سرگذشت عجیب «سوسک آشپزخانه»؛ از خلافت عباسی تا سفر با کشتی

فرادید| اگر تا به حال برای خوردن چیزی، نیمه شب از خواب بیدار شده‌اید و با روشن کردن چراغ آشپزخانه با لشکری از حشرات قهوه‌ای براق مواجه شده‌اید، پس سوسک آلمانی را می‌شناسید.

به گزارش فرادید، سوسک‌های آلمانی با وجود نامی که دارند، حالا در همه قاره‌ها به جز قطب جنوب زندگی می‌کنند. در واقع، دانشمندان این گونه که نام علمی آن‌ها Blattella germanica است را شایع‌ترین گونه از ۴۶۰۰ گونه سوسک روی زمین می‌دانند که با توجه به ناشناخته بودن آنها در کل اروپا تا زمانی که کارل لینائوس زیست‌شناس سوئدی آن‌ها را برای نخستین بار در سال ۱۷۶۷ توصیف کرد، عجیب است.

اما چگونه این مهمانان ناخوشایند به یک آفت بدنام جهانی تبدیل شدند؟ بر اساس یک مطالعه جدید، پاسخ در DNA سوسک آلمانی نوشته شده است.

دانشمندان با تجزیه و تحلیل نشانگر‌های ژنومی ۲۸۱ سوسک از ۱۷ کشور در ۶ قاره و سنجش ارتباط نزدیک این حیوانات، برای نخستین بار رشد و گسترش سریع سوسک آلمانی را ردیابی کردند.

تمام نشانه‌ها حاکی از تکامل گونه‌ای از سوسک آسیایی (Blattella asahinai) در حدود ۲۱۰۰ سال پیش در هند و میانمار کنونی است.

از آنجا که این گونه حیات وحش را برای زندگی در سایه انسان ر‌ها کرده است، به نظر می‌رسد سوسک‌های آلمانی حدود ۱۲۰۰ سال پیش به خاورمیانه راه یافتند، شاید به دلیل افزایش تجارت و جابجایی‌های نظامی در امپراتوری‌های اسلامی اموی یا عباسی؛ امپراتوری‌هایی که زمانی از شمال آفریقا تا غرب آسیا امتداد داشتند.

سوسک‌های آلمانی جهش جغرافیایی دیگری را نیز تجربه کردند؛ وقتی حدود ۳۹۰ سال پیش، فعالیت‌های استعماری باعث شد سوسک‌ها راهشان را به اروپا و بعد‌ها به سایر نقاط جهان یافتند و این‌ها به لطف پیشرفت حمل‌ونقل، دسترسی به تجارت اروپایی و ظهور گرمایش خانگی بود که به حشرات اجازه می‌داد در سرما زنده بمانند.

کیان تانگ، زیست‌شناس تکاملی دانشگاه هاروارد و نویسنده اصلی این مطالعه می‌گوید: «سوسک‌های آلمانی حتی نمی‌توانند پرواز کنند. آن‌ها از طریق کشتی در سراسر جهان پخش شدند».

اما فقط شانس دلیل موفقیت سوسک‌ها نبود، بلکه توانایی بی‌نظیر آن‌ها در سازگاری و تکامل هم مهم بود، چیزی که امروزه دانشمندان هنوز تلاش می‌کنند آن را درک کنند به این‌ امید که شاید روزی بتوانیم جلوی گسترش آن‌ها را در سراسر سیاره بگیریم.

برای درک اینکه سوسک‌های آلمانی در دو هزاره اخیر چقدر تغییر کرده‌اند، تنها کاری که باید انجام دهید اینست که آن‌ها را کنار نزدیک‌ترین خویشاوند زنده‌شان قرار دهید: سوسک آسیایی! این دو گونه با این که هنوز تقریباً یکسان هستند، اما از نظر رفتاری بسیار متفاوت هستند.

چو‌یانگ لی، حشره‌شناس شهری دانشگاه کالیفرنیا، ریورساید، می‌گوید که سوسک‌های آسیایی به سمت منابع نور پرواز می‌کنند، در حالی که سوسک‌های آلمانی سریع از چنین منابعی دور می‌شوند. به همین ترتیب، اگر این دو گونه را به هوا پرتاب کنید، سوسک‌های آسیایی بال می‌زنند، اما سوسک‌های آلمانی به زمین می‌افتند و می‌دوند.

لی، که به مطالعه جدید وابسته نیست، می‌گوید: «ما مدت‌ها حدس می‌زدیم سوسک آسیایی جد سوسک آلمانی است، اما این مقاله آن را ثابت کرد.»

افزون بر این، مطالعه اخیز نشان داد ژنتیک سوسک آلمانی منعکس‌کننده روابط انسانی است. برای نمونه، سوسک‌های آلمانی در سنگاپور و استرالیا نسبت به سایر جمعیت‌های سوسک آلمانی در اندونزی، ارتباط نزدیکتری با پسرعمو‌های خود در ایالات متحده دارند. شاید دلیلش این باشد که ایالات متحده از دید تاریخی، تجارت بیشتری با سنگاپور و استرالیا نسبت به اندونزی داشته است.

کوبی شال، حشره‌شناس شهری و کارشناس سوسک در دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی، می‌گوید: «این نمونه زیبایی از پیوند بین فعالیت‌های انسانی، تجارت، جنگ‌ها، استعمار، و گسترش یک آفت خانگی سازگارپذیر است».

تانگ می‌گوید سوسک‌های آلمانی هر کجا که ‌می‌روند از سایر سوسک‌ها پیشی می‌گیرند. او می‌گوید یکی از دلایل موفقیت این گونه، سرعت زیاد تولید مثل آن‌ها در قیاس با سایر گونه‌های سوسک است که به آن‌ها اجازه می‌دهد به سرعت در برابر آفت‌کش‌ها مقاوم شوند.

تحقیقات قبلی آزمایشگاه شال نشان داد که پس از سال‌ها فریب سوسک‌ها برای خوردن سم آغشته به گلوکز، جمعیتی که از این طعمه‌های شیرین جان سالم به در بردند، نژاد جدیدی از سوسک‌ها را تولید کردند که به‌کلی شیرینی را پس میزد. لی می‌گوید: «این تکامل غیرقابل تصور است. گلوکز یک سوخت متابولیک مهم برای همه موجودات است.»

لی می‌گوید او و همکارانش روی یک ترکیب جدید ضد سوسک کار می‌کنند که هنوز برای استفاده تجاری منتشر نشده، اما تا زمانی که آن‌ها بخواهند این ترکیب را روی سوسک‌ها آزمایش کنند، این حیوانات از قبل مقاوم شده‌اند.

این امر در کنار شگفتی‌های حمل‌ونقل مدرن منجر به این شده که او‌ امید بسیار کمی داشته باشد که انسان‌ها بتوانند راهی برای غلبه بر هجوم سوسک‌ها پیدا کنند.

لی می‌گوید اگر از من بپرسید یک گونه یا ارگانیسمی که بیش از همه به آن احترام می‌گذارم را نام ببرم، احتمالاً آن سوسک آلمانی است.

مترجم: زهرا ذوالقدر