آیا بادهای این روستا افسردگی و جنون می‌آورند؟!
«فون» یا گرم‌باد نام بادی است که در مواقع خاصی در دامنه‌های کوهستان آلپ یا حتی کوهستان‌های دیگر در دنیا می‌وزد؛ ویژگی این باد گرما و خشکی است اما افسانه‌های محلی آن را عامل بیماری‌های روانی مرموز نیز می‌دانند.
فرادید| تصور کنید که در یک شهر کوچک کوهستانی در سوئیس، باد شروع به وزیدن می‌کند؛ آسمان به رنگ آبی کریستالی روشن درآمده و هوا مطبوع می‌شود؛ ابرهای پنبه‌ای روی قله‌های کوه به سمت پایین سرازیر می‌شوند . . .
به گزارش فرادید؛ این منظره به اندازه یک کارت پستال زیباست، اما آن پایین برای عده‌ای از مردم شهر، این فاجعه است چون از نظر آن‌ها، اینها نشانه‌های یک «گرم‌باد» در حال وقوع است؛ باد گرم و خشکی در پایین شیب کوهستان که می‌گویند مجموعه‌ای کاملی از علائم مرموز را به همراه دارد: میگرن، افسردگی، گیجی، افزایش خطر تصادف و غیره.
منظرۀ روستای لوکرباد سوئیس
بسیاری از افراد نسبت به اثرات فون (föhn) یا گرم‌باد مصون هستند، اما کسانی که از آن رنج می‌برند، خود را föhnfühlig یا «حساس به فون» می‌دانند. حتی گزارش‌های آب و هوایی ویژه‌ای برای افراد حساس وجود دارد که هشدار می‌دهد باد نگران‌کننده در راه است.
مطمئناً این باد اثرات فیزیکی آشکاری دارد که باعث افزایش استرس ساکنان در زمان وزیدن آن شده است. سال ۲۰۰۷، انسان‌شناسی به نام سارا اشتراوس با ساکنان روستای سوئیسی «لوکرباد» مصاحبه کرد تا از تجربیات آن‌ها در مورد گرم‌باد مطلع شود. برخی از مصاحبه‌شوندگان این قبیل داستان‌ها را چیزی جز خودبیمارانگاری نمی‌دانستند، اما یکی از افراد به او گفت:
«من سه سال در لوسرن بودم و همیشه می‌توانستم تا ساعت ۶ یا ۷ صبح در اتاقم بگویم امروز گرم‌باد در راه است و دلیلش این بود که حداقل دو سه بار صدای آژیر پلیس و آمبولانس را شنیده بودم، پس می‌توانستم با اطمینان بگویم اوه! امروز گرم‌باد داریم.»
گزارشی از تحقیقات سال ۱۹۱۱ درباره وقوع پدیده فون یا گرم‌باد:
«اگر تابستان باشد، هوا به طرز خفقان‌آوری گرم می‌شود، اگر زمستان باشد، هوای یخ‌زده، معتدل رو به گرم می‌شود. این باد معمولاً با شدت زیاد می‌وزد و اگر پنجره‌های خانه را به سرعت نبندید، همه چیز را لایه‌ی ضخیمی از گرد و غبار می‌پوشاند… اسکی‌بازها از دامنه‌های کوهستان با وحشت ناپدید شدن کامل برف را ظرف چند ساعت می‌بینند در حالی که اسکیت‌باز آب شدن یخ را زیر پاهایش می‌بیند.»
ابرهای گرم‌باد در لاپالما، جزایر قناری
این پدیده دریاچه‌ها را به هم می‌ریزد، امواج وحشی ایجاد می‌کند و ممکن است سقف خانه‌ها را از جا بکند. در تابستان، می‌تواند با جرقه‌هایی که ایجاد می‌کند باعث آتش‌سوزی شود. در زمستان نیز گرمای ناگهانی آن می‌تواند باعث ایجاد بهمن شود.
بنابراین شاید بیماری‌های مرموز حاصل از این باد واقعی باشند و در نتیجۀ تغییرات ناگهانی آب و هوا ایجاد شده باشند. آیا بیماری فون را می‌توان ناشی از فشارِ قرار گرفتن در معرض هوای غیرقابل پیش‌بینی دانست؟ یا چیز خاص‌تری در کار است؟ دلایل زمینه‌ای هنوز مرموز و معماگونه هستند.
با این حال، به طرز عجیبی، بیماری فون یک پدیده بین‌فرهنگی است. فون سوئیس نام خود را به دسته‌ای از بادها داده است. اصطلاح «فون» اکنون دربرگیرنده‌ی هر بادی است که از دامنه‌ی کوهی بگذرد که هوای خشک و گرم را با خود می‌آورد و بسیاری از فون‌ها هر کجا که بوزند، علائم روانشناختی مشابهی دارند.
در آرژانتین، زوندای خشک و غبارآلود معروف به «باد جادوگران» بی‌خوابی و افسردگی به همراه دارد. بر اساس افسانه‌های لهستانی باد وحشی هالنی در غرب کارپات حامل جنون است. باد فونی که بر فراز کانتربری در نیوزلند می‌وزد در مائوری به Te Hau Kai Tangata معروف است، یعنی بادی که نوع بشر را می‌بلعد و با افزایش میزان جرم و جنایت و بستری شدن در بیمارستان همراه است.
بادهای بدنام سانتا آنا نیز دارای ویژگی‌های مشترک زیادی با بادهای فون هستند. اثرات ناراحت‌کننده‌ی آن‌ها را جون دیدیون اینگونه توصیف کرده است:
«من نه شنیده‌ام و نه خوانده‌ام که سانتا آنا در راه باشد، اما این را می‌دانم و تقریباً همه کسانی که امروز دیده‌ام نیز آن را می‌دانند. ما این را می‌دانیم چون احساسش می‌کنیم. بچه عصبانی می‌شود، خدمتکار بداخلاق می‌شود. خود من دوباره با مخابرات مشاجره میکنم، سپس دراز می‌کشم و خودم را به هر چیزی که در هواست می‌سپارم».
مترجم: زهرا ذوالقدر
