افسانه‌های قدیم و شایعات جدید در مورد زلزله؛ از گربه‌ماهی تا هارپ

انسان از دوران باستان به دنبال کشف رازهای طبیعت بوده است. زلزله یکی از وقایع طبیعی ترسناک و در عین حال رمزآلودی است که برای قرن‌ها مورد توجه انسان‌ها بوده است.

بررسی افسانه‌های قدیمی نشان می‌دهد که زمین‌لرزه‌ها و اثرات مخرب آنها ریشه‌های عمیقی در افسانه‌ها و همینطور باور مردمان سرزمین‌های گوناگون دوانده است.

زلزله همچنین منشا شایع پراکنی‌های بسیاری در مورد دخالت انسان در طبیعت شده است. در این نوشتار به برخی از این افسانه‌های قدیم و شایعه‌های جدید می‌پردازیم.

زلزله در افسانه‌های قدیم

نامازو، گربه‌ماهی غول‌پیکر ژاپنی

نامازو، گربه‌ماهی غول‌پیکر ژاپنی که مسئول ایجاد زلزله است

در افسانه‌های مردم ژاپن یک گربه‌ماهی غول‌پیکر در گِل‌های زیرزمینی جزایر ژاپن زندگی می‌کند و فقط خدای کاشیما می‌تواند نامازو را از حرکت بازدارد.

کاشیما که در افسانه‌های ژاپنی الهه رعد و برق و شمشیر خدا بر روی زمین است با کمک سنگ‌های سنگین گربه‌ماهی را به پایه‌های زمین فشار می‌دهد و زمانی که این الهه دچار سهل‌انگاری یا خستگی شود نامازو با دم خود به زمین ضربه می‌زند و سبب بروز زمین‌لرزه می‌شود.

افسانه گاو نر در فلات ایران

مردم برخی نقاط ایران بر این باور بودند که زلزله با موقعیت شاخ گاوی که زمین را به دوش می‌کشد بستگی دارد. این گاو بر روی یک ماهی بزرگ در دریا زندگی می‌کند و زمانی که خسته می‌شود و یا پلیدی گیتی را در برمی‌گیرد گاو ناشکیبایی کرده و زمین را از یک شاخ خود به شاخ دیگر منتقل می‌کند و زمین در اثر این انتقال می‌لرزد. برخی دیگر نیز معتقد بودند که زمین لرزه زمانی رخ می‌دهد که زمین به طور مستقیم بر روی شاخ گاو قرار می‌گیرد.

پیترو دلا واله، جهانگرد ایتالیایی قرن هفدهم میلادی در طی سفر خود به ایران و در یادداشت‌هایش به این افسانه اشاره کرده است. این مساله در رباعیات خیام و خاقانی شروانی نیز آمده است.

شاخ گاو نر در افسانه‌های سایر ملل

قرار گرفتن زمین بر روی شاخ گاو نر نه تنها در ایران بلکه در افسانه‎های یهودیان مراکشی، سیک‌های هندی و نژادهای قفقازی (مردم برخی مناطق اروپا، شمال و شاخ آفریقا، آسیای میانه، آسیای غربی و آسیای جنوبی) نیز دیده می‌شود.

در اسطوره یهودیان مراکش آمده است که خداوند زمین را بر روی شاخ‌های یک گاو نر غول‌پیکر قرار داده است و زمانی که مردم گناه می‌کنند زمین سنگین‌تر شده و گاو بری حفظ تعادل خود آن را به بالا پرتاب می‌کند. این پرتاب زمین سبب بروز زلزله و دیگر بلاهای طبیعی می‌شود.

قورباغه غول‌پیکر مغولی

مردم مغولستان بر این باورند که زمین بر پشت یک قورباغه غول‌پیکر قرار گرفته است. زمانی که قورباغه پوستش را جمع می‌کند زمین از جای خود حرکت می‌کند و زمین‌لرزه رخ می‌دهد.

زمین‌لرزه‌های شنبه در افسانه‌های مانویان سُغدی

در افسانه‌های مردمان بخش‌های شمال فلات ایران و آسیای میانه هر روز هفته براساس نام یک سیاره انتخاب شده است. وقوع زلزله در هر روز تعبیر خاصی دارد که معروف‌ترین آن زمین‌لرزه‌های روز شنبه است. روز شنبه براساس نام زحل انتخاب شده است و آنها معتقد بودند که وقوع زلزله در روز شنبه در اثر هجوم بیماری به مردم است.

افسانه پوزئیدون در مقابل تئوری زمین شناور بر دریا در یونان باستان

یونانیان باستان وزئیدون خداوند آبها و دریاها را مسئول زمین‌لرزه در سطح زمین می‌دانستند

یونانیان باستان پوزئیدون خداوند آبها و دریاها و یکی از دوازده ایزد قله اُلمپ‌ را مسئول زمین‌لرزه در سطح زمین می‌دانند. یکی از القاب پوزئیدون «لرزاننده زمین» است. وی همواره یک نیزه سه شاخه در دست دارد و بر یک ماهی سوار می‌شود. او می‌تواند با نیزه سه شاخه خود به زمین ضربه بزند و سبب پدید آمدن زلزله گردد.

دانشمندان و فلاسفه یونان باستان در تلاش بودند که یک دیدگاه علمی و یا فلسفی دربرابر این افسانه ارائه کنند. به عنوان مثال تالیس، فیلسوف مکتب مَلَطی یک تئوری ارائه کرد که براساس آن زمین بر روی یک دریای بزرگ شناور است و زمانی که دریا دچار تلاطم می‌شود زمین‌لرزه در سطح زمین اتفاق می‌افتد.

گام‌های خدا بر روی زمین در پرو

در افسانه‌های مردم پرو آمده است زمانی که خداوند به زمین سفر می‌کند تا تعداد مردم ساکن زمین را بشمارد، گام‌هایش بر روی زمین سبب وقوع زمین‌لرزه می‌شود. هدف خداوند این است که مردم از خانه‌هایشان بیرون بیایند تا او راحت‌تر بتواند آنها را سرشماری کند. مردم پرو لرزیدن زمین را پیامی از سمت خدا می‌دانند که به آنها خبر می‌دهد که بر روی زمین آمده است.

خدای سورتمه‌سوار در سیبری روسیه

مردم سیبری معتقد بودند که خدایی به نام تولی بر روی سورتمه عظیمی که با سگ‌ها کشیده می‌شود، نشسته است. زمانی که سگ‌ها خسته شوند و از کشیدن سورتمه دست بکشند، زمین لرزه در سطح زمین رخ خواهد داد.

فیل‌های تنومند هندوها در هندوستان

هندوها بر این باور بودند که هشت فیل نیرومند زمین را بر پشت خود حمل می‌کنند. زمانی که یکی از این فیل‌ها خسته می‌شود سرش را تکان می‌دهد و به این ترتیب زلزله به وقوع می‌پیوندد.

زلزله در شایعه های جدید

حرکت سیارات

یکی از شایعه‌های رایج در مورد زلزله این است که حرکات مریخ، مشتری و زحل سبب بروز تغییراتی در لایه‌های زیرین زمین شده و زلزله را رقم می‌زند.

برای توجیه این شایعه بسیاری به اثر خورشید و ماه بر روی جزر و مد دریاها و اقیانوس‌ها استناد می‌کنند و معتقدند دیگر سیارات نیز می‌توانند بر تغییرات جوی زمین اثر بگذارند. با این وجود مطالعات استاتیک تاکنون چنین اثری را بین حرکت سیارات و زمین‌لرزه بر سطح زمین نیافته است.

هارپ

بسیاری اجرای پروژه هارپ را مسئول زلزله در سطح زمین می‌دانند

برنامه پژوهشی یونوسفر فعال با فرکانس بالا معروف به هارپ، یک پروژه تحقیقاتی است که در دهه ۹۰ میلادی برای بررسی لایه‌های یونوسفر که بالاترین لایه اتمسفر زمین است راه‌اندازی شده است.

یونوسفر پرتوهای خطرناک فرابنفش و پرتو ایکس خورشید را جذب کرده و مانند سقفی از ورود آنها به زمین جلوگیری می‌نماید تا زندگی بر روی کره زمین امکان‌پذیر گردد.

اگر این لایه به هر دلیلی دچار اختلال شود تاثیرات بسیار زیادی بر روی زمین گذاشته و زیستن را مختل می‌کند به همین علت کسب اطلاعات در مورد ساز و کار این لایه بسیار مهم است.

تحقیقات هارپ به طور مشترک مابین نیروی دریایی و هوایی آمریکا صورت گرفته است. برای اینکار تعدادی آتن مخصوص در منطقه آلاسکا نصب شده است که امواج مافوق کوتاه و با فرکانس بالا را تولید کرده و به یونوسفر می‌فرستد.

بسیاری هارپ را عامل تغییرات موجود در سطح زمین و بروز زلزله می‌دانند. معروف‌ترین نظریه توطئه تولید زمین‌لرزه با این وسیله از سوی هوگو چاوز، رئیس جمهور سابق ونزوئلا در سال ۲۰۱۰ مطرح شد و در طی آن آقای چاوز گفت که ایالات متحده با استفاده از این پروژه زلزله هائیتی را رقم زده است.

این تئوری توطئه در میان ایرانیان نیز بسیار مشهور است. گروه‌های تحقیقاتی بسیاری در سرتاسر دنیا در مورد تغییرات ژئوفیزیکی احتمالی ناشی از پروژه هارپ مطالعه کرده‌اند. با این وجود هیچ کدام نتوانسته‌اند ارتباطی میان هارپ و زمین‌لرزه بیابند.

منبع: یورونیوز