(عکس) ابرخشت‌ها؛ خانه‌ای برای زندگی
بی‌تردید یکی از اصلی‌ترین مؤلفه‌های زیست پایدار در زندگی آدمی، تأمین جایی برای زندگی به نام مسکن است. موضوعی که امروزه در تمامی شهرهای کشور به‌ویژه شهرهای بزرگ به چالشی جدی برای طبقات متوسط رو به پایین و قشر ضعیف بدل شده و آن‌ها را با معضلی به نام گرانی قیمت مسکن مواجه کرده است.
اینکه گرانی مسکن متأثر از چه عواملی است در جای خود قابل‌بحث و بررسی است، اما در ظاهر می‌توان یکی از مهم‌ترین دلایل آن را، افزایش بی‌رویه قیمت مصالح ساختمانی دانست.
این در حالی است که ساخت خانه‌هایی با مصالح ارزان اما مقاوم و مستحکم، در دهه‌های اخیر در دستور کار صنعت ساختمان‌سازی در بسیاری از کشورهای دنیا قرار گرفته است.
به‌ویژه اینکه، اجرای دستورالعمل‌های زیست‌محیطی و استفاده از مصالحی که کمترین آسیب را به محیط‌زیست وارد می‌کنند، از دیگر دغدغه‌های متولیان این امر در بسیاری از کشورهای جهان است. اینکه بتوانند خانه‌هایی با مصالح ارزان و درعین‌حال مقاوم و ماندگار بسازند و در اختیار مردم قرار دهند.
جایی برای زندگی...
جالب است بدانید که در همین کشور خودمان، شخصی به نام پرفسور «نادر خلیلی» که در ایران و جهان به‌عنوان مبتکر سیستم خانه‌های سرامیکی و سیستم ساخت‌وساز «سوپرادوب» ایرانی-آمریکایی شناخته می‌شود، چند سال قبل موفق به طراحی و ساخت خانه‌هایی به نام «سوپرادوب» یا «اَبَرخشت» شد.
خانه‌هایی که با استفاده از مصالح ارزانی مانند خاک و سیم خاردار و گونی ساخته می‌شود، کاملاً عایق و نگهدارنده هوای داخلی محیط است، کمترین میزان آلودگی را برای محیط‌زیست دارد و هزینه ساخت آن نسبت به خانه‌های معمولی بسیار کمتر است.
پروفسور خلیلی بعدها و در سال ۱۹۸۶ یک بنیاد و در سال ۱۹۹۱ یک مؤسسه هنری و معماری را تأسیس کرد و اگرچه با مرگ او در سال ۱۳۸۶ روند دریافت مجوز ساخت ابرخشت در ایران متوقف شد، اما ساخت این خانه‌ها متوقف نشد و در حال حاضر گروهی به‌صورت داوطلبانه در حال ساخت این خانه‌ها در گوشه و کنار ایران و البته آموزش نحوه ساخت آن‌ها به افراد علاقه‌مند هستند.
یکی از افراد این گروه یاکاموز صادقی، است که می‌گوید: پروفسور نادر خلیلی مبتکر خانه‌های ابرخشت است. او سال‌ها درباره ویژگی‌های معماری ایرانی تحقیق کرد و به این نتیجه رسید که هر کسی به‌راحتی می‌تواند ساختمان خود را بسازد.
بی‌آنکه مجبور باشد برای آن هزینه زیادی بپردازد. دستاورد پروفسور خلیلی خانه‌هایی به نام سوپرادوب یا ابرخشت بود که صدور مجوز ساخت آن‌ها سال‌هاست در کشورهای اروپایی و آمریکایی انجام می‌شود و در ایران نیز نمونه‌های زیادی از آن ساخته‌شده است.
مثلاً نمونه‌ای از آن را می‌توان هتل ماجرا در جزیره هرمز دانست که با زیربنایی به مساحت چهار هزار مترمربع و در زمینی به مساحت ده هزار و سیصد مترمربع ساخته‌شده است.
او ادامه می‌دهد: پروفسور خلیلی چندین سال قبل نمونه‌ای از این ساختمان را در حیاط سازمان تحقیقات مسکن در ایران ساخت تا مجوز ساخت آن را بگیرد، اما با فوت ایشان این مسیر رها شد. در حال حاضر من و چند نفر دیگر در تلاش هستیم تا بتوانیم با جمع‌آوری استانداردهای بین‌المللی، مجوز ساخت ابرخشت را از مراجع قانونی دریافت کنیم. هرچند در روستاها نمونه‌های بسیاری از این خانه‌ها در حال ساخت است.
سازگار با محیط زیست
او سپس به شرح ویژگی‌های خانه‌های ابرخشت می‌پردازد و می‌گوید: ساختمان‌های ابرخشت در برابر زلزله‌ای به‌شدت هشت ریشتر مقاوم هستند که این مسئله بر روی میز زلزله آزمایش‌شده است.
یکی از نمونه‌های بسیار موفق که شاهدی بر این مدعاست، وقوع زلزله ۷ و ۹ ریشتری در شهر کاسماندو در نپال و در شمال دره کاتماندو است که بعد از زلزله بیهار، قوی‌ترین زلزله در دنیا بوده است. زلزله کاسماندو در سال ۲۰۱۵ اتفاق افتاد و نتوانست آسیب زیادی به ابرخشت‌هایی که در سال ۲۰۰۶ در قالب یک مدرسه خیریه و با برخورداری از ۴۰ ساختمان گنبدی شکل در این شهر ساخته‌شده بود، وارد کند.
درحالی‌که تمامی ساختمان‌های اطراف آن شهر تخریب و بیش از نه هزار نفر کشته شدند. ولی این ساختمان‌ها آسیب چندانی ندیدند و فقط سیمان روی یکی دو مورد از آن‌ها ترک برداشت. جالب اینکه این مدارس هنوز پابرجا هستند و در نپال به‌عنوان مدارس پگاسوس شناخته می‌شوند.
سازگاری با محیط‌زیست ویژگی دیگری است که صادقی با اشاره به آن می‌گوید: ابرخشت‌ها حداقل آلایندگی را نسبت به محیط‌زیست دارند، چون مواد اولیه صنعتی بسیار اندکی در آن‌ها استفاده می‌شود. مواد اولیه آن‌ها شامل مقداری از خاک منطقه‌ای که خانه در آن ساخته می‌شود، سیم خاردار و گونی است.
به این صورت که خاک را که ترکیبی از خاک رُس (حدود ۳۰ درصد) و سنگ‌ریزه است به‌صورت دو نم و مرطوب داخل گونی می‌ریزند و با کوبه‌ای محکم می‌کوبند. سپس گونی‌ها را بر روی‌هم قرار می‌دهند و بین ردیف‌های آن‌ها سیم خاردار قرار می‌دهند.
این سیم‌ها فشار کششی گنبد را می‌گیرند و در استحکام آن بسیار مؤثر هستند. دلیل استفاده از سنگ‌ریزه در ترکیب خاک نیز این است که بعد از مدتی ترک برندارد و در میزان مقاومت آن خللی ایجاد نشود.
مقاومت در برابر اتلاف انرژی
سیمان، گچ، بلوک، تیرآهن، آجر و... از مصالح ساختمان‌سازی در شهرهای بزرگ است. مصالحی گران‌قیمت که در قیمت تمام‌شده و نهایی ساختمان اثری مستقیم دارند و البته کمبود هرکدام از آن‌ها در بازار، می‌تواند تا مدت‌ها نه‌تنها موجب افزایش قیمت شود، بلکه روند ساخت‌وساز را با تأخیر و مشکلاتی دیگر روبرو کند. این در حالی است که ابرخشت‌ها با صرفه‌جویی حدود پنجاه‌درصدی در قیمت تمام‌شده ساخته می‌شوند.
او که مدیر یک گروه معماری است، دراین‌باره می‌گوید: ازلحاظ هزینه ساخت‌وساز، قیمت تمام‌شده این ساختمان‌ها به نسبت ساختمان‌های امروزی که با بلوک و آجر ساخته می‌شوند، حدوداً ۵۰ تا ۶۰ درصد کمتر است. برای کاهش هزینه‌های کارگری نیز می‌توان از مشارکت اعضای یک خانواده در ساخت این خانه‌ها بهره‌مند شد.
او ادامه می‌دهد: از دیگر مزایای این خانه‌ها این است که در همه مناطق آب‌وهوایی قابل ساخت هستند و چه در کویر و چه در مناطقی که آب‌وهوای مرطوب دارند و با ایجاد اندکی تغییر در روند ساخت می‌توان ابرخشت ساخت.
همچنین این ساختمان‌ها ازنظر لوله‌کشی، تأسیسات و تجهیزات داخلی هیچ تفاوتی با خانه‌های معمولی ندارند و هیچ مشکلی در این زمینه وجود ندارد. تجهیزاتی مانند گرمایش از کف و تزیینات داخلی نیز در این ساختمان‌ها قابل‌اجرا است و هر کس به نسبت بودجه و سلیقه خود می‌تواند نسبت به انجام آن اقدام کند.
ساختمان‌هایی گنبدی شکل و دوطبقه
صادقی تأکید دارد که ابرخشت‌ها عایق‌بندی مناسبی دارند و به همین دلیل در برابر اتلاف انرژی بسیار مقاوم‌اند. او دراین‌باره می‌گوید: اتلاف انرژی در این خانه‌ها بسیار اندک است و مقالات علمی متعددی درباره اینکه ابرخشت‌ها سازگار با معماری سبز و پاک هستند نوشته‌شده است.
پهنای دیوارها در ابرخشت‌ها حداقل ۳۵ تا ۴۰ سانتی‌متر و از جنس خاک است. از سوی دیگر، امکان تعبیه بادگیر در سقف‌های گنبدی شکل ابرخشت‌ها وجود دارد که منجر به جریان هوا و خنک شدن فضای داخلی خانه شده و ساکنان را از استفاده از وسایل سرمایشی بی‌نیاز می‌کند.
«ابرخشت‌ها با چه شکل و شمایلی ساخته می‌شوند؟» این سؤالی دیگری است که از یاکاموز صادقی می‌پرسیم و او چنین پاسخ می‌دهد: ابرخشت‌ها گاهی به‌صورت گنبدی شکل ساخته می‌شود و گاهی به‌صورت استوانه‌ای، گاهی مربعی و گاهی نیز مستطیل شکل. ابرخشت استوانه‌ای را می‌توان از یک تا سه‌طبقه ساخت، در قسمت گنبد ابرخشت گنبدی نیز می‌توان طبقه‌ای به‌صورت دوبلکس ساخت.
ابرخشت‌های مربعی و مستطیلی هم تا سه‌طبقه ساخته می‌شوند. امکان تعبیه آسانسور نیز مانند هر ساختمان دیگری در این خانه‌ها وجود دارد.
چطور ابرخشت بسازیم؟
«اگر امروز کسی بخواهد در ایران برای خودش یک ابرخشت بسازد، چه راهی پیش روی اوست؟» این آخرین پرسشی است که از یاکاموز صادقی می‌پرسیم و او در پاسخ می‌گوید: ساختن ابرخشت امروز برای هر ایرانی امکان‌پذیر است و تنها کافی است روش ساخت این خانه‌ها را یاد بگیرد.
ما که در قالب یک گروه چهار یا پنج نفره به این کار مشغول هستیم، روند ساخت این ساختمان‌ها را به داوطلبان و علاقه‌مندان آموزش می‌دهیم و آن‌ها می‌توانند از نزدیک و به‌طور عینی با این موضوع آشنا شوند.
او ادامه می‌دهد: ما در حال حاضر پروژه‌ای ۳۰ واحدی برای ساخت یک هتل در شهر بم در دست داریم که طراحی داخلی آن با نقاشی‌های سقفی و آیینه‌کاری انجام‌شده است.
صادقی در پایان از اهمیت و جایگاه ساخت ساختمان‌های با مصالح ارزان‌قیمت اما مقاوم و مستحکم در روند شهرسازی در جهان سخن می‌گوید و سخنانش را چنین به پایان می‌رساند: امروزه هزینه‌های ساخت و درنتیجه اجاره و خرید مسکن در شهرهای بزرگ ایران بسیار بالا رفته و حقیقتاً انجام این کار از عهده بسیاری از افراد برنمی‌آید.
این در حالی است که ابرخشت ها بسیار ارزان‌تر از قیمت تمام‌شده یک ساختمان معمولی ساخته می‌شوند و این موضوع می‌تواند به‌خودی‌خود موردتوجه نسل جوان‌تر جامعه قرار بگیرد و آن‌ها را به تغییری در سبک ساخت‌وساز ترغیب کند.
ما نیز در گروه فعالیت‌های داوطلبانه که تنها مرجع معرفی کارهای داوطلبانه در ایران است و در بهار سال ۹۷ آن را تأسیس کرده‌ام، چند سال است فعالیت خود را آغاز کرده و تلاش می‌کنیم تا زمینه‌ای را برای ساخت ابرخشت‌ها، خانه‌های بومگردی، کتابخانه‌های روستایی، مدارس، مرمت بناهای تاریخی و... در قالب اقدامات داوطلبانه فراهم کنیم و تاکنون نیز ۸ هزار نفر در این پروژه‌ها شرکت کرده و در حال فعالیت هستند.
منبع: ایسنا
