مروری بر "سینمای دفاع مقدس"
سینمای جنگ یکی از ژانرهای محبوب سینمایی است که در هر کشوری بنا بر شرایطی که از سر گذرانده ساخته می‌شود.
کد خبر :
۴۳۲۸۴
بازدید :
۵۴۲۹
فرادید | این روزها در حالی هفته دفاع مقدس را می‌گذرانیم که خبری از هیاهوی سینمای جنگ نیست.۳۱ شهریور سالروز آغاز جنگ تحمیلی است و به نام هفته دفاع مقدس نام‌گذاری شده است. سینمای جنگ یکی از ژانرهای محبوب سینمایی است که در هر کشوری بنا بر شرایطی که از سر گذرانده ساخته می‌شود. در این گزارش نگاهی کوتاه به آثار شاخص سینمای جنگ خواهیم داشت.
سینمای جنگ یکی از ژانرهای محبوب سینمایی است
به گزارش فرادید؛ به طور کلی ژانر جنگی، به نوعی از فیلم‌های سینمایی می‌گویند که به پیشامدهای جنگی، قبل و بعد از آن، یا بازسازی قسمتی از آن می‌پردازند.
این سینما شامل چند نوع فیلم است:
کمدی جنگی : فیلم‌های جنگی هستند که با نگاهی طنزآلود به جنگ، حرف خود را می‌زنند. از این دسته فیلم‌ها می‌توان به فیلم دیکتاتور بزرگ چارلی چاپلین یا کمدی سیاه دکتر استرنجلاو ساخته استنلی کوبریک اشاره کرد.
بیوگرافی/جنگی : گروهی از فیلم‌ها که به زندگی شخص خاصی در طول جنگ یا اثرات بعد از آن می‌پردازد؛ مانند فیلم‌های بیمار انگلیسی، پیانیست و یا کتاب‌خوان.
بیمار انگلیسی از فیلم های بیوگرافی جنگ است
بازسازی تاریخ جنگ : ساده‌ترین نوع فیلم از سینمای جنگ است. در این فیلم‌ها بخش‌هایی از یک جنگ بازسازی می‌شود. از این‌گونه فیلم‌های می‌توان به فیلم نجات سرباز رایان، پرچم‌های پدران ما و نامه‌هایی از ایوجیما ساخته کلینت ایستوود اشاره کرد. از نظر منتقدین اما فیلم فهرست شیندلر که در این گروه قرار می‌گیرد بهترین فیلم جنگی تاریخ سینما است.
تحریف تاریخ : این زیر مجموعه از فیلم‌ها کاملاً برعکس دسته فیلم‌های تاریخی قرار می‌گیرند؛ مانند فیلم حرامزاده‌های لعنتی ساخته کوئنتین تارانتینو.
اکشن : این فیلم‌ها خود یک ژانر جدا حساب می‌شوند، اما گاهی نگاهی به دوران جنگ دارند. مثل فیلم والکیری، مهلکه.
فهرست شیندلر یکی از بهترین فیلم های جنگی تاریخ سینما است
سیاسی : از این‌گونه فیلم‌ها می‌توان به فیلم بادبادک‌باز و یا یک‌مشت دروغ اشاره کرد که جنگ را از دیدگاه سیاسی بررسی می‌کند.
سینمای دفاع مقدسدر ایران اما سینمای جنگ یا دفاع مقدس بخشی از فیلم‌های سینمای ایران را در برمی‌گیرد که از سال ۱۳۶۰ در سینما شروع شد.
سینمای دفاع مقدس را می‌توان به چند دوره تقسیم کرد:
زمان جنگ
این فیلم‌ها در بحبوحه جنگ ساخته شدند و درواقع کارگردان‌ها سینمای خود را در بستر جنگ ساختند. این فیلم‌ها چون در دل جنگ ساخته شده هیجان و حادثه را با حالات عرفانی و عدالت طلبی افراد در بطن جنگ پیوند می‌زند. نمونه‌هایی که می‌توان به آنها اشاره کرد:
رسول ملاقلی پور ازکارگردانهای مطرح سینمای جنگ بود
نینوا (رسول ملاقلی پور ۱۳۶۳)، آوای غیب (سعید حاجی‌میری ۱۳۶۳)، پرواز در شب (رسول ملاقلی پور ۱۳۶۵)، انسان و اسلحه (مجتبی راعی ۱۳۶۸) در مسلخ عشق (کمال تبریزی ۱۳۷۰).
بلمی به سوی ساحل (رسول ملاقلی پور ۱۳۶۴)، کانی مانگا (سیف الله داد ۱۳۶۷)، عقاب‌ها (ساموئل خاچیکیان ۱۳۶۴)، افق (رسول ملاقلی پور ۱۳۶۷) و عروسی خوبان (محسن مخملباف ۱۳۶۷) نمونه‌های موفق این نوع سبک‌ها در زمان جنگ هستند. در طول سالهای جنگ بیشتر این سینماگران روی صحنه‌های جنگ و حتی در دل جبهه‌ها زوم می‌کردند.
پس از جنگ
زمانی که جنگ تمام شد دست فیلم‌سازان کمی بازتر شد و توانستند با بازسازی صحنه‌ها دوربین را تا پشت خاک‌ریزها هم پیش بردند. از نمونه‌های آنها:
دوئل ساخته احمدرضا درویش سال ۱۳۸۲
دیده‌بان (ابراهیم حاتمی‌کیا ۱۳۶۸)، دندان مار (مسعود کیمیایی ۱۳۶۸)، مهاجر (ابراهیم حاتمی‌کیا ۱۳۶۸)، در کوچه‌های عشق (خسرو سینایی ۱۳۶۹)، بازی بزرگان (کامبوزیا پرتوی ۱۳۶۹)، باشو، غریبه کوچک (بهرام بیضایی ۱۳۶۹)، هور در آتش (عزیز الله حمیدنژاد ۱۳۷۰)، عملیات کرکوک (جمال شورجه ۱۳۷۰)، از کرخه تا راین (ابراهیم حاتمی‌کیا ۱۳۷۱)، سجاده آتش (احمد مراد پور ۱۳۷۲)، جنگ نفت‌کش‌ها (محمد بزرگ‌نیا ۱۳۷۲)، آخرین شناسایی (علی شاه‌حاتمی ۱۳۷۲)، حمله به اچ ۳ (شهریار بحرانی ۱۳۷۳)، کیمیا (احمدرضا درویش ۱۳۷۳)، سفر به چزابه (رسول ملاقلی‌پور ۱۳۷۴)، بوی پیراهن یوسف (ابراهیم حاتمی‌کیا ۱۳۷۴)، لیلی با من است (کمال تبریزی ۱۳۷۴)، دکل (عبدالحسن برزیده ۱۳۷۴)، سفر به چزابه (رسول ملاقلی پور ۱۳۷۴)، مردی شبیه باران (سعید سهیلی ۱۳۷۵)، آژانس شیشه‌ای (ابراهیم حاتمی‌کیا ۱۳۷۶)، یورش (محسن محسنی‌نسب ۱۳۷۶)، براده‌های خورشید (محمدحسین حقیقی ۱۳۷۶)، هیوا (رسول ملاقلی پور ۱۳۷۷)، روبان قرمز (ابراهیم حاتمی‌کیا ۱۳۷۷) و متولد ماه مهر (احمدرضا درویش ۱۳۷۸)
کانی مانگا ساختهٔ سیف الله داد، پرفروش‌ترین فیلم سال ۱۳۶۷شد
دهه ۸۰ تا امروز
زمانی که سالها از جنگ گذشت و تاریخ در سینما بارها آن را مرور کرد، ساختن فیلم جنگی کمی سخت شد. اگر دقت کنید در دهه ۸۰ سینمای ایران با پدیده‌ای به نام کمدی جنگی آشناتر شد. چون سینما آن‌قدر از جنگ فاصله گرفت که توانست حالا آن را در قالب‌های دیگری تصویر کند. از نمونه‌های آن می‌توان به اخراجی‌های ۱ .۲ .۳ مسعود ده‌نمکی و لیلی با من است کمال تبریزی اشاره کرد. این فیلم‌ها جنگ را در قالب طنز به تصویر کشیدند که در این بین فیلم‌های مسعود ده‌نمکی مورد انتقادهای زیادی قرار گرفت ولی پرفروش‌ترین فیلم دهه ۸۰ شد.
عیسی می‌آید (علی ژکان ۱۳۸۰)، ترکش های صلح (علی شاه‌حاتمی ۱۳۸۰)، نغمه (ابوالقاسم طالبی ۱۳۸۰)، آوازهای سرزمین مادری‌ام (بهمن قبادی ۱۳۸۱)، دیوانه‌ای از قفس پرید (احمدرضا معتمدی ۱۳۸۱)، اشک سرما (عزیزالله حمیدنژاد ۱۳۸۲)، خداحافظ رفیق (اپیزود اول) خداحافظ رفیق (اپیزود دوم) خداحافظ رفیق (اپیزود سوم) (بهزاد بهزادپور ۱۳۸۲)، دوئل (احمدرضا درویش ۱۳۸۲)، طبل بزرگ زیر پای چپ (کاظم معصومی ۱۳۸۳)، گیلانه (رخشان بنی‌اعتماد ۱۳۸۳)، شب بخیر فرمانده (انسیه شاه‌حسینی ۱۳۸۴)، اتوبوس شب (کیومرث پوراحمد ۱۳۸۵)، پاداش سکوت (مازیار میری ۱۳۸۵)، روز سوم (محمدحسین لطیفی ۱۳۸۵)، میم مثل مادر (رسول ملاقلی‌پور ۱۳۸۵)، نفوذی (احمد کاوری مهدی فیوضی ۱۳۸۷)، شب واقعه (شهرام اسدی ۱۳۸۸)، بدرود بغداد (مهدی نادری ۱۳۸۸)، سیزده ۵۹ (سامان سالور ۱۳۹۰) و ملکه (محمد علی باشه آهنگر ۱۳۹۱) از موفق ترین فیلم‌های دفاع مقدس از دهه هشتاد تا به حال محسوب می‌شوند.
برترین‌های دهه۶۰
۱. عقاب‌ها : ساموئل خاچیکیان، این فیلم پرتماشاگرترین فیلم دفاع مقدس سینمای ایران شد چرا که در بهترین زمان ساخته و پخش شد و از طرفی استفاده از بازیگران محبوب و توانمندی مثل سعید راد، جمشید هاشم پور، زری برومند و رضا رویگری باعث شد به مذاق تماشاگر خوش بیاید و صف‌های طولانی در انتظار این فیلم باشد. داستان پر کشش و فیلم‌نامه محکم هم در این اتفاق بی تأثیر نبود.
در دهه ۸۰ سینمای ایران با پدیده‌ای به نام کمدی جنگی آشناتر شد
این فیلم در زمان خودش با ۱۶ میلیون تومان فروش در اکران اول تهران، در حالی که ۳۰ درصد جمعیت ۶ میلیونی تهران فیلم را دیدند، پرفروش ترین فیلم سال ۱۳۶۴ لقب گرفت. اما به دلیل ضعف صنعت سینما در آن سالها در تمامی صحنه‌های پرواز هواپیماها، جنگ هوایی با استفاده از فیلم‌های مستند روی میز مونتاژ ساخته شد.
۲. کانی مانگا : ساختهٔ سیف الله داد، پرفروش‌ترین فیلم سال ۱۳۶۷ با رقمی نزدیک به ۱۲ میلیون تومان که در اکران شهرستان‌ها هم بسیار موفق بود تا سالهای سال اکران می‌شد و می‌فروخت. این فیلم را نزدیک به یک‌میلیون نفر تماشا کردند.
این فیلم نسب به عقاب‌ها کمی پیشرفته‌تر بود، صحنه‌های بهتری داشت و بیشتر تصاویر بازسازی شده بود. اما نتوانست رکورد فروش آن فیلم را جابه‌جا کند.
۳. افق : ساخته رسول ملاقلی پور، دومین فیلم پرفروش ایران در سال ۱۳۶۸ که یک میلیون نفر آن را تماشا کردند، با رقمی حدود ۱۶ میلیون تومان و پرفروش‌ترین فیلم همین سال در اکران شهرستان‌ها شد. این فیلم یک فیلم جنگی خوش‌ساخت بود و از جلوه‌های ویژه خوبی در آن استفاده شده بود. انفجارهای پیاپی از ویژگی‌ها این فیلم بود.
برترین‌های دهه ۷۰
شاید بتوان تنها یک فیلم پرفروش و پر سر و صدا را در دهه ۷۰ مورد بررسی قرار داد.
آژانس شیشه‌ای : ساختهٔ ابراهیم حاتمی‌کیا.
این فیلم در فضای ملتهب سیاسی آن سالها، فیلمی جنجال‌آفرین بود. فیلم پس از موفقیت در جشنواره فجر سال ۱۳۷۶ به اکران درآمد و مورد استقبال مردم قرار گرفت. دومین فیلم پرفروش سال ۱۳۷۷ ایران با رقمی حدود ۱۷۰ میلیون تومان که باعث شد جایگاه حاتمی‌کیا در سینمای ایران بیشتر از گذشته به تثبیت برسد.
در فضای ملتهب سیاسی آن سالها، فیلمی جنجال‌آفرین بود
فیلم‌های برگزیده
در سینمای جنگ گاهی می‌توان داستان را جوری پیش برد که نه تنها هیچ تصویری از جنگ و شرایط بمب و انفجار دیده نمی‌شود بلکه مخاطب به راحتی درد جنگ را در استخوان فیلم حس می‌کند. این فیلم‌ها تقریباً همان ژانر بیوگرافی جنگی هستند که فقط تلخی‌های جنگ و اثرات آن را به شما نشان می‌دهند و هیچ اثری از فضای جنگ ندارند.
از بهترین نمونه این فیلم‌ها می‌توان به باشو غریبه کوچک (بهرام بیضایی)، گیلانه (رخشان بنی اعتماد)، به نام پدر (ابراهیم حاتمی کیا)، میم مثل مادر (رسول ملاقلی پور)، سیزده ۵۹(سامان سالور) اشاره کرد.
باشو غریبه کوچک روایتی در دنیای جنگ دارد
این فیلم‌ها به‌جز باشو، روایتی در دنیای بعد از جنگ دارند. در فیلم باشو غریبه کوچک کودکی که از جنگ در جنوب کشور فرار کرده به خانواده‌ای در شمال پناه می‌برد، خانواده‌ای که نه زبانش را می‌فهمند و نه دردش را، اما این تقابل شمال و جنوب در کشوری که جنوبش جنگ‌زده و شمالش آرام است در پایان به آمدن پدری ختم می‌شود که از شمال برای جنگیدن به جنوب رفته و دستش را در این راه از دست داده است.
گیلانه روایت تلخ مادری است که پسر خوش صورت و جوانش را راهی جنگ می‌کند و حالا سالیان بعد از جنگ او را مراقبت و پرستاری می‌کند و این تصاویر تنها درد بعد از جنگ را نشان می‌دهد بدون اینکه هیچ اثری از توپ و تانک باشد و این هنر کارگردان را نشان می‌دهد که شما را در دل جنگی می‌برد که هیچ تصویری از آن نمی‌بینید.
ایستاده در غبار محصول سال ۱۳۹۴ است
به نام پدر هم در ادامه کارهای جنگی حاتمی کیا تصویری متفاوت دارد. پدری که سالها پس از جنگ پای دخترش روی همان مین‌هایی می‌رود که او زمانی در زمین کار گذاشته است. داغ تلخی جنگ بر پیشانی این پدر می‌نشیند و هیچ کاری از دستش ساخته نیست.
میم مثل مادر اثری دیگر از رسول ملاقلی پور است که آن هم اثرات بمباران شیمیایی زمان جنگ را سالها بعد در زندگی مادری تنها با پسرش نشان می‌دهد. در این فیلم که هم بار مادری کردن در آن سنگین است و هم نشان می‌دهد بچه‌هایی که اصلاً در زمان جنگ نبودند چطور اسیر مشکلات آن می‌شوند یکی از تلخ‌ترین فیلم‌های سینمای جنگی ایران است.
میم مثل مادر یکی از تلخ‌ترین فیلم‌های سینمای جنگی ایران است
سیزده ۵۹ فیلمی است که در واقع ۲۰ سال بعد از جنگ را نشان می‌دهد، فیلمی که سراسر انتظار است برای دختری که منتظر بازگشتن پدرش از کما است. این فیلم نشان می‌دهد که چقدر آدم‌ها بعد از جنگ عوض شدند و کسی که تمام این مدت در کما بوده و انگار تازه از جنگ برگشته نمی‌تواند آنها را باور کند.
اکران جدید
در حال حاضر فیلم ویلایی‌ها با مضمونی جنگی روی پرده سینماهاست. این فیلم به کارگردانی منیر قیدی با بازی طناز طباطبایی، پریناز ایزدیار، ثریا قاسمی و صابر ابر جدیدترین فیلم سینمای جنگ است. داستان فیلم در سال ۱۳۵۶ می‌گذرد و قصه خانواده‌های فرماندهان سپاه و ارتش را روایت می‌کند. عزیز زن ۵۰ سالهای است که همراه نوه‌هایش وارد مجموعه ویلاها می‌شود. الیاس نیز راننده بسیجی است که هر وقت وارد مجموعه می‌شود همه نگران این می‌شوند که شاید خبر شهادت یکی از فرماندهان را بدهد. پس از مدتی سیما که عروس عزیز است از تهران می‌آید تا بچه‌های خود را به خارج از کشور ببرد.
فیلم ویلایی‌ها با مضمونی جنگی روی پرده سینماهاست
ایستاده در غبار فیلمی به کارگردانی و نویسندگی محمدحسین مهدویان محصول سال ۱۳۹۴ است. داستان فیلم قصه احمد است که دوران نوجوانی‌اش را در سکوت گذرانده و اکنون بزرگ‌تر شده، فرمانده لشکری می‌شود که باید در دروازه‌های خرمشهر با دشمن بجنگند؛ اما سرنوشت او فرسنگ‌ها دور از مرزهای ایران رقم می‌خورد. این فیلم دربارهٔ زندگی احمد متوسلیان است. هادی حجازی‌فر، امیرحسین هاشمی، فرهاد فداکار و عماد محمدی بازیگران این فیلم هستند.
حکایت عاشقی فیلمی به کارگردانی و نویسندگی احمد رمضان‌زاده ساخته سال ۱۳۹۳ است. این فیلم داستان قصه عشق یک خبرنگار ایرانی به یکی از بازماندگان بمباران شیمیایی حلبچه است. بهرام رادان، شیلان رحمانی و بهمن زرین پور هنرپیشگان این فیلم هستند.
اخراجی های مسعود ده‌نمکی مورد انتقادهای زیادی قرار گرفت
تگرگ و آفتاب فیلمی به کارگردانی رضا کریمی ساخته سال ۱۳۹۳ است. داستان فیلم راجع به جوانی به نام یحیی است، او که رزمنده جوانی است و برای یک مرخصی چند روزه به شهر آمده ناخواسته در موقعیتی خاص قرار می‌گیرد و تردید در اینکه در شهر بماند یا دوباره به منطقه برگردد. در این فیلم پریوش نظریه، مهران احمدی، جواد عزتی، سحر قریشی، اصغر همت بازی می‌کنند.
تا آمدن احمد فیلمی به کارگردانی صادق دقیقی، ساخته سال ۱۳۹۳ است. این فیلم در سال ۱۳۶۵ اتفاق می‌افتد و روایتگر یک خانواده در جزیره خارک است. در این فیلم احمد از نیروهای جمعیت هلال‌احمر است که در جنگ کشته می‌شود اما خانواده او فکر می‌کنند که هنوز زنده است و دنبال او می‌گردند. هنرپیشگان این فیلم افسر اسدی، مهدی فقیه و حسن علیرضایی هستند.
گیلانه روایت تلخ مادری است که پسر جوانش را راهی جنگ می‌کند
رنج و سرمستی فیلمی به کارگردانی جهانگیر الماسی محصول سال ۱۳۹۲ است. فیلم درباره خانمی است که در جنگ ایران و عراق اسیر شده و به عراق رفته و پس از سالها به ایران بازمی‌گردد و با ماجراهای گوناگون روبرو می‌شود. ماه‌چهره خلیلی، شهرام پور اسد، مهدی صبایی و هرمز سیرتی بازیگران این فیلم هستند.
خانه‌ای کنار ابرها به کارگردانی به کارگردانی و نویسندگی سید جلال دهقانی محصول سال ۱۳۹۲ است. داستان آشنایی دو جوان با مادر شهیدی است که در روند زندگی این دو تأثیرگذار خواهد بود. هدایت هاشمی، نگار عابدی و حامد کمیلی بازیگران این فیلم هستند.
سفر به چزابه از فیلم های برتر ملاقلی پور بود
عاشق‌ها ایستاده می‌میرند فیلمی به کارگردانی شهرام مسلخی محصول سال ۱۳۹۲ است. رضا یک خبرنگار آزاد است که به طور اتفاقی سرنخ‌هایی از هیوا سرباز عراقی پیدا می‌کند که سالها پیش رضا را در شرایط سخت جنگی نجات داده است. او برای جواب به مسائلی که سال‌هاست از اطرافیانش پنهان کرده عازم عراق می‌شود. پوریا پور سرخ، سروش صحت، لعیا زنگنه و شوان عطوف در این فیلم بازی می‌کنند.
شیار ۱۴۳ فیلمی به کارگردانی و نویسندگی نرگس آبیار محصول سال ۱۳۹۲ است. این فیلم هم مضمونی جنگی داشت و انتظار مادری برای برگشت فرزندش از جنگ را نشان می‌داد و استقبال خوبی شد. مریلا زارعی، مهران احمدی، گلاره عباسی و جواد عزتی در این فیلم بازی می‌کنند.
میهمان داریم فیلمی به کارگردانی و نویسندگی محمدمهدی عسگرپور محصول سال ۱۳۹۱ است. ابراهیم و فخری در خانه‌ای قدیمی زندگی می‌کنند و سه فرزندشان شهید شده و فرزند چهارم رضا جانباز قطع نخاعی است که در یک آسایشگاه تحت مراقبت است. فیلمی که اثرات بعد از جنگ را روایت می‌کند. پرویز پرستویی، آهو خردمند، محمدصادقی، بهروز شعیبی و سهیلا گلستانی در آن بازی می‌کنند.
میهمان داریم محصول سال ۱۳۹۱ است
دل‌تنگی‌های عاشقانه فیلمی به کارگردانی و نویسندگی رضا اعظمیان ساختهٔ سال ۱۳۹۱ است. داستان زندگی شهید سید منوچهر مدق و همسرش فرشته ملکی که به هنگام بازگشت از ماه عسل متوجه حمله نیروهای عراقی به ایران شده و زندگی عاشقانه‌شان دستخوش تغییراتی می‌شود. محمدرضا فروتن، میترا حجار، رؤیا تیموریان، شاهرخ فروتنیان، سیامک اطلسی، مریم کاویانی و شیوا خنیاگر در این فیلم بازی می‌کنند.
ملکه فیلمی به کارگردانی محمدعلی باشه آهنگر است
ملکه به کارگردانی محمدعلی باشه آهنگر ساخته سال ۱۳۹۰ است. روایت داستان دیده‌بانی به نام سیاوش است که به دنبال فرصتی است تا توانایی‌های خود را نشان دهد. او یک برج پالایشگاه را برای دیده‌بانی انتخاب می‌کند که بر حیاتی‌ترین مختصات و جایگاه‌های دشمن احاطه دارد. در این فیلم مصطفی زمانی، میلاد کی مرام، حسین باشه آهنگر، هومن برق نورد و همایون ارشادی بازی می‌کنند.
۰
