از "تجارت اطلاعات" چه می‌دانید؟

حامد اکبری | روند شتاب روزافزون اهمیت‌یافتن ارزش اطلاعات و دیتا‌های خام و پردازش‌شده به‌گونه‌ای است که بازار اطلاعات را به کسب‌و‌کاری مستقل تبدیل می‌کند؛ بازاری که در آن خرید و فروش اطلاعات با نگاه مشتری‌مدارانه به‌نحوی اتفاق خواهد افتاد که صاحبان داده و اطلاعات نیز در درآمد و سود ناشی از آن سهیم باشند.

از همین‌رو است که پیش‌بینی می‌شود به‌زودی شاهد کاهش استفاده پنهانی از اطلاعات و تحلیل داده‌ها برای اهداف تبلیغاتی و افزایش روز‌افزون کسب وکار‌هایی مبتنی‌بر تجارت اطلاعات خواهیم بود.

این موضوع دلایل زیادی می‌تواند داشته باشد که در ذیل شرح خواهد شد. مهم‌تر از همه حساسیت عمومی بر حفظ امنیت اطلاعات و قوانین مشابه GDPR در دنیا است. قانون معروف GDPR (General Data Protection Regulation) در اروپا شرکت‌ها را موظف به کسب اجازه از کاربر در هر گونه استفاده، مخاطبان، فروش و داده‌کاوی از دیتا‌های کاربرانشان و همچنین معدوم‌کردن دیتا‌ها در صورت عدم استفاده مرتبط با سرویس ارائه‌شده ازطریق کسب‌و‌کار‌ها می‌کند.

البته به نظر نگارنده، این تب عمومی به‌زودی فرو خواهد نشست و امنیت اطلاعات به معنای عمیق‌تر و فراتر از معنای فعلی ارتقا خواهد یافت و جامعه دیگر نگران دسترسی عمومی به داده‌های ساده و ابتدایی خود نخواهد بود؛ زیرا رفته‌رفته جامعه متوجه خواهد شد که برای حضور و فعالیت و تعامل در فضای مجازی و بر بستر اینترنت، سطحی از به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات ضروری است و همچنین جامعه در‌خواهد یافت که شتاب کوچ خدمات عمومی به فضای مجازی حتی در سطح دولت‌ها، بقای افراد و امکان استفاده از خدمات عمومی را به حضور در فضای مجازی با هویت مشخص و اطلاعات دسترس‌پذیر گره خواهد زد و عملا تعریف امنیت اطلاعات و حریم خصوصی دچار تغییر خواهد شد.

دلیل دیگری که می‌توان برای ظهور تجارت‌های صرفا مبتنی‌بر دیتا و اطلاعات ذکر کرد، تخصصی و پیچیده‌شدن داده‌کاوی‌ها (Data Mining، به مفهوم استخراج اطلاعات نهان در حجم زیادی از داده است)، پیشرفت متد‌ها و ابزار‌های پردازش داده، استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ژرف ماشینی Machine Learning است.

از‌آنجا‌که خود این موضوعات هر روز در رشد فناورانه قرار دارند، نگاه به اطلاعات به عنوان یک محصول جانبی در کنار سرویس‌های اصلی ارائه‌شده ازسوی کسب‌و‌کارها، به‌ناچار تغییر خواهد کرد و نیاز به اطلاعات دقیق‌تر و پیچیده‌تر و عمیق‌تر، نقطه عزیمت جمع‌آوری اطلاعات را از درخواست اجازه دسترسی به اطلاعات کاربران، به «خود‌اظهاری اطلاعاتی» تغییر خواهد داد!

دلیل دیگری هم که می‌توان برای دگردیسی استفاده از دیتا و سو‌ق‌دادن اطلاعات کاربران به سوی تجارت مستقیم اطلاعات ذکر کرد، آگاهی و آشنایی جامعه با ارزش داده‌ها و اطلاعات شخصی خود برای کسب‌و‌کار‌ها است.

البته این اهمیت تا حدی هم نخبگان و طبقه متوسط را هم‌اکنون با خود درگیر کرده است، ولی عملا عموم جامعه از این ارزش و حق و سهم پنهان خود در بهره‌مندی از منافع آن بی‌خبرند. ولی در آینده این آگاهی سبب خواهد شد پلتفرم‌های جمع‌آوری اطلاعات با رضایت کامل کاربران و البته به شرط دریافت حق‌السهم اطلاعاتی خود شکل گرفته و اقدام به تجارت اطلاعات کنند.

در واقع جامعه رفته‌رفته به مفهوم «اطلاعات به‌مثابه دارایی» نگاه خواهد کرد و اجازه نخواهد داد افراد از این دارایی بی‌نصیب باشند یا دارایی آن‌ها ازسوی سودجویان اطلاعاتی استفاده شود و خود از آن بی‌بهره باشند.

الگو‌های درآمدزایی از دیتاها:
الگو‌های درآمد‌زایی از دیتا‌ها و اطلاعات عمومی جامعه و سایر موضوعات یا به عبارت بهتر، ایجاد ارزش‌افزوده برای دیتا‌ها و تبدیل آن‌ها به دارایی (Asset)، در محور‌های مختلفی قابل پیاده‌سازی است که مستقلا به آن باید پرداخته شود:

- «تجمیع اطلاعات» عبارت است از جمع‌آوری و طبقه‌بندی و خوشه‌بندی دیتا‌ها و تبدیل‌کردن آن‌ها به دیتاست‌هایی (Data Set) است که قابلیت ارائه به کسب‌و‌کار‌های مرتبط را داشته باشند. هم‌اکنون کسب‌و‌کار‌ها برای دست‌یابی به اطلاعات مشتریان و مخاطبان بالقوه و احتمالی از انواع روش‌های واکشی دیتا (Data Fishing) و تله‌های اطلاعاتی در قالب سرویس‌های مجاور و همسایه با سرویس مورد نظر و انواع تخفیف‌ها و پیشنهاد‌هایی استفاده می‌کنند که در صورت وجود پلتفرم‌های تجارت اطلاعات، این اطلاعات می‌توانند با مشارکت صاحبان اطلاعات، یعنی کاربران، رد و بدل شوند.

- «روزآمد‌سازی داده‌ها» از دیگر موارد تبدیل‌کردن اطلاعات به دارایی است؛ به عبارت دیگر، از‌آنجا‌که ارزش داده‌ها به روز‌آمد‌بودن Updated آنهاست، صرف روزآمدسازی داده‌ها هم می‌تواند محل درآمدزایی اطلاعاتی باشد. این وظیفه و ایجاد ارزش‌افزوده نیز همچنان می‌تواند بر عهده خود کاربر به عنوان صاحب اطلاعات باشد.

- «تصحیح متدولوژی برداشت اطلاعات» به هدف افزایش کیفیت اطلاعات و پالایش آن‌ها و جلوگیری از انباشت اطلاعات آلوده و بدون‌استفاده و اشتباه هم از موارد مهم‌تر این اطلاعات به‌مثابه دارایی است.

- «همسان‌سازی اطلاعات» با هدف تسهیل استفاده از داده‌ها ازسوی مشتریان آن‌ها که عموما کسب‌و‌کار‌ها هستند، هم از روش‌های ایجاد ارزش افزوده بر اطلاعات است. این همسان‌سازی‌ها می‌تواند در متر‌های عددی، واحد‌های ثبت داده‌ها، علامات اختصاری داده‌ها و اطلاعات و انواع روش‌های دیگر منعکس باشد.

- «پروفایلینگ و دسترسی‌پذیری به اطلاعات هویتی» و ابر اطلاعاتی پیرامون اشخاص حقیقی از جمله اطلاعات مرتبط با سلامت، تحصیل، علائق و مهارت‌ها و گراف خانوادگی، جنسیتی و وضعیت تأهل، اطلاعات مکانی، سن و اطلاعات دموگرافیک هم از مهم‌ترین دارایی‌هایی است که به‌سادگی اشخاص حقیقی و کاربران پلتفرم‌های تجارت اطلاعات می‌توانند در آن مشارکت و از آن کسب درآمد کنند.

- «جست‌و‌جو‌پذیری داده‌ها» با روش‌های تگ‌زدن و اتصال آن‌ها با مفاهیم و واژگان مرتبط سری و موازی، شبیه کاری که موتور‌های جست‌و‌جوگر مثل گوگل و شبکه‌های اجتماعی مثل YouTube در تحلیل رفتار و علائق افراد انجام می‌دهند؛ با این تفاوت که این روش با اجازه و آگاهی و به هدف ایجاد ارزش افزوده بر اطلاعات مبتنی‌بر رفتار عمومی افراد انجام می‌شود و اطلاعات آن‌ها ارزش قابل محاسبه‌ای پیدا می‌کنند.

- «تبدیل داده‌ها به پیش‌نیاز‌های زنجیره‌ها»‌ی مختلف خدمات. بسیاری از داده‌ها می‌توانند به‌سادگی به اطلاعات مورد نیاز یک زنجیره خدماتی تبدیل شوند؛ برای مثال اگر یک زنجیره به سن یا جنسیت افراد برای ارائه خدمات خود احتیاج داشته باشد، از شماره ملی آن‌ها می‌توان این اطلاعات را استخراج و در اختیار زنجیره مورد نظر قرار داد و البته بسیاری از تبدیل‌های پیچیده‌تر که ارزش افزوده‌های بیشتری می‌توانند در راستای تبدیل اطلاعات به دارایی داشته باشند.

- «داده‌کاوی» هم از مهم‌ترین روش‌ها به عبارتی روش کلاسیک ایجاد ارزش افزوده بر دیتا‌ها است. داده‌کاوی مختصرا عبارت است از کشف الگو‌ها و معانی پنهان از داده‌های موجود؛ برای مثال، کشف رفتار‌های یک فرد در حوزه ورزش از خرید‌ها و سن و جنسیت او.