اوشین؛ یک سندرم جهانی

اطلاعات نادرست وسوءتفاهم‌های زیادی در مورد مدل شخصیت اصلی یعنی اوشین وجود دارد. این‌که به‌کرات شنیده‌ایم که داستان زندگی او برگرفته اززندگی ریوهی و کاتسو وادا از بنیان‌گذاران سوپرمارکت‌های زنجیره‌ای یائوهان است.

کد خبر : ۲۰۴۰۷۷

۱۱ شهریور ۱۴۰۳ - ۱۰:۰۳

بازدید : ۲۲۷

سریال «سال‌های دور از خانه» با نام اصلی «اوشین» سال۱۹۸۳ازشبکه NHK ژاپن پخش شد وبارتبه بیننده ۶۲.۹درصد، به بالاترین رتبه‌بندی سریال دست‌یافت. این سریال برای ۲۹۷ قسمت توسط «سوگاکو هاشیدا» (با نام واقعی سوگاکو ایوازاکی) نوشته و به تهیه‌کنندگی «یوکیکو اوکاموتو»، با همراهی هشت کارگردان ساخته شد؛ از جمله هیرویوکی ایگوچی، هیهاچیرو کوبایاشی، مینورو تاکموتو، یوشیو موچیزوکی، فومیتاکا یوشیمورا و جیرو اباتا.

گفته می‌شود که این سریال با هدف ایجاد انگیزه در راستای توسعه اقتصادی ژاپن ساخته شد؛ داستان زنی که شجاعانه از دوره‌های میجی، تایشو و شووا جان سالم به‌در برد و.... به بهانه پایان بازپخش این سریال خاطره‌انگیز از تلویزیون، مروری داریم بر ناگفته‌های جذابی که علی‌رغم پخش چندباره آن از نظر مخاطبان پروپاقرص سریال دور مانده است.

از شایعه الگو‌شدن زندگی بنیان‌گذار فروشگاه‌های زنجیره‌ای یائوهان که از کشور‌های آسیای‌شرقی نشأت گرفته، تا مرور بازتاب زندگی اوشین درمیان سیاستمداران ژاپنی، تاثیرپذیری و همذات‌پنداری‌ای که مردم ژاپن با داستان زندگی اوشین داشتند، بازتاب پخش جهانی آن و در پایان بررسی و ریشه‌یابی در این موضوع که چطور این سریال ژاپنی توانست به فراتر از مرز‌های فرهنگی کشورش سفر کرده و با اقبال مخاطبان جهانی روبه‌رو شود.

یک شایعه باورپذیر

برای شفاف‌سازی در این موضوع، نویسنده اصلی «سوگاکو هاشیدا» درمجموعه‌ای از مقالات در روزنامه «نیهون کیزای» با رداین شایعه دراین‌باره می‌گوید: «من نکاتی را دریافت کردم، اما مدلی نداشتم. من می‌خواستم از زنان ژاپنی که در دوران سختی، جان سالم به در برده‌اند تشکر کنم.»

کازوئو، پسر بزرگ کاتسو وادا، نیز نظریه نسبت اوشین با این فروشگاه زنجیره‌ای را رد کرده و می‌گوید: «مردم این‌طور تصور کردند، چون یک سوپرمارکت زنجیره‌ای در درام مطرح شده حتما فروشگاه ماست، اما افراد خارج از ژاپن، مانند آسیای جنوب‌شرقی، این شایعه را مطرح کرده‌اند. زندگی والدین من مدل نشده است.»

از دلایلی که باعث شد بیننده‌های این سریال کاتسو وادا و همسرش را الگوی سریال اوشین بدانند این بود که کاتسو نیز کار خود را به‌عنوان یک سبزی‌فروش شروع کرد و به کار شبانه‌روزی ادامه داد، زندگی پرتلاش و این‌که خود را وقف تجارت و تربیت کودکانش کرده بود، زمینه‌های شباهت زندگی اوشین را با او فراهم آورد. همچنین گفته می‌شد که سوگاکو هاشیدا، نویسنده اثر و کاتسو در یک محله زندگی می‌کرده‌اند و با یکدیگر تعامل داشتند که البته کاتسو این موضوع را رد می‌کند.

البته ناگفته نماند، زمانی که سریال اوشین در کشور برونئی پخش شد فروشگاه‌های یائوهان اسپانسر شدند. در مالزی و سنگاپور نیز محبوبیت اوشین به‌عنوان یک زن فقیر ژاپنی که در کار تجارت خوش‌درخشید، یکی از عواملی بود که فروشگاه‌های یائوهان را میان مردم محبوب کرد.

شیزوئه مارویاما، سند انسانی اوشین

داستان زندگی اوشین، اول‌بار سال ۱۹۷۹ از زنی متولدشده در دوران میجی به نام «شیزوئه مارویاما»، روایت شد. همه‌چیز از آنجا شروع شد که داستان زندگی این زن که در استان شیزوکا به دنیا آمده، توسط دختر دومش چیزوکو که آن زمان ۳۰ سال داشت، نوشته و در کتاب «میراث مادران ما» چاپ و توسط «سوگاکو هاشیدا» برای معرفی به مجله Seikatsu داده شد.

پس از آن، شیزوئه و چیزوکو با هاشیدا و دیگر دست‌اندرکاران برنامه مصاحبه کرده و در نوشتن فیلمنامه همکاری کردند. هاشیدا می‌گوید: «احساس کردم وظیفه نسل ماست که سختی‌های نسل میجی را منتقل کنیم. موضوع خیلی تلخ و واضح بود، بنابراین همه ایستگاه‌های تلویزیونی آن را رد کردند. حتی NHK مخالفت‌های زیادی داشت. آن‌ها گفتند، موارد دوره میجی را کار نمی‌کنند. در نهایت آن زمان با هماهنگی بامدیرکل پخش شبکه میکیو کاواگوچی، با تایید مردم، تصمیم به تولید گرفته شد.»

در مرحله بعد، هاشیدا و مسئولان NHK از شیزوئه و چیزوکو، خواستند برای نوشتن فیلمنامه کمک کنند.

خطوط مشترک زندگی اوشین و شیزوئه

شیزوئه مارویاما، از سنین پایین به‌عنوان پرستار کودک شروع به کار کرد. در درام صحنه معروفی وجود دارد که در آن اوشین در دوران کودکی برای کار فرستاده می‌شود. او با یک قایق از رودخانه موگامی پایین می‌رود.

شیزوئه نیز روی یک قایق به سمت پایین رودخانه اویگاوا رفت تا برای کارآموزی به کانایا برود. اوشین به توکیو می‌رود و یک آرایشگر موفق می‌شود. شیزوئه نیز به توکیو نقل‌مکان کرد و یک آرایشگر موفق شد.

فرار زنان از بندگی و آرزوی ازدواج با شوهرانی از خانواده‌های خوب در زندگی هر دو دیده می‌شود. درمجموع دیدن تصویری از میراث مادرانی که در دوران پرتلاطم میجی، تایشو و شوا زندگی کردند، در هر دو سرنوشت دیده می‌شود.

اوشین در نگاه شیزوئه

چیزوکو (دختر شیزوئه)، صاحب مهمانخانه‌ای در شهر اومائزاکی می‌گوید: «اوشین نیمی از زندگی مادرم را نشان داد. یادم می‌آید که مادرم هنگام تماشای سریال، گریه می‌کرد. طرفداران مشتاق از مهمانخانه ما بازدید می‌کردند و مادرم نیز برای سخنرانی به مکان‌های مختلف دعوت می‌شد. هنگامی که مادرم درست پس از پایان پخش سریال درگذشت (سال ۱۹۸۴ در ۷۸ سالگی) خاطرات مردم از او به‌تدریج از بین رفت.»

نخست‌وزیر: من اوشین هستم

در بررسی بازتاب پخش سریال اوشین در کشور ژاپن، گل‌درشت همه توجه و تاثیرپذیری‌ها رئیس‌جمهور وقت یاسوهیرو ناکاسونه است (از سال ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۷ نخست‌وزیر ژاپن بود). ناکاسونه معتقد بود به محض این‌که نخست‌وزیر شود، مانند یک گلوله آتش، هر کاری راکه تصمیم بگیردباتمام وجودانجام می‌دهد.

اوخودراهمچون اوشین ویاسوهیرو (از بزرگان جودو وازموفق‌ترین ورزشکاران ژاپنی در قرن بیستم) و تاکاشی نو ساتو (کشتی‌گیری که در۳۱سالگی به رتبه ۵۹ یوکوزونا ارتقا یافت) توصیف می‌کرد و نسبت به تحمل وضعیت آشفته سیاسی کشور به خود هشدار می‌داد. او به‌دلیل تاثیری از شخصیت اوشین، به «اوشین یوکوزونا» ملقب شد.

سیاستمداران ژاپنی که خود را اوشین خواندند!

سیاستمدار ژاپنی، تاناکا کاکوئی متاثر از تماشای این سریال بار‌ها اظهار داشته بود: «من مردی هستم که روزگاری در فقر شدید به دنیا آمدم و از این نظر زندگی خود را با اوشین مقایسه می‌کنم.»

بنیان‌گذار کلبی، تاکاشی ماتسو، که در آن زمان ۷۱ سال داشت، اوشین را تحسین کرد و گفت: «با نگاه‌کردن به اوشین، به یاد سختی‌هایی می‌افتم که هنگام شروع کارم داشتم.» حتی عنوان افتخاری «اوشین سان» را به خود داد.

سوگاکو هاشیدا، نویسنده فیلمنامه سریال با دیدن نقطه‌نظرات سیاستمداران ژاپن در مصاحبه‌ای اظهار داشت: «گرچه به لحاظ تاثیرگذاری بر مخاطب، قصد نداشتم داستانی شبیه به کتاب درسی بنویسم، اما برایم بسیار عجیب بود که سیاستمداران و شخصیت‌های تجاری در سخنان و هشدار‌های خود از شخصیت اوشین نقل‌قول می‌کردند.»

امپراتور هم اوشین می‌دید!

امپراتور شووا (یکصدوبیست‌وچهارمین امپراتور که بین سال‌های ۱۹۲۶ تا ۱۹۸۹ امپراتور ژاپن بود و تا قبل از پایان جنگ جهانی دوم وی را پسرآسمان می‌خواندند) هنگامی که سریال اوشین را تماشا کرد، گفت: «نمی‌دانستم که مردم در این راه رنج می‌برند.»

هاشیدا در برخورد با بیان احساسات امپراتور صریحا اعلام کرد: «من می‌خواستم امپراتور شووا آن را ببیند... بنابراین سال تولد اوشین را ۱۸۹۹، یعنی همان سال تولد امپراتور انتخاب کردم.»

نکات جالب از یک محبوبیت جهانی

سریال اوشین در بیش از ۶۰ کشور و منطقه در سراسر جهان دیده شد و به عنوان پربیننده‌ترین درام تلویزیونی ژاپنی جهان لقب گرفت. به فاصله یک سال بعد از پخش سریال اوشین در ژاپن (۱۹۸۳) به ترتیب در کشور‌های زیر به پخش رسید.

سنگاپور، تایلند، آمریکا (۱۹۸۴)

استرالیا، لهستان، هنگ‌کنگ، ماکائو، برزیل، بلژیک، کانادا (۱۹۸۵)

مالزی، اندونزی، ایران (۱۹۸۶)، عربستان (۱۹۸۷)

برونئی، مکزیک، قطر (۱۹۸۸) بحرین (۱۹۸۹)

سوریه، فیلیپین، دومینیکا، بنگلادش، پرو (۱۹۹۰).

از کشور‌هایی که در دهه ۹۰ میلادی این سریال را پخش کردند، می‌توان به بولیوی، پاناما، نپال، گواتمالا، نیکاراگوئه، مصر، هند، رومانی، شیلی، اروگوئه، جامائیکا، غنا، هندوراس، کوبا، ویتنام، تایوان، میانمار، پاراگوئه، لائوس، مغولستان، کاستاریکا، کامبوج، سودان و مقدونیه اشاره کرد.

اندونزی: در این کشور پخش سریال برای ساعات اولیه شب در نظر گرفته شد، یعنی همزمان با صرف شام که سبب نارضایتی مردم بود، آن‌ها ایستگاه تلویزیون را مجبور به تغییر ساعت پخش کردند، زیرا از دیر سرو کردن شام در رستوران‌ها عصبانی بودند، چون خدمتکاران مشغول تماشای اوشین بودند.

بلژیک: در این کشور که میزان بینندگان سریال اوشین بیش از ۱۷ درصد کل مخاطبان تلویزیون تخمین زده می‌شد، راهبه‌ها مجبور بودند زمان عبادت خود را تغییر دهند تا برنامه مورد علاقه خود را از دست ندهند.

چین: با پخش اوشین، این ضرب‌المثل سر زبان‌ها افتاد که به محض شروع پخش برنامه اوشین، خیابان‌ها پاک می‌شود. یک بررسی تجربی از رتبه‌بندی برنامه‌ها در این کشور میزان بیننده ۷۶ درصد و در برخی استان‌ها تا ۹۰ درصد تخمین زده شد. این سریال همچنان در چین بازپخش می‌شود.

اندونزی: زنان اغلب آن‌قدر تحت تأثیر استقامت شخصیت اوشین قرار می‌گرفتند که در حین پخش سریال اشک می‌ریختند. مطالعاتی که درباره اوشین در اندونزی انجام شد، نشان داد بینندگان تحت تأثیر مبارزات قهرمانانه اوشین برای زندگی و رفاه خود، از پشتکار و استقامت او متاثر می‌شدند.

ایران: محققان (Svenkerud, Rahoi & Singhal,۱۹۹۵) و (تاکاهاشی، ۱۹۹۱) معتقدند: بالاترین رتبه بیننده در خارج از کشور ژاپن، مربوط به ایران (۸۲ درصد) و تایلند (۸۱ درصد) است. زمانی که این سریال در ایران تحت شرایط نامطلوب اقتصادی و اجتماعی ناشی از جنگ تحمیلی عراق علیه ایران پخش شد، ۷۲ درصد بینندگان با فضا و خط داستانی اوشین احساس نزدیکی داشتند.

تایلند: رنج و گرسنگی اوشین در زمان میجی ژاپن، بسیار شبیه به مشکلات رایج بسیاری از کشاورزان معاصر در شمال تایلند بود. علاوه بر این، بسیاری از دختران جوان ۱۲ تا ۱۶ ساله تایلندی به طور معمول از استان شمالی به بانکوک فرستاده می‌شدند تا بتوانند برای خانواده خود درآمد کسب کنند.

هنگ‌کنگ: در این کشور آهنگ تم سریال به موفقیتی بزرگ رسید.

تایوان: آهنگ‌های آغاز و پایان سریال بسیار بین مردم طرفدار داشت. سریال اوشین تاکنون حدود ۳۰ مرتبه در این کشور بازپخش داشته است.

ویتنام: پس از پخش سریال، خدمتکاران و خانه‌دار‌ها را اوشین می‌نامند.

مصر: در مقطعی از پخش سریال در این کشور به کرات قطعی برق اتفاق می‌افتد و در پی آن بینندگان خشمگین، علیه شرکت برق و ایستگاه تلویزیون شورش کرده و دولت به ناچار و باعجله وعده پخش مجدد را داد تا معترضان آرام شوند.

افغانستان: در میان افغان‌ها، اوشین مترادف ژاپن در نظر گرفته می‌شود.

جامائیکا: نام‌گذاری اوشین برای کودک بدون در نظر گرفتن جنسیتش رایج شد.

آمریکا: رونالد ریگان که درزمان پخش این سریال، رئیس‌جمهور ایالات متحده بود، در تحسین این سریال گفته بود: ژاپن قلب یک مرد را دارد.

اوشین + سندرم

با توجه به محبوبیت این سریال در میان مخاطبان، در آن سال‌ها پدیده‌ای اجتماعی به وجود آمده بود که به آن لقب اوشیندرم داده شد. از آنجا که اوشین، نشان‌دهنده روحیه ژاپنی‌هایی بود که پس از جنگ سخت تلاش کردند و به ثروت رسیدند، این باعث توفانی از همدردی بین مخاطبانش در داخل و خارج از ژاپن شد.

این وضعیت در مجله تایم به‌عنوان «اوشیندرم»، (O-shindrome) توصیف شد، زیرا این سندرمی بود که در آن احساسات همه شهروندان یکسان می‌نمود. اصطلاح اوشیندرم، (اوشین + سندرم) توسط جین کاندون (Jane Condon)، گزارشگر مستقل آمریکایی مجله تایم ابداع و برای همین برنده جایزه طلای بخش واژه جدید در اولین جایزه New Words and Buzzwords (۱۹۸۴) شد.

چرا اوشین در فیلیپین پذیرفته نشد؟

اگرچه سریال اوشین با اقبال کشور‌های آسیایی همراه بود، اما در میان فیلیپینی‌ها چندان طرفدار نداشت و بعد از نمایش ۴۸ قسمت از ۲۹۷ قسمت، پخش آن متوقف شد!

۱- در حالی‌که صبر، پشتکار، تلاش، صرفه‌جویی و سختکوشی به‌عنوان فضیلت در ژاپن مورد ستایش است و صبر و تلاش اوشین نیز دراین سریال به‌خوبی به تصویر کشیده شده بود، فیلیپینی‌ها معتقدند: «اگرپول زیادی به‌دست نمی‌آورید، نیازی به کار سخت نیست.» فیلیپینی‌ها بسیار خوشبین هستند، حتی اگرفقط۱۰ پزودرجیب داشته باشند، نگران نیستند، چون مطمئن هستند که موفق می‌شوند.

۲- فیلیپین تابستانی ابدی دارد، بنابراین نیازی به تلاش برای زنده ماندن در زمستان نیست. علاوه بر این، این کشور سرشار از دریا و ماهی است و سابقه دارد که حتی بدون پول هم زنده بمانند، زیرا آن‌ها می‌توانند میوه‌های فراوانی به‌دست آورند.

بسیاری از فیلیپینی‌ها فکر می‌کنند DNA اجدادشان را که در چنین محیطی زندگی می‌کردند، به ارث برده‌اند و اگر پول نداشته باشند همچنان روزگارشان خوب است و می‌توانند بدون پول هم زندگی کنند. سبک زندگی اوشین، که به افراد رؤیای ثروتمند شدن همراه با تلاش سخت را می‌دهد، ممکن است به‌عنوان الگویی برای چین یا ویتنام صدق کند، اما برای فیلیپینی‌های خوشبین به کار نمی‌آید.

۳- در درام اوشین، به‌کرات شاهد برخورد ناعادلانه کسانی هستیم که او برایشان کار می‌کند. اوشین، غیرمنطقی بودن شرایط، تضاد‌ها وقلدری‌هاراتحمل می‌کند ودرعین‌حال سرنوشت خود را باهوش و تلاش می‌سازد.

کاملا مشخص است که فیلیپینی‌ها که روحیه سرکشی در برابر بی‌عدالتی دارند، نتوانند از صبر اوشین الگوبرداری کنند. آن‌ها معتقدند که اگر شرایط غیرمنطقی است، می‌توانید شغل خود را رها کنید یا به پلیس شکایت کنید یا وارد دعوا شوید!

ماجرا‌های پخش اوشین در ژاپن

آیاکو کوبایاشی، بازیگر نقش ۶ تا ۱۰ ساله نقش اوشین، پس از اجرای این نقش هزاران نامه از طریق شبکه NHK دریافت کرد که حاوی پیام‌های همدردی بود. این بازیگر با دعوت وزیر آموزش‌و‌پرورش ژاپن، به دیدار او رفت. ناگفته نماند بیش از ۵۰ شرکت بازرگانی برای تبلیغات‌شان از او دعوت کردند.

به یادبود دوره کار کردن اوشین در شهر ساکاتا، مجسمه‌ای از اوشین که نوزادی را بر پشت خود حمل کرده، ساخته و در این شهر نصب شده است. همچنان تا امروزسوغاتی‌هایی به نام اوشین در این منطقه فروخته می‌شود.

بعد از پخش سریال آلبومی به نام «لالایی اوشین» منتشر شد، با خوانندگی فولک آکیکو کانازاوا.

شعری از سوگاکو هاشیدا و موسیقی از مینورو اندو.

کمیته راهبری مجلس نمایندگان مجلس انجمنی جهت حمایت از کودکانی با سرنوشت اوشین تأسیس کرد.

در ژاپن پلی به نام اوشین ثبت شده است.

با توجه به پرمخاطب بودن سریال، تعداد گردشگرانی که از زادگاه اوشین، استان یاماگاتا بازدید می‌کردند، افزایش یافت.

برنج و تربچه در منوی رستوران‌ها و جزو جاذبه‌های توریستی استان یاماگاتا ظاهر شد.

در استان ساگا، که صحنه جنگ مادرشوهر بود، ایستگاه پخش NHK Saga مملو از فراخوان‌های اعتراضی شد که شکایت می‌کردند «زنان در ساگا این‌طور نیستند و این به وجهه استان آسیب می‌زند.» در این زمان، کازوکو تاکاموری که نقش مادرشوهر را بازی می‌کرد، در یک برنامه گفت‌وگوی تلویزیونی حاضر شد و با لبخندی بدبینانه گفت‌: «این فقط بازیگری بود.»

تماشاگران مشتاقی که دیگر نمی‌توانستند بین درام و واقعیت تمایز قائل شوند، برای آیاکو کوبایاشی، بازیگر نقش کودکی اوشین، و پینکو ایزومی، بازیگر نقش فوجی، برنج سفید می‌فرستادند و مبالغ هنگفتی را به NHK ارسال کرده و تقاضا داشتند که به دست اوشین برسد که البته اغلب ارسال می‌شد.

خانه شیرو ایتو ساکوزو، بازیگر نقش ساکوزو یعنی پدر اوشین نیز بار‌ها مورد اصابت پرتاب سنگ از طرف مردم قرار گرفت، چون در این سریال با همسرش فوجی و اوشین بسیار نامهربان بود. خانواده او به مردم می‌گفتند: «ما دختر نداریم» و از طرفی مردم در پاسخ به گلایه‌های بازیگر می‌گفتند: «به‌هرحال این نقشی است که شما بازی کردید و...».

اوشین، یونگ و جهانی‌شدن

در تحلیل ظرفیت‌های سریال سال‌های دور از خانه در منحصربه‌فرد شدن و توانایی آن برای فراتر رفتن از مرز‌های فرهنگی، چندین نکته حائز اهمیت است:

۱- شیوه‌های رفتاری معینی از انتظارات فرهنگی و ارزش‌ها در بین ملت‌ها مشابه است و به نظر می‌رسد که این عناصر به‌ویژه در رابطه با پاسخ‌های مناسب به تراژدی و رنج انسانی کاملا یکسان هستند.

۲- نکته دیگر استفاده از کهن‌الگو‌های فرهنگی است. با تکیه بر نظریات کارل گوستاو یونگ، فیلسوف و روانپزشک سوئیسی که با ارائه نظریاتی تحت عنوان روان‌شناسی تحلیلی شناخته می‌شود، کهن‌الگو‌ها به‌عنوان فرم‌ها و تصاویری تعریف می‌شوند که بخشی از یک حافظه جهانی و جمعی را تشکیل می‌دهند که اغلب از طریق نمادها، نمونه‌های اولیه و اسطوره‌ها تجلی پیدا می‌کنند. کهن‌الگو‌ها مکان قدرتمندی برای آموزش هستند و در این خصوص چندین مورد در شخصیت‌پردازی اوشین دیده می‌شود: فردی خودساخته به معنای متکی به خود بودن و مهم‌تر از آن، مبارزه قهرمانانه اوشین که یک نمونه کلاسیک و موثر از استفاده از کهن‌الگوی قهرمان در یک سریال تلویزیونی بود.

۳- دلیل دیگری که برای توانایی این ملودرام در پخش پیام‌های اجتماعی فراتر از مرز‌های فرهنگی می‌توان ارائه کرد، این است که محبوبیت اوشین مرتبط با حس واقع‌گرایی سریال است. داستان زندگی اوشین بسیار ساده و مستقیم بود و برای دنبال‌کردن آن لازم نبود در مورد تاریخ ژاپن آگاهی داشته باشیم تا بتوانیم آن را درک کنیم. با تماشای اوشین مخاطب عمیق‌ترین احساسات انسانی را لمس می‌کند و پیام‌های تعبیه‌شده داستان را می‌پذیرد. نتیجه این‌که اوشین یک مطالعه موردی مفید در تعیین قابلیت استفاده از ژانر این سریال تلویزیونی برای انتقال پیام‌های اجتماعی بود که از طریق تمرکز بر ارزش‌ها، ارجاع به کهن‌الگو‌های تثبیت‌شده و واقع‌گرایی، موفق به جذب مخاطبی فراتر از مرز‌های فرهنگی شد.