردن ایران برای ادامه اجرای کامل تعهداتش در برجام حمایت کردند. به گزارش خبرگزاری تسنیم، همزمان با آغاز نشست کمیسیون مشترک برجام در وین، هفت‌کشور اتریش، بلژیک، فنلاند، هلند، اسلوونی، اسپانیا و سوئد با صدور بیانیه مشترکی از تلاش‌ها برای عملیاتی کردن سازوکار ویژه مالی اروپا و ایران موسوم به اینستکس در جهت متقاعد کردن ایران برای ادامه اجرای کامل تعهداتش در برجام حمایت کردند.

در این بیانیه آمده است: «ما از مشکلات اجرایی بخش اقتصادی برجام آگاه هستیم و با انگلیس، فرانسه، آلمان، سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا و کمیسیون اروپا همکاری می‌کنیم تا کانالی را برای تسهیل تجارت مشروع و عملیات مالی با ایران ایجاد کنیم.»

هشدار برایان هوک به اروپا
همزمان با تلاش‌های اتحادیه اروپا برای حفظ برجام و اجرایی کردن اینستکس، برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران مدعی شد که واشنگتن به افزایش فشار خود علیه تهران ادامه خواهد داد. به گزارش «ایسنا» نماینده ویژه آمریکا در امور ایران به اتحادیه اروپا هشدار داد که این اتحادیه یا باید با ایران تجارت کند یا آمریکا. هوک در ادامه با اشاره به اینکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا منتظر تماسی از سوی ایرانیان است، مدعی شد که ایران بار‌ها دیپلماسی را رد کرده است. وی همچنین بار دیگر ادعا کرد که آمریکا به‌دنبال تغییر نظام نیست و تنها به دنبال تغییر رفتار این کشور است.

تلاش بریتانیا برای حفظ برجام
رایزنی‌ها برای حفظ برجام، مورد استقبال کشور‌های عضو برجام قرار گرفته است؛ در این رابطه ترزا می، نخست‌وزیر انگلیس بر اهمیت برجام تاکید کرد و گفت که معتقدیم این توافق دنیا را به مکانی امن تبدیل می‌کند و می‌خواهم شاهد باشم که ایران به تعهداتش پایبند باشد. وی این سخنان را روز شنبه در نشست سران گروه جی ۲۰ بیان کرد و افزود: «انگلیس به همکاری با اعضای برجام ادامه می‌دهد و تمام تلاش خود خود را برای حفاظت از این توافق انجام می‌دهد.»

مسکو خواهان پیوستن به اینستکس
سرگئی ریابکوف، معاون وزیر امورخارجه روسیه پس از پایان نشست کمیسیون برجام در وین اعلام کرد که کشورش خواهان پیوستن به اینستکس برای انجام تعاملات مالی با ایران است. به گزارش تاس، سرگئی ریابکوف روز جمعه با بیان این مطلب در جمع خبرنگاران افزود: «مهم است که در کنار کشور‌های پایه‌گذار این مکانیزم و همچنین برخی کشور‌های اتحادیه اروپا که امکان آن را دارند و اکنون هفت کشور هستند، امکان بهره‌گیری از این مکانیزم برای دیگر کشور‌ها هم فراهم آید که به آن‌ها کشور‌های ثالث می‌گوییم.» به گزارش «ایسنا» به نقل از خبرگزاری اسپوتنیک، ریابکوف گفت: «ما از تمام همکاران خود می‌خواهیم تا این را به‌عنوان یک کار مشترک بپذیرند.

طرف‌های باقی‌مانده در برجام باید در برابر تحریم‌های آمریکا علیه ایران دیوار محافظتی ایجاد کنند تا از تاثیرات منفی این تحریم‌ها کاسته شود.» وی همچنین تصریح کرد: «سازوکار مالی کشور‌های اروپایی برای تسهیل تجارت با ایران، یعنی اینستکس عملیاتی شده است. مسکو از این موضوع استقبال می‌کند، اما این تنها گام اولیه است.»

پیوستن هلند به اینستکس
از سوی دیگر خبرنگار یکی از نشریات آمریکایی خبر داد که هلند به سهامداران سازوکار مالی اینستکس افزوده خواهد شد. به گزارش خبرگزاری فارس، خبرنگار وال‌استریت‌ژورنال نوشت که هنوز معلوم نیست چه تعداد از این ۷ کشوری که از اینستکس حمایت کرده‌اند به‌عنوان سهامدار آن خواهند بود، اما تاکنون هلند تایید کرده که به‌عنوان یکی از سهامداران اینستکس خواهد بود. این خبرنگار نوشت هر تعداد که سهامداران بیشتر باشد، خط اعتباری این سازوکار مالی بیشتر خواهد بود.

یک مقام چینی، بدون افشای جزئیات، اطلاع داد که یک مکانیزم پیچیده برای حفظ تجارت با ایران عملیاتی شده است. همچنین حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده مجلس شورای اسلامی با اشاره به اجرایی شدن اینستکس در صفحه توییتر خود نوشت: «باید به اینستکس فرصت داد؛ سازوکاری که اثر سیاسی آن برای گذر از دام افراطیون مهم‌تر از گشایش‌های اقتصادی آن است.»

در بیانیه‌ای از سوی هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام مطرح شد
پردازش اولین تراکنش‌های اینستکس
هماهنگ‌کننده نشست کمیسیون مشترک برجام که روز جمعه (۷ تیر) در وین و در سطح معاونان وزیران خارجه کشور‌های ۱+۴ برگزار شد، در بیانیه‌ای نتایج این کمیسیون را شرح داد. به گزارش «ایسنا» متن کامل این بیانیه به شرح زیر است:

۱- نشست کمیسیون مشترک برجام در تاریخ ۷ تیر ۱۳۹۸ در وین برای بررسی شرایط کنونی و بحث درباره تحولات اخیر در هر دو بخش تعهدات رفع تحریم‌ها و هسته‌ای برگزار شد. براساس برجام، کمیسیون مشترک مسوولیت نظارت بر اجرای این توافق را بر عهده دارد.

۲- نشست به ریاست خانم هلگا اشمید، به نمایندگی از طرف نماینده عالی اتحادیه اروپایی و با حضور چین، فرانسه، آلمان، فدراسیون روسیه، انگلیس و جمهوری اسلامی ایران، در سطح معاونان وزرای‌خارجه/ مدیران سیاسی برگزار شد.

۳- برجام همچنان یک عنصر کلیدی در ساختار جهانی عدم اشاعه است که براساس قطعنامه ۲۲۳۱ به اتفاق آرا مورد تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار گرفته است. مضافا اینکه در پرتو تنش‌های جدید، صیانت از برجام همچنان برای امنیت و ثبات منطقه‌ای اساسی است.

۴- با توجه به تحولات و بیانیه‌های نگران‌‎کننده اخیر، اعضا اهمیت ادامه اجرای کامل و موثر این توافق از سوی تمامی طرف‌ها را خاطرنشان ساختند. همزمان، اعضا یادآور شدند که رفع تحریم‌ها یک بخش اساسی از برجام است و در این خصوص تعهدات مربوطه خود را مرور کردند. آن‌ها همچنین تلاش‌های معطوف به کاهش آثار منفی خروج آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها را که مکررا نسبت به آن ابراز تاسف کرده‌اند، مورد مداقه قرار دادند.

فرانسه، آلمان و انگلستان، به اطلاع اعضا رساندند که اینستکس عملیاتی شده و در دسترس تمامی دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی قرار دارد و اولین تراکنش‌های آن نیز درحال پردازش است. همکاری‌های تکمیلی جاری با نهاد متقابل تاسیس شده ایرانی (سازوکار تجارت و تامین مالی ایران و اروپا) تسریع خواهد شد.

آن‌ها تایید کردند که برخی دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی درحال پیوستن به سهامداران اینستکس که یک سازوکار خاص معطوف به تسهیل تجارت قانونی با ایران است، هستند. آن‌ها همچنین درحال تلاش هستند تا اینستکس را به روی فعالان اقتصادی کشور‌های ثالث نیز باز کنند.

۵- اعضا همچنین در میان سایر موضوعات مختلف مطرح، پیشرفت خوب در پروژه مدرن‌سازی رآکتور تحقیقاتی اراک و پروژه تبدیل تاسیسات فردو برای تولید ایزوتوپ‌های پایدار آن‌گونه که در برجام پیش‌بینی شده است، مورد توجه قرار دادند. اعضا بر اهمیت این پروژه‌ها از منظر عدم اشاعه هسته‌ای تاکید کردند. درخصوص پروژه اراک، اعضا، مشخصا از پیشرفت‌های حاصله توسط روسای مشترک کارگروه اراک یعنی چین و انگلستان، از جمله امضای قرارداد «تجزیه و تحلیل حالات گذرای رآکتور» بین ایران و چین، استقبال کردند.

کمیسیون مشترک مجددا تعهد قاطع خود برای حمایت کامل از این پروژه‌های هسته‌ای، از جمله تکمیل به موقع پروژه مدرن‌سازی رآکتور تحقیقاتی اراک و تامین تجهیزات لازم برای آن را مورد تاکید قرار داد. اعضا همچنین در جریان گزارش فعالیت‌های جاری در حوزه همکاری هسته‌ای صلح‌آمیز در چارچوب پیوست شماره ۳ برجام نیز قرار گرفتند.

۶- اعضا بر نقش کلیدی آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای، به‌عنوان تنها نهاد بی‌طرف که مسوول نظارت بر اجرای تعهدات مرتبط هسته‌ای ایران ذیل برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت ملل متحد به‌منظور راستی‌آزمایی ماهیت منحصرا صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران است، تاکید کردند.

۷- به‌عنوان بخشی از فعالیت‌های جاری درباره موضوعات هسته‌‎ای و تحریم‌ها، کمیسیون مشترک کارشناسان را موظف کرد تا به دنبال راهکار‌های عملی به‌ویژه برای صادرات اورانیوم دارای غنای پایین و آب سنگین تحت ترتیبات مناسب باشند.

به موازات این، آن‌ها همچنین از طریق تشکیل جلسات تبادل‌نظر کارشناسی تخصصی و متمرکز، تلاش‌های خود را در رابطه با برداشتن تحریم‌ها همسو با تعهدات مندرج در بند هشتم بیانیه نشست وزرای کمیسیون مشترک برجام مورخ ۱۵ تیرماه ۱۳۹۷، به‌منظور ارائه راه‌حل‌های عملی در جهت حفظ عادی‌سازی روابط تجاری و اقتصادی با ایران تشدید خواهند کرد.

۸- کمیسیون مشترک، به موجب مفاد برجام، همچنان تنها محل مرتبط برای بررسی و تبادل‌نظر درباره تمام مسائل و نگرانی‌ها است.

۹- اعضا توافق کردند که از نزدیک اجرای برجام را رصد کنند و تصمیم گرفته شد تا نشست کمیسیون مشترک وزرای‌خارجه برجام در آینده نزدیک تشکیل شود.