ارزش افزوده ٢برابری محصولات ارگانیک برای اقتصاد ایران

افزایش نیاز جوامع بشری به امنیت غذایی، رشد روزافزون جمعیت جهان، توسعه علم و فناوری نوین (تولید ارقام پرمحصول، کود و سموم شیمیایی، ماشین‌آلات کشاورزی، بیوتکنولوژی و غیره) منجر به تحول عظیمی در بخش کشاورزی شده است. حال آن‌که بروز مشکلاتی درعرصه اکوسیستم‌ و برهم‌خوردن تعادل بیولوژیک موجب شده تا حفظ محیط‌زیست، امنیت غذایی و سلامت جامعه به مهم‌ترین چالش‌های بشر درعصر حاضر تبدیل شود.

چالشی که قرار است بخشی از آن از طریق تولید محصولات ارگانیک رفع شود. صرف‌نظر از اهمیت این صنعت در سلامت جامعه، درآمدهای ارزی از تولید و صدور محصولات ارگانیک بسیاری از کشورها به این صنعت سوق داده و هر روز گسترده‌تر می‌شود. به‌گونه‌ای که پوشاک ارگانیک، محصولات آرایشی و بهداشتی ارگانیک و حتی هتل‌ها و رستوران‌های ارگانیک نیز ازجمله محصولات و صنایعی است که در بازار محصولات ارگانیک مورد توجه قرار گرفته‌اند.

این درحالی است که ایران با وجود ظرفیت‌های بالقوه فراوان در زمینه تولید محصولات ارگانیکی همچون زیتون، روغن زیتون، پسته، گل‌محمدی، انار و خرما هنوز نتوانسته جایگاهی را در جهان از آن خود کند. آن‌گونه که آمار نشان می‌دهد با وجود افزایش مصرف و کشش بازار، میزان زمین‌های اختصاص داده شده برای تولید محصولات ارگانیک در ‌سال ٢٠١٣ نسبت به‌ سال ٢٠١٢ کاهش یافته است.

بازار ٧٠میلیارد دلاری محصولات ارگانیک در دنیا
«سیدرضا نورانی» رئیس انجمن ارگانیک کشور با تأکید بر این‌که برای دستیابی به اقتصاد پایدار تولید محصولات با ارزش افزوده بالا را درکشور افزایش دهیم، معتقد است که سرمایه‌گذاری درمحصولات ارگانیک سرمایه‌گذاری در سلامت جامعه است و حضور ما را در بازارهای صادراتی و برندهای جهانی تداوم می‌بخشد.

او همچنین به آمار جالبی در این رابطه اشاره می‌کند. او سطح زیرکشت محصولات ارگانیک درجهان را ٧٠‌میلیون هکتار اعلام کرد و به «شهروند» گفت: سهم باغات و مزارع از این میزان ٣٥‌میلیون هکتار بوده و مابقی مربوط به برداشت‌های طبیعی است که تحت ‌مدیریت ارگانیک انجام می‌شود اما درحالی سطح زمین زیرکشت محصولات ارگانیک درمقایسه با محصولات معمولی بسیار ناچیز است که درآمد حاصل از فروش آن سالانه ٧٠‌میلیارد دلار اعلام می‌شود. هم‌اکنون در ١٧٠ کشور جهان تولید محصولات ارگانیک صورت می‌گیرد.

در این میان، کشور استرالیا با ١٧,٢‌میلیون هکتار سطح زیرکشت این محصولات، رتبه نخست جهان را دارد و آرژانتین با ٣.٢‌میلیون هکتار و ایالات متحده آمریکا با ٢.٢‌میلیون هکتار رتبه‌های بعدی را در این زمینه به خود اختصاص داده‌اند. دراین میان زمین‌های زیرکشت ارگانیک ایران درحدود ١٢.٢‌هزار هکتار گزارش شده که درحدود ٠.٠٣‌درصد از کل زمین‌های کشاورزی ایران را شامل می‌شود.

این درحالی است که این سهم در برخی از کشورها به ٢٠‌درصد هم می‌رسد که از وضع نه‌چندان مناسب تولید مصحولات ارگانیک درکشور حکایت می‌کند و رئیس انجمن ارگانیک ریشه آن را در نبود برنامه‌ای مدون برای حمایت از تولید محصولات ارگانیک درکشور می‌داند. هرچند که به‌گفته او با فرهنگ‌سازی در این زمینه می‌توان بستر لازم برای رشد این صنعت درکشور را فراهم کرد.

نورانی همچنین یکی دیگر از موانع اصلی بر سر راه تولید محصولات ارگانیک درکشور را نبود یکپارچگی و نداشتن وحدت رویه در بخش‌های نظارتی برای صدور گواهی و تاییدیه‌های ارگانیک در تولید محصولات برشمرد و تصریح کرد: براساس قانون، صدور گواهی و تعریف استانداردهای لازم برای تولید محصولات ارگانیک، باید با سازمان استاندارد باشد.

درحالی ‌که این سازمان خودش را متولی گواهی استاندارد تولید محصولات ارگانیک می‌داند، اما سازمان‌ها و نهادهای دیگری مانند وزارت جهاد کشاورزی و انجمن محصولات ارگانیک نیز اقدام به صدور گواهی محصولات ارگانیک می‌کنند و به تولیدکنندگان براساس تعاریف‌ گوناگون گواهینامه هم می‌دهند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد بزرگترین زمین‌های کشاورزی ارگانیک جهان مربوط به قاره اقیانوسیه است که ١٧.٣‌میلیون هکتار درحدود ٤٠‌درصد زمین‌های کشاورزی ارگانیک جهان را به خود اختصاص داده است.

بعد از آن اروپا با ١١.٥‌میلیون هکتار درحدود ٢٧درصد، آمریکای لاتین با ٦.٦‌میلیون هکتار درحدود ١٥درصد، آسیا با ٣.٤‌میلیون هکتار درحدود ٨درصد، آمریکای شمالی با سه‌میلیون هکتار درحدود ٧‌درصد و آفریقا با یک‌میلیون هکتار درحدود ٣‌درصد از زمین‌های کشاورزی ارگانیک جهان را به خود اختصاص داده‌اند.

جای خالی ارگانیک در سرفصل‌های گمرک
اما «مهدی مهدی‌پور» دبیر انجمن ارگانیک با اشاره به این‌که تولید محصولات ارگانیک درکشور به‌ تازگی آغاز شده، سابقه تشکیل انجمن و تولید محصولات ارگانیک در ایران را ٨ تا ١٠‌سال عنوان کرد و گفت: درحال ‌حاضر درکشور محصولات ارگانیک متنوعی مانند پسته وحشی، پسته معمولی، عسل، برنج، انار، آب انار و آب انگور، زیتون، روغن زیتون، کشمش، اسانس گل محمدی، خرما، سرکه خرما و غیره تولید می‌شود که خاص ایران است.

اما درحالی ١٠ محصول ارگانیک ایران به کشورهایی مانند آلمان، فرانسه، هلند، انگلستان،آمریکا، ژاپن، کره‌جنوبی و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس صادر می‌شود که هنوز در گمرکات کشور سرفصلی به‌عنوان ارگانیک وجود نداشته و آمار دقیقی را نمی‌توان در رابطه با میزان صادرات تخمین زد. البته چنین وضعی را در واردات محصولات ارگانیک نیز شاهد هستیم.

واردات محصولاتی همچون ماکارونی ارگانیک، روغن زیتون، شکلات، قهوه و نسکافه ارگانیک که به گفته دبیر انجمن ارگانیک از دو‌سال گذشته آغاز شده، آمار دقیقی وجود ندارد، اما افزایش آن از کشش بازار و لزوم برنامه‌ریزی برای این بخش خبر می‌دهد، اما براساس اظهارات متولیان امر میزان مصرف محصولات ارگانیک درکشور افزایش یافته که در سال ٢٠١٣ نسبت به‌ سال ٢٠١٢ رشد زمین‌های زیرکشت کشاورزی ارگانیک در ایران ٧١.٥‌درصد رشد منفی داشته است.

یعنی کشاورزانی که کشت ارگانیک می‌کردند، از گردونه کشاورزی ارگانیک خارج شده‌‌اند. با وجود همه توصیه‌های علمی درباره توسعه کشت محصولات ارگانیک، ملاحظه می‌شود سهم کوچکی از زمین‌های کشاورزی به کشاورزی ارگانیک اختصاص یافته است.

این درحالی است که براساس اظهارات سیدرضا نورانی رئیس انجمن ارگانیک کشور با وجود شرایط بد اقتصادی دنیا در طول چند ‌سال گذشته، تولید محصولات ارگانیک سالانه بیش از ١٢‌درصد رشد داشته است که از افزایش مصرف در این بخش خبر می‌دهد.

تولید مواد اولیه ارگانیک گز و مربا
اما درحالی درنگاه اول محصولات ارگانیک به محصولات کشاورزی خلاصه می‌شود که این روزها بازار این محصولات پا را فراتر از باغات گذاشته و به صنایع غذایی، نساجی، آرایشی، بهداشتی و حتی هتلداری و رستوران‌داری نیز رخنه کرده است. برهمین اساس ایران نیز درصدد تولید مواد اولیه برای تولید برخی از محصولات غذایی همچون گز، مرباست.

در این رابطه مهدی‌پور با تأکید بر این‌که کارخانه‌های صنایع غذایی باید به سمت تولید محصولات ارگانیک حرکت کنند، می‌گوید: تولید محصولات ارگانیک از ارزش افزوده دوبرابری نسبت به تولید محصولات معمولی برخوردار است. به‌گونه‌ای که اگر یک کیلو پسته معمولی به قیمت ١٠دلار به بازارهای جهانی صادر شود، پسته ارگانیک با نرخ ٢٠دلار به فروش می‌رسد. حال آن‌که درصورت فرآوری محصولات ارگانیک این ارزش افزوده قطعا به چندین برابر افزایش خواهد یافت.

مجوزها و هزینه‌ها
اجرای روش کشاورزی ارگانیک در مزرعه‌ها نیازمند مدیریت درست و گذراندن دوره‌گذار لازم است. استاندارد دوره‌گذار برای مزارع ۲‌سال قبل از کاشت و برای باغ‌ها ۳سال پیش از نخستین برداشت با عنوان ارگانیک است که براساس عملیات ارگانیک و با نظارت مدیریت ارگانیک طی می‌شود.

پس از گذراندن دوره‌‌گذار و آزمایش محصول توسط سازمان‌های کنترل کننده، تولیدات به ‌دست آمده به‌عنوان محصول ارگانیک در بازار عرضه می‌شود و دراختیار مصرف‌کننده قرار می‌گیرد. در این روند، هرگونه دستکاری ژنتیکی درکشاورزی ارگانیک ممنوع است و باید از بذر ارگانیک استفاده شود. درطول روند تولید محصول نیز بازرسی‌ها توسط سازمان‌های کنترل‌کننده انجام می‌پذیرد.

مطابق گفته‌های فعالان این بازار، شرکت‌های تأیید صلاحیت در ایران و اروپا مجوزهای لازم را برای شروع کشاورزی ارگانیک دراختیار افراد قرار می‌دهند که البته هر‌سال برای تمدید مجوزها بسته به هکتار زمین، مبالغی را دریافت می‌کنند که براساس حجم پروژه و فعالیت صورت گرفته هزینه‌ها تعریف می‌شود.

دبیر انجمن محصولات ارگانیک در بخش دیگری از سخنان خود اقدامات صورت گرفته برای معرفی محصولات ارگانیک ایران در جهان را مورد توجه قرار داد و با اشاره به تشکیل ششمین دفتر فدراسیون ارگانیک جهان در ایران گفت: در ١٠‌سال گذشته نمایشگاه‌های تخصصی متعددی در زمینه محصولات ارگانیک برگزار شده که ایران تاکنون نتوانسته حضوری در آنها داشته باشد ولی امسال برای نخستین‌بار، ایران پاویونی را برای معرفی محصولات ارگانیک در نمایشگاه بایوفاخ در شهر نورنبرگ آلمان که بهمن‌ماه برگزار می‌شود، درنظر گرفته است.