«اینستکس» و چراغ سبز آمریکا

صابر گل‌عنبری* | ۸ روز مانده به پایان مهلت ۶۰ روزه ایران، اروپا اعلام کرد که سامانه مالی «اینستکس» با اعتبار چند میلیون یورویی راه‌اندازی شده و اولین تراکنش مالی خود را نیز انجام داده است. این اولین گام- البته بسیار کوچک- اروپا پس از خروج آمریکا از برجام شمرده می‌شود. احتمالا در روز‌های آتی هم گام‌های کوچک دیگری از این دست برداشته شود.

پر واضح است که اروپا با این گام‌های «کوچک» و وعده‌های «بزرگ» می‌خواهد مانع ورود ایران به فاز دوم کاهش تعهدات خود در شانزدهم تیر شود؛ که گر چه اعلام شده این گام [دوم]به معنای خروج از برجام نیست، اما به همان اندازه مهم و پر سروصدا خواهد بود.

پس از نشست معاونان وزرای امورخارجه، حال باید منتظر خروجی نشست وزرای امورخارجه اعضای کمیسیون مشترک برجام در روز‌های آتی ماند. اما اینکه اروپا با اینستکس تا کجا پیش خواهد رفت و آیا خواسته‌های ایران را در دو حوزه نفتی و بانکی برآورده می‌کند یا خیر، پاسخ روشن است. به دلایل مختلف و متعدد بعید به نظر می‌رسد که اینستکس در دو حوزه پیش‌گفته کاری برای ایران انجام دهد.

اروپایی‌ها از قبل و در بیانیه تاسیس اینستکس در ژانویه گذشته حوزه کاری آن را مشخص کردند؛ حوزه‌های غیرتحریمی مثل محصولات کشاورزی و غذایی و دارویی که آن‌ها هم با توجه به تحریم هر گونه معامله مالی و بانکی باز مشمول تحریم هستند. اما اینکه راه‌اندازی اینستکس در این شرایط چه ارتباطی با آمریکا دارد، به نظر می‌رسد این موضوع با چراغ سبز این کشور صورت گرفته باشد.

اگر هم اروپا قبل از راه‌اندازی آن، هماهنگی لازم را با دولت آمریکا انجام نداده باشد که قاعدتا باید چنین کاری صورت گرفته باشد، باز به احتمال زیاد آمریکا از این مساله اطلاع داشته و همین که در تحریم‌های اخیر «اینستکس» را هدف قرار نداده است، خود به منزله یک چراغ سبز تلقی می‌شود.

به نظرم، دولت آمریکا هم در شرایط فعلی به دنبال خروج ایران از برجام نیست؛ و این برخلاف نظری است که می‌گوید ترامپ برای خروج ایران از برجام لحظه شماری می‌کند تا بتواند اروپا و جهان را در کنار خود علیه کشور بسیج کند. بله! شاید این خواسته ترامپ در سال ۲۰۱۸ بود، اما اکنون بعید به‌نظر می‌رسد که چنین رغبتی داشته باشد؛ به این دلیل که دولت آمریکا در شرایط انتخاباتی داخلی قرار دارد.

ترامپ در این یک سال مانده به انتخابات ریاست‌جمهوری در نوامبر ۲۰۲۰ نمی‌تواند یا نمی‌خواهد خود را درگیر پیامد‌های خروج ایران از برجام کند. چون اساسا در این مدت قادر به تعامل با این وضعیت نیست. از این رو، حتی این خروج می‌تواند کاملا به ضرر دونالد ترامپ در انتخابات پیش‌رو تمام شود و مخالفانش از آن علیه وی بهره‌برداری انتخاباتی کنند؛ با این استدلال که سیاست خروج ترامپ از برجام و اعمال تحریم‌ها نه تنها نتیجه‌ای دربر نداشته، بلکه باعث خروج ایران نیز از این توافق شده و تاسیسات هسته‌ای آن را از کنترل و نظارت «شدید» بین‌المللی خارج ساخته است.

از این جهت، احتمالا دولت آمریکا و شخص خود ترامپ به اروپا مجالی برای مانور و کار با ایران داده است که از طریق خرید زمان بتواند تنش کنونی با ایران را مدیریت کند؛ تا هم مانع خروج آن از برجام از طریق کاهش مستمر تعهدات هسته‌ای شود و هم به تبع آن در کل سطح تنش در حد مشخصی نگه داشته شود.

اما این به آن معنا نیست که آمریکا بخواهد از شدت فشار‌های خود بکاهد یا به اروپا اجازه دهد که تحریم‌ها را دور بزند، چون باز به همان اندازه که خروج ایران از برجام در این وضعیت برای ترامپ هزینه‌ساز است، کاهش تحریم‌ها یا حتی فشار‌ها باز می‌تواند دردسرساز باشد و یک نوع وادادگی قلمداد شود و خشم لابی‌های تندرو را برانگیزد.

حال باید منتظر ماند و دید آیا ایران در قبال راه‌اندازی «اینستکس»، وعده‌ها و تهدیدات ضمنی اروپا چه تصمیمی می‌گیرد؟ آیا وارد فاز دوم کاهش تعهدات می‌شود یا مهلت ۶۰ روزه را تمدید می‌کند؟ به نظر، دومی هم محتمل است.

*کارشناس مسائل بین‌الملل