زعفران کدام مناطق اثر ضد سرطانی بیشتری دارند؟

پژوهشگران در یک مطالعه با بررسی عصاره‌های زعفران گناباد، نجف‌آباد اصفهان، سروآباد، قائن و کوهدشت لرستان، تاثیر ضد سرطانی آن‌ها را بر دو نوع سلول سرطان پستان بررسی کردند.

سرطان بیماری است که از تکثیر کنترل نشده سلول‌ها ناشی می‌شود. رایج‌ترین روش‌های درمان سرطان پستان، جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی است که هر کدام اثرات جانبی نامطلوبی را برای بیماران به همراه دارند. به همین دلیل محققان در تلاش هستند که ترکیبات جدید و با عوارض کمتر، برای از بین بردن سلول‌های سرطانی بیابند.

گیاه زعفران ترکیبات دارویی مختلفی مانند «کروسین» و «سافرانال» دارد و به همین دلیل مورد توجه پژوهشگران تحقیقات سرطان قرار گرفته است. این گیاه در مناطق مختلفی از جهان به ویژه در ایران، فرانسه، ترکیه، مصر، امارات متحده عربی، مکزیک، سوئیس، استرالیا، نیوزلند و الجزایر کشت می‌شود. این گیاه در گذشته به عنوان داروی ضد درد و آرام‌بخش مورد استفاده قرار می‌گرفت.

مکانیسم دقیق فعالیت ضد سرطانی زعفران و اجزای آن هنوز به خوبی شناخته نشده است؛ با این سازوکار‌هایی مانند القای آپوپتوز (مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول)، القا کردن توقف چرخه سلولی و ... در این زمینه پیشنهاد شده است.

تعدادی از دارو‌های شیمی‌درمانی نیز اثرات ضد سرطانی را از طریق القای آپوپتوز اعمال می‌کنند. با توجه به اینکه تعدیل یا مهار آپوپتوز یا مرگ برنامه‌ریزی‌شده سلول، نشانه‌ای از شروع و یا پیشرفت سرطان است، بنابراین القای آپوپتوز نیز یکی از بهترین راهکار‌ها برای درمان سرطان شناخته می‌شود.

در سال‌های اخیر؛ بسیاری از محققان گزارش کرده‌اند که عصاره‌های زعفران خواص ضد سرطانی دارند. با توجه به اینکه اثر ضد سرطانی این گیاه مربوط به ترکیبات مختلف موجود در آن (کروسین، کروستین، پیکروکروسین و سافرانال) است، ممکن است میزان این ترکیبات بسته به شرایط جغرافیایی که گیاه در آن کشت می‌شود، متفاوت باشد.

زعفران به طور وسیع در مناطق شمال شرقی ایران کشت می‌شود؛ ولی در سال‌های اخیر این ادویه گرانبها در سایر مناطق ایران از جمله غرب کشور هم کشت شده است. بر همین اساس پژوهشگران گروه علوم زیستی دانشگاه کردستان در یک مطالعه خواص ضد سرطانی کلاله‌های زعفران مناطق مختلف ایران را بر روی دو نوع سلول سرطان پستان انسان بررسی کردند.

برای انجام این مطالعه ابتدا کلاله زعفران از پنج نقطه مختلف ایران شامل گناباد نجف‌آباد اصفهان، سروآباد، قائن و کوهدشت لرستان، جمع‌آوری شد و سپس از آن‌ها عصاره آبی و عصاره متانولی تهیه شد. این عصاره‌های گیاهی به محیط کشت سلول‌های سرطانی افزوده شدند و پس از گذشت ۴۸ و ۷۲ ساعت میزان سمیت سلولی آن‌ها مورد بررسی قرار گرفت.

بررسی‌های این مطالعه نشان داد عصاره‌های آبی هر پنج نوع زعفران دارای تأثیر سمیت سلولی (سیتوتوکسیک) بر رده سلولی MDA-MB-۲۳۱ هستند.

در این مطالعه تأثیر ضد سرطانی عصاره آبی همه زعفران‌های مورد بررسی در این مطالعه پس از ۴۸ و ۷۲ ساعت، بر سلول سرطانی MDA-MB-۲۳۱ با افزایش غلظت، بیشتر می‌شد و تأثیر آن وابسته به غلظت بود.

همچنین تأثیر ضد سرطان عصاره آبی زعفران‌های گناباد و نجف‌آباد بر سلول سرطانی MDA-MB-۲۳۱، باگذشت زمان، بیشتر می‌شد و تأثیر آن‌ها وابسته به زمان بود؛ ولی در مورد عصاره سایر زعفران‌ها، این تأثیر دیده نمی‌شد.

در این مطالعه مشخص شد که اثر سیتوتوکسیک عصاره متانولی همه انواع زعفران به جز نمونه سروآباد بر روی سلول‌های MDA-MB-۲۳۱ بیشتر از تأثیر عصاره‌های آبی بود.

تأثیر اکثر عصاره‌های متانولی، به جز عصاره متانولی نمونه لرستان، وابسته به غلظت بود، اما وابسته به زمان نبود. همچنین مشخص شد که کمترین تأثیر در میان عصاره‌های متانولی بر روی بر سلول سرطانی MDA-MB-۲۳۱، مربوط به نمونه زعفران لرستان است.

نتایج بررسی اثر عصاره‌های آبی نمونه‌های مختلف زعفران بر روی سلول‌های MCF-۷ نشان داد که همه این عصاره‌ها به جز عصاره نمونه قائن، وابسته به غلظت و زمان است. نمونه قائن فقط در غلظت‌های بالا وابسته به زمان بود.

در میان عصاره‌های متانولی، تأثیر نمونه‌های نجف‌آباد و گناباد وابسته به غلظت و زمان بودند و هر دو عصاره آبی و متانولی نمونه گناباد دارای کمترین تأثیر بر روی رده سلول سرطانی MCF-۷ بود.

در کل پژوهشگران این مطالعه عنوان می‌کنند که به نظر می‌رسد با متانول ترکیبات سیتوتوکسیک بیشتری از زعفران استخراج می‌شود. همچنین این محققان می‌گویند که با توجه به تفاوت وسیع شرایط اقلیمی و خاستگاه جغرافیایی زعفران‌های مورد مطالعه در این پژوهش، به نظر می‌رسد زعفران‌ها از نظر ترکیبات دارای خواص ضد سرطانی با یکدیگر اختلاف دارند و شناسایی همه این ترکیبات و تفاوت‌های آن‌ها نیازمند مطالعات بیشتر است.

در این مطالعه با استفاده از استاندارد ISO ۳۶۳۲ کیفیت زعفران‌ها نیز مورد بررسی قرار گرفت و بر اساس آن نمونه زعفران سروآباد در دسته دوم کیفیت، نمونه‌های گناباد، نجف‌آباد و کوهدشت در دسته سوم کیفیت قرار دارند و نمونه قائن در هیچ‌یک از دسته‌بندی‌ها جای نگرفت. چرا که زعفران قائن کمترین مقدار کروسین و پیکروسین را در مقایسه با سایر زعفران‌ها داشت.

همچنین در این مطالعه ارتباطی بین کیفیت زعفران و اثر سمیت سلولی آن مشاهده نشد.

در کل براساس مشاهدات پژوهشگران این مطالعه عصاره‌های آبی و متانولی کلاله‌های زعفران‌های مختلف، اثر سیتوتوکسیک قابل‌توجهی بر رده‌های سلولی سرطانی MDA-MB-۲۳۱ نداشتند. در حالی که همان نمونه‌ها بر رده سلولی MCF-۷ z تأثیر سمیت سلولی داشتند. چرا که این رده سلولی یک رده سلولی سرطانی با قدرت تهاجمی بالا است و معمولاً مقاومت بیشتری به ترکیبات سیتوتوکسیک دارد.

بر اساس نتایج به‌دست آمده از این مطالعه، زعفران زراعی کشت شده در گناباد دارای اثرات سیتوتوکسیک بیشتری بر رده سلول سرطانی MCF-۷ است و با حلال متانول، می‌توان ترکیبات دارای اثر سمیت‌سلولی بیشتری از کلاله زعفران‌ها به‌ویژه نمونه گناباد، استخراج کرد.

در انجام این مطالعه نجیبه شیدایی و راحله شاکری پژوهشگران گروه علوم زیستی دانشکده علوم پایه دانشگاه کردستان با یکدیگر مشارکت داشتند.

یافته‌های این مطالعه تابستان ۱۴۰۱، به‌صورت مقاله علمی با عنوان «مقایسه خواص ضد سرطانی کلاله زعفران‌های (Crocus sativus) مناطق مختلف ایران روی سلول‌های MDA-MB-۲۳۱ و MCF-۷ سرطان پستان انسانی» در مجله علمی پژوهشی شناسی جانوری تجربی منتشر شده است.