پیچاندن رندانه ممیزی؛ نون خ چگونه از زیر تیغ سانسور جان به در برد؟

جدیدترین اثر تلویزیونی سعید آقاخانی که به مهم‌ترین پروژه او طی پنج سال اخیر تبدیل شده با استناد به آمار مخاطبان همچنین نگاه کارشناسان، یکی از موفق‌ترین سریال‌های طنز یک دهه اخیر صداوسیما به شمار می‌رود.

درحالی که تا پیش از «نون خ» تنها مجموعه «پایتخت» به اندازه‌ای در میان مخاطبان و مدیران رسانه مقبولیت به دست آورده بود که به تولید پنج سری برسد، حالا سازندگان «نون خ» نیز این به دستاورد رسیده‌اند.

گروه اصلی خالق این سریال را می‌توان شامل سعید آقاخانی کارگردان و بازیگر نقش اصلی، مهدی فرجی تهیه‌کننده و امیر وفایی نویسنده فیلمنامه دانست که البته با حضور چهره‌های فراوانی در پشت و جلوی دوربین همراهی می‌شوند.

سعید آقاخانی بازیگر، نویسنده و کارگردان ۵۲ ساله سینما، تلویزیون و نمایش خانگی، خود اهل شهرستان بیجار در استان کردستان است که پیش از این اثر حدود ۱۰ سریال را برای تلویزیون ساخته بود و پس از کارگردانی سری نخست هنوز هیچ سریال دیگری در تلویزیون نساخته است. با این حال بسیاری مجموعه پنج فصلی «نون خ» را بهترین ساخته این فیلمساز کُرد می‌دانند.

سری پنجم این سریال از اواخر ماه رمضان ۱۴۰۳ با تفاوت‌های عمده و قابل توجهی نسبت به چهار فصل قبل روی آنتن سیما رفته که از آن جمله می‌توان به غیبت تنی چند از هنرپیشه‌های سریال مانند سیدعلی صالحی و علی صادقی و حضور کم‌رنگ برخی دیگر از بازیگران مانند سیروس سپهری، نسرین مرادی و علی اخوان اشاره کرد.

هدیه بازوند نیز که ایفاگر یکی از نقش‌های اصلی فصول قبل بود تا میانه سریال در این اثر حضور نداشت. «نون خ ۵» به خلاف فصل‌های گذشته که روایت قصه اهالی یک روستا در همان روستا به ‌شمار می‌رفت با کاهش شمار بازیگران اصلی، قصه شماری از اهالی این روستا را به مثابه یک خانواده نسبتاً پرجمعیت در سفر از غرب ایران به جنوب شرق کشور روایت می‌کند.

آنها برای شرکت در نمایشگاه صنایع‌دستی و دنبال کردن رد «خلیل خانزاده» (حمیدرضا آذرنگ) که یک پرنده قیمتی را قاچاق می‌کند به استان‌های کرمان و سیستان‌وبلوچستان سفر می‌کنند.

این فصل پس از سری چهارم که ۳۰ قسمت داشت با حدود ۲۵ قسمت، دومین فصل طولانی این سریال به ‌شمار می‌رود. ابتدا این‌طور برنامه‌ریزی شده بود که این سریال در ماه رمضان امسال روی آنتن شبکه برود که آقاخانی از ابتدا مخالف پخش در این دوره بود و بالاخره توانست مدیران شبکه را راضی کند که پخش این سریال همپوشانی کمی با ماه رمضان داشته باشد. به همین دلیل بود که از ابتدای رمضان مجموعه «زیرخاکی» روی آنتن رفت و پخش «نون خ» از هفته آخر رمضان آغاز شد.

با اینکه فصل چهارم این سریال نتوانسته بود، موفقیت‌ فصل‌های قبلی این مجموعه را تکرار کند، فصل پنجم با وجود اینکه از قسمت‌های اولیه نتوانست آن‌طور که بایدوشاید رضایت تماشاگران را برآورده کند اما از قسمت ششم به بعد و با ورود گروه سریال به سیستان‌وبلوچستان با پررنگ شدن قصه و شخصیت‌پردازی‌های درست کاراکترهایی که تازه وارد داستان شدند، توانست به سمت رضایت تماشاگر پیش برود.

آقاخانی به همراه امیر وفایی حالا بعد از پنج فصل همکاری در «نون خ» به درک مشترکی از کاراکترها رسیدند که بخش عمده‌ای از داستان را با کمک شخصیت‌ها و واکنش‌ و دیالوگ‌‌های آنها در رویارویی با حوادث مختلف پیش‌ می‌برند و سریال طوری پایه‌ریزی شده که مبتنی بر اتفاقات مهم و خرده‌داستان‌های زیاد نیست.

در واقع شخصیت‌ها و نوع مواجهه آنها با یکدیگر است که تبدیل به موتور پیش‌برنده داستان می‌شود و این دو آنقدر به خوبی کاراکترهای خود را طراحی و تعریف کردند و حالا دیگر آنها را به درستی می‌شناسند که بهترین واکنش‌های آنها را به تصویر می‌کشند.

به یاد بیاورید که بخش‌هایی از هر قسمت با دیالوگ‌گویی کاراکترها در لوکشین‌های ثابت مانند داخل مینی‌بوس، هواپیما یا خانه‌های بومی و بیغوله‌ها پیش می‌رفت؛ بدون اینکه تماشاگر را خسته کند و او از پیگیری سریال دلزده شود.

در واقع همین دیالوگ‌گویی‌های کاراکتر‌ها که لحظاتی هم با چاشنی طنز آمیخته می‌شد، داستان را پیش می‌برد بدون اینکه آقاخانی و نویسنده‌اش بر توانایی بازیگرانی که دیالوگ می‌‌گویند، تکیه کنند.

این بخش‌ها را با دیالوگ‌گویی‌های مطول «زیر خاکی 4» که میان فریبرز و پری ردوبدل می‌شد، مقایسه کنید تا متوجه شوید که چطور داستان توسط کاراکترهای پیش می‌رود بدون اینکه سازندگان بر توانایی‌های بازیگران برای ادای دیالوگ‌‌ها حساب ویژه باز کنند.

از سوی دیگر نویسنده و کارگردان «نون خ 5» در این فصل توانستند طوری مشکلات و سختی‌های جامعه را در قالب داستان خود مطرح کنند که هیچ ممیز و ناظر پخشی نمی‌توانست دست به ممیزی و اصلاح این سریال بزند.

کنایه به مدیران و مسئولان و حتی انتقادات تند در قالب خرده‌داستان‌ها و حتی اشارات سیاسی آنقدر در این سریال به چشم می‌آمد که می‌توان صدها تحلیل و تفسیر فرامتنی سیاسی از آن داشت اما آقاخانی آنقدر با ظرافت همه این انتقادات را در قالب طنز و شوخی مطرح کرد که مدیران صدا‌وسیما نتوانستند در مقابل آن مقاومت کنند و چنین انتقاداتی در قالب یک سریال پربیننده که بالاترین درصد تماشاگر را داشت روی آنتن تلویزیون رفت.

از آن ‌سو «نون خ 5» اولین سریالی است که تا این اندازه روی حرکات موزون قومیت‌های مختلف تکیه کرده و آنها را در یک مجموعه تلویزیونی به تصویر کشیده است.

اشاره به کند بودن سرعت اینترنت همزمان با امتحان میان استانی، مهمان شدن در بیغوله‌ها و اشاره به بیکاری و ورشکستگی مردم بلوچ، کنایه به لغاتی مانند زیرساخت، پیشرفت، پروژه و… نشان دادن مشکل کمبود سوخت در سیستان‌وبلوچستان، نبود امکانات پزشکی در این استان، به تصویر کشیدن وضعیت کولبرها، ضروری بودن داروهای کودکان سرطانی، بالا رفتن ناگهانی قیمت طلا و… ازجمله مسائلی بود که آقاخانی و وفایی با تیزهوشی و ریزبینی به بهترین شکل در «نون خ5» به نمایش آوردند بدون اینکه ممیزان بتوانند این بخش‌ها را دچار جرح و تعدیل کنند.

از سوی دیگر پیوند خوردن دو قومیت مهم ایران یعنی کردها و بلوچ‌ها و اتحاد میان آنها و رفع مشکلات یکدیگر و سفر گروهی از یک استان مرزی به استان مرزی محروم دیگر یکی از برگ‌ برنده‌های مهم این فصل بود.

در واقع گروهی از کردها با بهانه دراماتیک به استانی محروم و وسیع مرزی می‌رفتند که مشکلاتی نزدیک به هم دارند. در این میانه آقاخانی همانطور که در فصل‌های قبل این کار را با استان کردستان انجام داده بود، در این فصل تصاویر شگفت‌انگیزی از ظرفیت‌های توریستی سیستان‌وبلوچستان را هم به نمایش در‌آورد و نشان ‌داد که طبیعت شگرف این استان محروم چه جذابیت‌هایی دارد که نادیده گرفته شده است.

در نهایت نورالدین خانزاده که خسارت‌هایی به زندگی ناخدای بلوچ زده بود، درصدد جبران همه خسارت‌ها برآمد و عزیزترین یادگار همسرش را که حتی نمی‌توانست از خود جدا کند به خاطر او به فروش رساند تا بتواند بخشی از خسارت‌هایی که به این ناخدا و خانواده‌اش وارد شده را جبران کند. پیوند این دو قومیت با همه اشترکاتی که دارند یکی از مهم‌ترین دستاوردهای این مجموعه بود که به درستی به تصویر کشیده شد.

«نون خ 5» با تمامی انتقاداتی که به آن وارد می‌شد، تبدیل به یکی از موفق‌ترین فصل‌های این مجموعه شد که هم تماشاگران بسیاری را با خود همراه کرد و هم اینکه مدیران مجاب شدند تا تولید این مجموعه را همچنان ادامه دهند و آن را به ‌عنوان یکی از برترین آثار دوره مدیریت خود به‌ شمار آورند.

منبع: سازندگی