درختچۀ غول‌پیکری که فقط در اطراف یک آتشفشان در آفریقا رشد می‌کند

فرادید| در دامنه‌های کوه «کلیمانجارو» گیاه عجیبی می‌روید که در هیچ جای دیگری از زمین یافت نمی‌شود. این گیاه که به درختچه غول‌پیکر (Groundsel) معروف است و شکل آن شبیه ترکیبی از آناناس و کاکتوس ساگوآرو است، حدود یک میلیون سال پیش دامنه‌های بلندترین کوه آفریقا را به تسخیر خود درآورده و از آن زمان جابه‌جا نشده است. 

به گزارش فرادید، درختچه‌های غول‌پیکر کلیمانجارو (با نام علمی Dendrosenecio kilimanjari) در ارتفاعی بین ۲٬۸۰۰ تا ۴٬۰۰۰ متر از سطح دریا رشد می‌کنند، جایی که میزان بارندگی تنها برای بقاء آن‌ها کافیست. این گیاهان برای سازگاری با شرایط دشوار کوهستانی، ویژگی‌هایی مانند سیستم ذخیره‌سازی آب و لایه‌ی محافظی از برگ‌های مرده را تکامل داده‌اند. 

پایه کوه کلیمانجارو در شمال شرقی تانزانیا گرم و مرطوب است، اما دمای قله آن که ۵٬۸۹۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد، می‌تواند به منفی ۲۰ درجه فارنهایت برسد. به گفته‌ی یکی از شرکت‌های تورگردانی، در ارتفاعات مختلف و در هر زمان از سال، این کوه آب‌وهوای مخصوص به خود را ایجاد می‌کند؛ از آفتاب سوزان گرفته تا برف، باران و بادهای سوزناک. 

این گیاهان با اقلیم متغیر کوه کلیمانجارو به‌خوبی سازگار شده‌اند. ساقه‌های ضخیم آن‌ها با تاجی از برگ‌های محکمِ پوشیده از کرک پوشیده شده‌اند که مانع از تبخیر زیاد آب می‌شوند. هم ساقه و هم برگ‌ها توانایی ذخیره آب برای دوره‌های خشک، معمولاً از دسامبر تا مارس و ژوئن تا اکتبر را دارند. 

درختچه‌های غول‌پیکر همچنین توان مقاومت در برابر دامنه‌ی وسیعی از دماها را دارند. وقتی برگ‌هایشان می‌میرند، روی ساقه تا می‌شوند و لایه‌ی ضخیمی از عایق در برابر سرما ایجاد می‌کنند. افزون بر این، این گیاهان موادی شبیه ضدیخ از خود ترشح می‌کنند که به آن‌ها امکان رشد بالاتر از خط درخت را می‌دهد. 

بیشتر این گیاهان هم‌اندازه‌ی یک انسان هستند، اما برخی از آن‌ها به ۶ تا ۹ متر هم می‌رسند. رشد عمودی نیز یکی دیگر از سازگاری‌های آن‌ها با شرایط کلیمانجارو است، زیرا هرقدر بلندتر رشد کنند، نور خورشید بیشتری دریافت می‌کنند. البته این رشد بسیار آهسته است؛ آن‌ها سالانه تنها ۲٫۵ تا ۵ سانتی‌متر رشد می‌کنند، بنابراین بلندترین نمونه‌ها ممکن است بیش از ۱۰۰ سال سن داشته باشند. 

درختچه‌های غول‌پیکر به‌وسیله‌ی باد گسترش می‌یابند. باد، بذرهای آن‌ها را به مکان‌های جدید منتقل می‌کند

تکثیر این گیاهان از راه بذرهایی انجام می‌شود که با وزش باد به مکان‌های جدید منتقل می‌شوند. بر مبنای مطالعه‌ی ژنتیکی که در مجله PNAS منتشر شده، درختچه‌ها حدود یک میلیون سال پیش کلیمانجارو را تسخیر کردند و گونه‌های خاصی از آن‌ها برای زندگی در شرایط سخت، تکامل یافته و به ارتفاعات بالاتر مهاجرت کرده‌اند. 

درختچه‌های غول‌پیکر توسط حشرات گرده‌افشانی می‌شوند؛ حشراتی که به گل‌های زرد آن‌ها سَر می‌زنند. پس از گرده‌افشانی، گل‌ها به توده‌های کرک‌مانند بذر تبدیل شده و با باد پراکنده می‌شوند. 

کوهنوردان باید مراقب باشند این گیاهان را لمس یا تخریب نکنند؛ زیرا این درختچه‌ها غذا و پناهگاه پرندگان و پستانداران کوچک را فراهم می‌کنند. ریشه‌های عمیق آن‌ها به پایداری خاک کمک کرده و نرخ فرسایش در کوه کلیمانجارو را کاهش می‌دهند.

مترجم: زهرا ذوالقدر