ببینید؛ مسجد جامع سامرا؛ نمادی از شکوه معماری عباسی در فهرست میراث جهانی

مسجد جامع سامرا یکی از شاخص‌ترین آثار معماری اسلامی قرون وسطی، در شهر سامرای عراق واقع شده و قدمت آن به قرن نهم میلادی بازمی‌گردد. ساخت این بنای عظیم به دستور خلیفه عباسی، متوکل، آغاز شد و بین سال‌های ۸۴۸ تا ۸۵۱ میلادی تکمیل گردید؛ زمانی که متوکل از سال ۸۴۷ تا ۸۶۱ میلادی بر خلافت عباسی حکمرانی می‌کرد.

در زمان ساخت، مسجد جامع سامرا یکی از بزرگ‌ترین بناهای جهان محسوب می‌شد و ظرفیت میزبانی از ۸۰ هزار نمازگزار را به‌صورت هم‌زمان داشت. این مسجد تا سال ۱۲۷۸ میلادی فعال بود، اما در جریان حمله مغول‌ها به رهبری هولاکوخان، به‌شدت آسیب دید. امروز تنها دیوار بیرونی و مناره تاریخی آن، مشهور به "مناره ملویه"، باقی مانده‌اند.

مناره ملویه با ساختاری مارپیچ، ۵۲ متر ارتفاع و ۳۳ متر عرض دارد و دارای یک رمپ مارپیچی است که بازدیدکنندگان را به بالای آن می‌رساند. در بالای مناره، سکویی با هشت طاق نوک‌تیز تو‌رفته قرار دارد. با وجود آسیب‌های وارده از جمله بمب‌گذاری در سال ۲۰۰۵، این مناره هنوز هم به‌عنوان یکی از شناخته‌شده‌ترین نمادهای معماری اسلامی باقی مانده است.

طرح کلی مسجد به‌صورت مستطیل بوده و با دیواری از خشت خام به ارتفاع ۱۰ متر و ضخامت ۲.۶۵ متر احاطه شده است. این دیوار توسط ۴۴ برج نیم‌دایره، از جمله چهار برج گوشه‌ای، پشتیبانی می‌شود. ورودی مسجد شامل ۱۶ دروازه بوده که در بالای هرکدام پنجره‌های کمانی‌شکل قرار داشته است. بین برج‌ها، فرورفتگی‌هایی مربعی شکل با قالب‌های اریب دیده می‌شود که بخش بالایی بنا را تزئین می‌کردند.

در گذشته، این مسجد ۱۷ راهرو داشت و دیوارهای آن با کاشی‌های لعاب‌دار آبی تیره پوشیده شده بود. صحن مرکزی مسجد از چهار جهت توسط دالان‌هایی احاطه شده بود که بزرگ‌ترین آنها به سوی قبله و مکه مکرمه قرار داشت.

در سال ۲۰۰۷، مسجد جامع سامرا به همراه مجموعه تاریخی شهر سامرا، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. طراحی نوآورانه و فرم منحصربه‌فرد این مسجد، آن را به یکی از نمادهای برجسته معماری اسلامی و شاهکاری فراتر از زمان خود تبدیل کرده است.

منبع: عصر ایران