«الماس رنگی» چگونه در اعماق زمین شکل می‌گیرد؟
بیشتر الماس‌های صیقل‌خورده شفاف و درخشان هستند، اما برخی از آن‌ها به‌شکل غیرمنتظره‌ای آبی، سبز و حتی صورتی هستند. چه چیزی موجب می‌شود برخی الماس‌ها رنگ‌های متفاوتی داشته باشند؟
فرادید| الماس‌ها همیشه بی‌رنگ نیستند؛ آن‌ها می‌توانند آبی، زرد، سبز و حتی صورتی هم باشند، اما چه چیزی سبب ایجاد این طیف‌های رنگی در الماس‌ها می‌شود؟
به گزارش فرادید، الماس در پایه‌ای‌ترین حالت خود از یک عنصر واحد ساخته شده: کربن خالص که زیر فشار بسیار زیاد به گوهری گرانبها تبدیل می‌شود. الماس‌ها همواره در اعماق زمین، بیش از ۱۶۰ کیلومتر زیر سطح در گوشته زمین شکل می‌گیرند؛ جایی که فشار و دما به‌قدری شدید است که اتم‌های کربن به شکل شبکه‌ای فشرده به هم می‌چسبند.
پس از تشکیل، الماس‌ها باید خیلی زود به سطح زمین برسند تا ساختار شبکه‌ای آن‌ها حفظ شود. این اتفاق همواره زمان فوران‌های آتشفشانی رخ می‌دهد که سنگ‌ها را از اعماق به سطح می‌آورد. اگر الماس‌ها در اعماق باقی بمانند، ممکن است طی میلیون‌ها سال ذوب شده یا به گرافیت تبدیل شوند.
گابریلا فارفان، متصدی گوهرها و کانی‌ها در موزه ملی تاریخ طبیعی اسمیتسونیان، می‌گوید: «ما به‌راستی خوش‌شانسیم که می‌توانیم آن‌ها را پیدا کنیم، چون باید از اعماق زمین بیرون رانده شوند.»
بیشتر الماس‌ها بی‌رنگند، اما چند راه وجود دارد که الماس‌های معمولی به الماس‌های رنگی ویژه تبدیل شوند.
یکی از این راه‌ها، ورود ناخالصی هنگام تشکیل الماس است. این ناخالصی‌ها عناصری غیر از کربن هستند که وارد ساختار کریستالی الماس می‌شوند. اما از آنجا که اتم‌های کربن بسیار کوچک و فشرده هستند، عناصر بسیار کمی می‌توانند در این ساختار جای بگیرند، چون عناصر زیادی نیستند که بتوانند جایگزین کربن شوند.
با این حال، چند استثنا وجود دارد: نیتروژن که در جدول تناوبی کنار کربن قرار دارد، می‌تواند وارد شبکه الماس شود و سبب ایجاد رنگ زرد یا نارنجی در آن شود. بور، عنصری دیگر با شعاع اتمی کوچک، می‌تواند رنگ آبی به الماس ببخشد. پرتوهای رادیواکتیو هم می‌تواند موجب ایجاد رنگ سبز شوند. اگر سنگ‌های مجاور الماس حاوی اورانیوم باشند، این تابش می‌تواند با بیرون راندن اتم‌ها، در ساختار الماس جاهای خالی ایجاد کند.
افزون بر این، تغییرات ساختاری هم می‌توانند رنگ ایجاد کنند؛ روشی که الماس‌های صورتی و قرمز با آن شکل می‌گیرند. این سنگ‌ها رنگ خود را از خمیدگی و اعوجاج در شبکه‌ی کربنی خود دریافت می‌کنند؛ اتفاقی که در اعماق زمین رخ می‌دهد.
تنها یک عدد از هر ۱۰٬۰۰۰ الماس به دلیل ناخالصی‌ها یا نقص‌های ساختاری رنگ‌های خاص یا فانتزی دارند. از چپ به راست، در تصویر الماس ۵٫۰۳ قیراطی دی‌یانگ قرمز، الماس وینستون و الماس ۲٫۸۲ قیراطی دی‌یانگ صورتی را می‌بینید
الماس باید به‌شکل خاصی فشرده شود تا رنگ صورتی یا قرمز روشن پیدا کند. ماجرا شبیه داستان گُلدی‌لاکس است: اگر فشار بیش از حد باشد، الماس قهوه‌ای می‌شود؛ اگر فشار کافی نباشد، بی‌رنگ می‌ماند. الماس قهوه‌ای زیاد است، اما الماس صورتی خیلی کمیاب است.»
از آنجا که الماس‌های صورتی و قرمز از راه تغییرات ساختاری شکل می‌گیرند، دانشمندان می‌توانند با بررسی آن‌ها، منشأ دقیق زمانی و مکانی‌شان در پوسته زمین را روشن کنند. فرآیندهای زمین‌شناسی هر منطقه، اثر خاصی روی ساختار الماس می‌گذارند و نوع اعوجاج‌ها نشان‌دهنده آن منطقه است.
از این رو، الماس‌های صورتی و قرمز تنها الماس‌هایی هستند که می‌توان به‌طور بالقوه آن‌ها را به یک منطقه جغرافیایی خاص نسبت داد.
برای نمونه، با بررسی ساختار الماس‌های صورتی معدن آرگیل در غرب استرالیا روشن شده که این الماس‌ها زمان فروپاشی نخستین ابرقاره زمین، حدود ۱.۳ میلیارد سال پیش، تشکیل شده‌اند. الماس وینستون که به‌تازگی در موزه ملی تاریخ طبیعی اسمیتسونیان به نمایش گذاشته شده، به رنگ قرمز روشن است. احتمال دارد منشأ این الماس ونزوئلا یا برزیل باشد.
مطالعه این الماس‌های رنگی خاص می‌تواند ابزار مفیدی برای علم باشد. آن‌ها می‌توانند به پژوهشگران در درک فرآیندهای درونی زمین و تغییرات چرخه‌ی کربن در طول تاریخ سیاره کمک کنند. این الماس‌ها خاص هستند، چون زمین آن‌ها را تحت شرایط بسیار ویژه تولید کرده است.
مترجم: زهرا ذوالقدر
