بهترین کتابهای علمی سال ۲۰۲۳؛ از «آب و هوای آتش» تا «عنصر شیطان»
در این مطلب ۱۰ مورد از بهترین کتابهای علمی سال ۲۰۲۳ را معرفی می‌کنیم.
فرادید| از داستان‌هایی درباره اعماق اقیانوس گرفته تا ستاره‌های آسمان، اینها آثاری هستند که امسال بیش از همه خوانندگان را تحت تأثیر قرار دادند.
به گزارش فرادید، در ۱۲ ماه گذشته، در کانادا و مائویی آتش‌سوزی‌های بی‌سابقه و غم‌انگیزی رخ داد. قطعه‌ای از یک شهاب آسمانی پس از یک ماموریت فضایی شکوهمند روی زمین فرود آمد و هوش مصنوعی به سرعت پیشرفت کرد. در اقیانوس‌های ما، یک زیردریایی هنگام شیرجه مرگبار به سمت کشتی تایتانیک منفجر شد و نهنگ‌های قاتل با شکستن سکان‌های قایق‌ها توجه ما را به خود جلب کردند.
در ادامه ۱۰ مورد از بهترین کتابهای علمی سال ۲۰۲۳ را معرفی می‌کنیم.
آب و هوای آتش: داستانی واقعی از یک دنیای داغ‌تر نوشته جان ویلانت
در سالی که آتش‌سوزی‌های بی‌سابقه در سراسر کانادا موج زد و دود آن آسمان آمریکای شمالی را ابری کرد و آتش‌سوزی جنگل‌های مائوئی، شهر لاهاینا را در آتش مرگباری سوزاند، دلخراش‌ترین کتاب درباره تغییرات آب و هوایی، یک آتش‌سوزی ویرانگر در جنگل را روایت کرد. در «آب و هوای آتش»، جان ویلانت نویسنده، داستانی هیجان‌انگیز درباره جهنمی فاجعه‌بار می‌نویسد که شهر فورت مک‌موری، آلبرتا را در ماه می۲۰۱۶ سوزاند. این آتش‌سوزی بادهایی با نیروی طوفان و رعد و برق ایجاد کرد و کل محله‌ها زیر نوعی ابر پیروکومولوس که معمولاً با آتشفشان‌ها مرتبط است، سوختند. تقریباً ۱۰۰۰۰۰ نفر جایی را تخلیه کردند که به پرهزینه‌ترین فاجعه در تاریخ کانادا تبدیل شد.
داستان ویلانت از تخریب فورت مک‌موری یک طوفان کامل را توصیف می‌کند. فورت مک‌موری میان ماسه‌های قیردار آلبرتا قرار دارد. ذخایر آن در کانادا یکی از بزرگترین ذخایر نفتی شناخته شده در جهان است و فورت مک‌موری در کار انرژی‌بر بازیابی، ارتقاء و حمل و نقل آن است. سوخت فسیلی حاصل از فورت مک‌موری، وقتی سوزانده شود، گازهای گلخانه‌ای آزاد می‌کند که موجب تغییرات آب و هوایی و شرایطی می‌شود که در آن، آتش‌سوزی می‌تواند گسترش پیدا کند. ویلانت، داستان صنعت شن‌های قیری، تأثیرات تغییرات آب و هوایی و تخلیه شهر را در یک تلنگر ترسناک از واقعیت آتش‌سوزی‌های جنگلی به هم می‌پیوندد.
دربارۀ زمان و لاک‌پشت‌ها نوشته سی مونتگومری
لاک‌پشت‌ها دست‌کم ۲۲۰ میلیون سال است که در زمین حضور دارند و از بیش از یک انقراض دسته‌جمعی جان سالم به در برده‌اند، از جمله انقراضی که دایناسورها را از بین برد. اما در یک لحظه زمین‌شناسی، انسان‌ها بیش از نیمی از ۳۶۰ گونه شناخته‌شده از آن‌ها را به انقراض نزدیک کرده‌اند و در یک لحظه واقعی، حیواناتی که قرار است یک قرن یا بیشتر عمر کنند، ممکن است کشته شوند چون لاک‌هایشان توسط ماشین‌ها له می‌شود، دهانشان به قلاب‌های ماهیگیری گیر می‌کند و برکه‌هایشان توسط سازندگان خشک می‌شود.
با این حال برای برخی از لاک‌پشت‌ها هنوز امید وجود دارد. لیگ نجات لاک‌پشت در ساوث‌بریج، ماساچوست، هر سال صدها لاک‌پشت بیمار را درمان می‌کند. در کتاب «زمان و لاک‌پشت‌ها»، سی مونتگومری نویسنده در بهار ۲۰۲۰ به این تیم کوچک می‌پیوندد، درست زمانی که زندگی روزمره بخاطر کووید-۱۹ فلج شده است. این کتاب تجربه یکساله او را با این لیگ بازگو می‌کند، زمانی که آن‌ها تخم‌ها را در محیط مناسب قرار می‌دادند، آنتی‌بیوتیک تزریق می‌کردند، لاک‌های شکسته را ترمیم می‌کردند و بیماران شفایافته را به طبیعت بازمی‌گرداندند.
گذرگاه‌ها: چگونه اکولوژی جاده‌ها آینده سیاره ما را شکل می‌دهند نوشته بِن گُلدفارب
از آغاز کتاب جذاب بن گلدفارب «گذرگاه‌ها» در مورد بوم‌شناسی جاده‌ها، خواننده با حقایق شگفت‌انگیزی روبرو می‌شود. حدود ۴۰ میلیون مایل جاده زمین را احاطه کرده‌اند. در حالی که نیم قرن پیش، ۳ درصد پستانداران ساکن در خشکی در جاده‌ها مردند، سال ۲۰۱۷ این درصد چهاربرابر شد. در این کتاب، گلدفارب جاده‌های کالیفرنیا به کانادا تا تاسمانی را شرح می‌دهد تا نشان دهد آن‌ها چگونه بر جهان طبیعی اثر گذاشته‌اند که شامل ما هم می‌شود. گلدفارب بررسی می‌کند که چگونه جاده‌ها بر همه چیز اثر گذاشته‌اند، از پروانه‌ها گرفته تا شیرهای کوهی و قورباغه‌ها.
سفر او به بازگویی تجربیات ناگوار ختم نمی‌شود. او به مکان‌هایی نگریسته که مهندسان در آن‌ها روگذر و زیرگذر ساخته‌اند و در نتیجه حیوانات و انسان‌ها از آن بهره برده‌اند. برخی از آن سازه‌ها گران هستند، اما تصادفات حیوانات بیش از ۸ میلیارد دلار در سال برای ایالات متحده هزینه دارد، بنابراین اصلاحات لازم است. برای مثال، زیرگذرهای ناگت کَنیون که در وایومینگ ساخته شدند، سالانه از ۹۵ تصادف با حیوانات جلوگیری می‌کنند و به همین دلیل هزینه خود را ظرف پنج سال تامین می‌کنند. گلدفارب با بیان مثال‌های جالب زیاد از کارهای درستی که انجام شده، ما را دعوت می‌کند تا آینده‌ای از جاده‌ها را تصور کنیم که می‌تواند بسیار روشن‌تر باشد، فقط کافیست رویکردی اخلاقی اتخاذ کنیم که در آن، جاده‌ها به جای تسخیر زمین، آن را در آغوش می‌گیرند.
ستاره‌زاده: چگونه ستاره‌ها ما را ساختند (و بدون آن‌ها چه خواهیم شد) نوشته روبرتو تروتا
بدون ستاره‌ها، تاریخ گونه‌ی ما بسیار متفاوت میشد. این بحث اصلی در ادای احترام جذاب روبرتو تروتا به آسمان شب پرستاره، ستاره‌زاده (Starborn) است. ستارگان فقط زیبایی ندارند: همانطور که تروتا نشان می‌دهد، تلاش‌های ما برای درک حرکات ستارگان و سیارات (و خورشید و ماه) نقش مهمی در توسعه ناوبری و زمان‌سنجی دقیق ایفا کرد. برای مثال، در مصر باستان، ستاره درخشان سیریوس به عنوان یک ایزد پرستیده میشد و آغاز سال جدید زمانی بود که سیریوس برای نخستین بار در آسمانِ قبل از طلوع آفتاب مشاهده میشد. در همین حال، پلینزی‌های دریانورد، از جزیره‌ای به جزیره دیگر در اقیانوس آرام سفر می‌کردند و موقعیت‌ها و حرکات حدود ۲۰۰ ستاره را به خاطر می‌سپردند و دانش خود در مورد جریان‌های اقیانوسی، ماهی‌ها، پرندگان و جلبک‌های دریایی کمک می‌گرفتند. دقیق‌ترین زمان‌سنج‌های امروزی ساعت‌های اتمی هستند که ارتعاشات یک اتم سزیم را می‌شمارند، اما حتی این اینها نیز باید بر اساس خورشید و ستارگان تنظیم شوند، زیرا چرخش زمین به تدریج در حال کاهش است.
اما آسمان شب دیگر مانند گذشته قابل‌مشاهده نیست. نویسنده نشان می‌دهد ما به واسطه آلودگی نوری در حال از دست دادن چه چیزهایی هستیم، آلودگی نوری ناشی از شهرها و صنعتی شدن و اکنون از ماهواره‌های به اصطلاح صورت فلکی مانند ماهواره‌هایی که توسط SpaceX پرتاب شده‌اند و همگی آن‌ها درخشان‌ترین ستاره‌ها و سیارات را برای میلیون‌ها نفر ساکن زمین محو کرده‌اند. اگرچه تروتا یک فیزیکدان نظری است، اما این کتاب چیزی شبیه یک کتاب درسی نیست، بلکه نویسنده از مشاهدات روشنگرانه و حکایات شخصی خود برای ادای احترام به رابطه در حال تکامل ما با جهان استفاده می‌کند. شاید بیش از همه، این کتاب یادآور این است که باید به بالا نگاه کنیم و قدر آن چشم‌انداز را بدانیم.
سخت‌خواب‌ها، ماموریت فوری دکتر جیم اوکانل برای شفای افراد بی‌خانمان، نوشته تریسی کیدر
در «Rough Sleepers»، تریسی کیدر نویسنده، یک پزشک متعهد را معرفی می‌کند که بی‌خانمان‌های بوستون را درمان می‌کند. جیم اوکانل، پزشک تحصیلکرده هاروارد، بنیانگذار و رئیس «برنامه مراقبت‌های بهداشتی بوستون برای بی‌خانمان‌ها» است. این برنامه ۴۰۰ کارگر برای درمان بیش از ۱۱۰۰۰ بی‌خانمان در سال دارد. بیماران اُو کانِل بی‌خانمان‌ها را «rough sleepers» می‌نامد، یک اصطلاح بریتانیایی قرن نوزدهمی. او آن‌ها را در یک درمانگاه معالجه می‌کند و برای ملاقات با آن‌ها در خیابان‌ها با یک ون رانندگی می‌کند. او به همه چیز از شپش و گال گرفته تا مشکلات پیشرفته‌تر بیماران پس از سال‌ها غفلت، از جمله تومورهای بزرگ و در یک مورد، فتق که زیر زانوهای مرد افتاده، می‌پردازد. گذشته از مراقبت، اوکانل گاهی اوقات پول و کارت‌های هدیه خود را خیرات می‌کند.
بی‌خانمانی یک مشکل طاقت‌فرسا با دلایل بسیار است، از فقر گرفته تا اعتیاد به مواد مخدر و بیماری روانی، و مبارزه با آن دشوار است. اوُ کانِل آخرین خط دفاعی است، یک حرفه‌ای متعهد که به گفته یک نفر، مردی است ته یک پرتگاه که سعی می‌کند افراد را پس از سقوط در پرتگاه نجات دهد. اگرچه کیدر به طور مختصر به مشکل فزاینده بی‌خانمانی شهری و تلاش سازمان‌ها برای مبارزه با آن می‌پردازد، این کتاب به دلیل روایت سلیس نویسنده که پیوند بین دکتر جیم، همکارانش و بیماران بی‌خانمانش را نشان می‌دهد، در فهرست ما قرار گرفته است.
نور تا کجا می‌رسد: زندگی ده موجود دریا نوشته سابرینا ایمبلر
ما با گونه‌هایی از جانوران احاطه شده‌ایم که خارج از تجربه انسانی ما زیست می‌کنند. کتاب خاطرات علمی پرشور سابرینا ایمبلر سرمست این تفاوت‌هاست و از آکواریومی از موجودات زیردریایی به عنوان راهنماهایی برای لحظات مهم زندگی نویسنده استفاده می‌کند. این کتاب تامل دربارۀ جانوران را به تامل دربارۀ زندگی پیوند می‌زند؛ چیزی شبیه یک عرفان دریایی! بقایای سالم یک نهنگ نمایانگر تشریح جدایی است و شگفتی ما از یک کرم دریایی به نام مهاجم شنی، به مراقبه‌ای در مورد رضایت‌مندی در زندگی می‌رسد. مقاله ایمبلر با عنوان «ما ازدحام می‌کنیم»، به ویژه یک گنج است. ارگانیسم‌های دریایی به نام سالپ که بخشی از عمر خود را در توده‌هایی از صدها عضو سپری می‌کنند، خاطره گرمی از جشن‌های افتخار در امتداد خط ساحلی نیویورک را به ذهن می‌آورند.
هر یک از فصل‌های ایمبلر آکنده از اطلاعات علمی در مورد گونه‌هایی است که نویسندگان انتخاب کرده‌اند، اما کتاب به عنوان تمرینی برای همدلی زیر دریایی می‌درخشد. ایمبلر می‌نویسد: «من می‌خواهم بدانم ماهی مرکب وقتی نه بواسطه ترس، بلکه به واسطه اجتماع و جفت‌گیری تحریک می‌شود، قادر به چه نوع دگرگونی است و علاقه‌ای ندارم آن را تغییر قیافه بنامم.» ممکن است موجودی مانند ماهی مرکب بسیار دور از آنچه ما می‌دانیم به نظر برسد و به اندازه بیش از ۵۰۰ میلیون سال از نوع ما جدا شده باشد، اما ایمبلر به زیبایی نشان می‌دهد که ما می‌توانیم در زیست‌هایی که از بخش فروغ‌دار تا عمیق‌ترین اعماق رشد می‌کنند، نورهایی از خودمان را ببینیم.
عنصر شیطان: فسفر و جهان خارج از تعادل نوشته دن ایگان
فسفر (شماره ۱۵ در جدول تناوبی) چیزی شبیه به پارادوکس است. در کتاب «عنصر شیطان»، دن ایگان روزنامه‌نگار توضیح می‌دهد که چگونه فسفر برای تمام حیات ضروری است. می‌توان آن را در هر سلول بدن یافت. اما قابل احتراق و انفجار هم هست. فسفر به اصلاح سفید یک ماده موم‌مانند است که وقتی در معرض اکسیژن قرار بگیرد، خود به خود می‌سوزد و می‌تواند باعث رسیدن دما به ۲۳۷۰ درجه فارنهایت شود. فسفر سفید عنصر کلیدی در بمب‌هایی بود که متفقین در طول جنگ جهانی دوم در هامبورگ آلمان پرتاب کردند و طوفانی به راه انداختند که شهر را با خاک یکسان کرد و جان حدود ۳۷۰۰۰ نفر را گرفت.
فسفر که نخستین بار توسط یک شیمیدان آلمانی در دهه ۱۶۰۰ شناخته شد، امروزه یک عنصر ضروری در کودها است که بدون آن، میلیون‌ها نفر گرسنه خواهند ماند. اما ایالات متحده ممکن است تنها در چند دهه آینده از فسفر تهی شود، بحرانی که به گفته اگان ممکن است با کمبود نفت و آب رقابت کند. در همین حال، رَوان‌آب حاصل از استفاده کشاورزی، فسفر را راهی دریاچه‌ها و رودخانه‌های ما کرده و موجب رشد جلبک‌های سمی شده و بخش‌های بزرگی از آب را ناامن کرده است. یک نمونه بارز فلوریدا است که بیش از هر ایالت دیگری دارای ذخایر فسفر است، اما به واسطه استفاده بیش از حد از این ماده شیمیایی، اکنون با آبراهه‌های بدبو و حتی خطرناک مواجه است. ایگان با ترکیب قانع‌کننده‌ای از علم، تاریخ و ژئوپلیتیک، رابطه پیچیده ما را با این عنصر معمایی روشن می‌کند.
«مغز پدرم: زندگی در سایه آلزایمر» نوشته ساندیپ جوهر
بیماری آلزایمر حافظه فرد مبتلا را از بین می‌برد، بله، اما موجب دگرگونی‌های رفتاری گسترده‌ای هم می‌شود که شامل بی‌قراری و لجبازی می‌شود. مبتلایان به این عارضه، ممکن است به بیماران سرسختی تبدیل شوند. سندیپ جوهر در کتاب «مغز پدرم» می‌نویسد، این بیماری کُند و برگشت‌ناپذیر بیش از خود مرگ ترسناک است. پس از اینکه پدر جوهر سال ۲۰۱۴ علائم زوال عقل را از خود نشان داد، والدین جوهر نقل مکان کردند تا به پسرانشان نزدیک‌تر شوند. اما این نزدیکی مانع نمی‌شود آلزایمر پدرش زندگی اعضای خانواده را مختل کند. جوهر از بیان تجربیات تلخ و دشوار رفتار غیرمنطقی پدرش که اغلب منجر به دعوای خواهر و برادر و ناامیدی نویسنده می‌شود، ابایی ندارد.
این کتاب مقدمه‌ای عالی درباره اثرات آلزایمر بر بیمار و مراقبان اوست. اوج داستان، زمان به اشتراک گذاشتن جزئیاتی است که چالش‌های مالی و پشتیبانی را به مراقبان این بیماران تحمیل می‌کند. صدای جوهر بی‌مانند است. او روی هویت دوگانه خودش به عنوان پزشک و پسر مهاجر دست می‌گذارد تا اصول اخلاقی و انتظارات فرهنگی مراقبت طولانی‌مدت را بررسی کند. اگرچه کتاب امیدی به پیشگیری یا درمان ندارد، اما خوانندگان در آن صداقتِ جوهر را می‌یابند.
دنیای زیرین: سفرهایی به اعماق اقیانوس نوشته سوزان کیسی
ماه ژوئن، زمانی که زیردریایی تیتان، OceanGate حین کاوش تایتانیک ساکت شد، جهان به کاوش در اعماق دریا بیش از حد معمول توجه کرد. بعدها، مردم باخبر شدند این ناو منفجر شده است. این بخش غم‌انگیز و نادر ماجراجویی در اعماق اقیانوس بود که به دلیل ناکامی شرکت در آزمایش و توجه به هشدارها رخ داد. اما کاوش بسیار الهام‌بخش‌تری در اعماق، ده‌ها سال است که در حال انجام است و کتاب جذاب سوزان کیسی، The Underworld، آن را با جزئیات خیره‌کننده مستند کرده است.
همانطور که کیسی اشاره می‌کند، اگرچه می‌توانید نقشه‌های مریخ را در آیفون خود مشاهده کنید، ۸۰ درصد از بستر دریاهای زمین با جزئیات دقیق ترسیم نشده است. هنوز چیزهای زیادی برای کشف کردن باقی مانده است، و کیسی با مصاحبه با پیشگامان اعماق دریا و حتی پایین رفتن هزاران فوت با زیردریایی‌ها، به این نکته توجه می‌کند تا ببیند چه چیزی آنجا وجود دارد. او مناظر شگفت‌انگیز اطراف خود را به اشتراک می‌گذارد. او تاریخچه اکتشافات اعماق دریا و جزئیات تلاش‌های فعلی برای کشف بیشتر در مورد دنیایی که اکنون بیش از هر زمان دیگری شایسته توجه ماست را هم شرح می‌دهد. بسیاری از شرکت‌ها در حال بررسی استخراج فلزات گرانبها از کف دریا هستند و کتاب کیسی گواهی بر این واقعیت است که موجودات بسیار زیبا و مهمی آنجا زندگی می‌کنند که باید قبل از آسیب‌دیدگی در مورد آن‌ها اطلاعات کسب کنیم.
زندگی بهتر از طریق پرنده‌نگری: یادداشت‌های یک مرد سیاه‌پوست در دنیای طبیعی نوشته کریستین کوپر
در اندکی بیش از دو دقیقه که در ماه می۲۰۲۰ در ویدیو ضبط شد، زندگی کریستین کوپر پرنده‌نگر شهر نیویورک تغییر کرد. او سگی را دید که در بخش جنگلی پارک مرکزی می‌دود، از صاحبش که یک زن سفیدپوست بود خواست به حیوان خانگی‌اش طبق قانون افسار ببندد. وقتی صاحب سگ نپذیرفت، او شروع به فیلمبرداری با گوشی هوشمند خود کرد. حین فیلم گرفتن، زن به او گفت با پلیس تماس میگیرد و به آن‌ها می‌گوید: «یک مرد آفریقایی آمریکایی زندگی من را تهدید کرده!» وقتی این ماجرای نژادپرستانه علنی شد، کوپر به سرعت به معروف‌ترین پرنده‌نگر آمریکا تبدیل شد.
او کتاب را با نگاهی اجمالی به دنیای پرنده‌نگرهای سنترال پارک آغاز می‌کند. او مانند دیگر علاقه‌مندان به دوربین دوچشمی، سحرگاه از خواب بیدار می‌شود تا چیزهای کمیاب را تعقیب کند مانند دارسهره‌ی کرتلندی اما زیبایی را در چیزهای پیش‌پاافتاده‌تری پیدا می‌کند، مانند درخشش رنگین‌کمانی گراکل. اما داستان کوپر خوانندگان را فراتر از پارک مرکزی، به مقاصد شگفت‌انگیزی در سراسر جهان می‌برد، از صخره اولورو استرالیا تا کمپ اصلی اورست. هر ذره از تجربیات کوپر با قدردانی او از طبیعت در هم آمیخته و خاطرات او با توصیفاتی از پرندگان، پر از شور و اشتیاق شده است.
مترجم: زهرا ذوالقدر
