داستان تکراری فیلترینگ

عباس عبدی | داستان امروز تلگرام در ایران، داستان دیروز رسانه در ایران است. امروز و پس از حدود دو قرن که از ورود اولین رسانه مدرن، یعنی روزنامه به این کشور می‌گذرد، داستان برخورد‌های رسمی با روزنامه، همچنان با رسانه‌های بعدی نیز تکرار شده است و هنوز نیز عده‌ای در سودای تکرار این برخورد با تلگرام هستند.

ولی چنین سیاستی نه از روی اعتماد به نفس و عقلانیت، بلکه از روی انفعال و ترس از آینده و بی‌اعتمادی به مردم و جامعه است. بنده اولین نکته‌ای را که باید متذکر شوم این است که نسبت به فضای مجازی و تلگرام انتقادات بسیاری دارم. هرچند استفاده زیادی از آن می‌کنم؛ ولی به طور معمول از تلگرام برای اظهارنظرات و تحلیل‌هایم استفاده نمی‌کنم، بلکه تلگرام بیشتر وسیله‌ای برای بازنشر نوشته‌هایم است.

نوشته‌هایی که عموما در مطبوعات منتشر و در تلگرام بازنشر می‌شوند. چرا چنین می‌کنم؟ به این علت که معتقدم مشکل رسانه در جامعه ایران، ضعف در نظام رسانه‌های رسمی آن است و با حضور در رسانه غیررسمی مشکل نظام رسانه‌ای ایران حل نخواهد شد. باید نظام رسمی و به طور مشخص صدا و سیما را تقویت کرد و حوزه آزادی آن را توسعه داد و باز کرد.

در غیر این صورت با باز شدن فضای تلگرام و سایر شیوه‌های غیررسمی ارتباطی و رسانه‌ای، نمی‌توان مشکلات کشور را در حوزه رسانه حل کرد. از سوی دیگر اشکالات این نوع شبکه‌های مجازی را در ایران زیاد می‌دانم، ولی معتقدم این اشکالات ذاتی آن‌ها نیست، بلکه در ایران عارضی است.

به این معنا که با محدودیت‌های بسیار زیاد در صداوسیما و تا حدی مطبوعات، کارکرد‌های آن‌ها به دوش نحیف (از حیث حرفه‌ای و تعهد روزنامه‌نگاری) و ناتوان این شبکه‌ها منتقل شده و آن‌ها قادر به تحمل این‌بار نیستند. در نتیجه شاهد عوارض منفی آن‌ها هستیم.

ولی همانطور که گفته شد این عوارض ذاتی آن‌ها نیست، چرا که در بسیاری از کشور‌های جهان از این شبکه‌ها و برنامه‌ها استفاده می‌شود ولی چنین عوارضی را ندارند. روشن است که از این شبکه‌ها برای اطلاع‌رسانی و درج و نشر خبر و حتی تحلیل استفاده نمی‌شوند. انجام این وظایف در درجه اول به عهده رسانه‌های رسمی مثل رادیو و تلویزیون و مطبوعات است.

ولی در ایران صداوسیما عملا از گردونه کارکرد‌های واقعی‌اش خارج شده است و بیشتر به موضوع اوقات فراغت و فوتبال و سریال‌های سرگرم‌کننده مشغول است.

محدودیت‌های مطبوعات نیز قابل انکار نیست در نتیجه مردم برای تامین اینگونه از نیاز‌های ارتباطی خود، از طریق شبکه‌های اجتماعی اقدام می‌کنند. راه‌حل خلاص شدن از این عوارض، بستن و فیلترینگ این شبکه‌ها نیست، بلکه آزاد کردن رسانه‌های رسمی از قیدوبند‌های اطلاع‌رسانی باید در دستور کار باشد.

البته خیلی ساده‌انگارانه است که گمان کنیم تلگرام را فقط برای عوارض آن مسدود می‌کنند. اگر کسانی با این عوارض مخالف باشند، خیلی پیش از آن می‌توانستند از طریق باز کردن صداوسیما مانع آن عوارض شوند. هدف اصلی از فیلترینگ احتمالی تلگرام، بازگشت به گذشته انحصار رسانه‌ای است.

کسانی که یک عمر با انحصار رسانه خو کرده‌اند و یک‌طرفه هرچه خواسته‌اند، گفته‌اند اکنون فضای چندصدایی را نمی‌توانند تحمل کنند و درصدد فیلترینگ آن هستند. کسانی که در این فضای چندصدایی حرفی برای گفتن ندارند یا هرچه می‌گویند به نوعی تبدیل به مضحکه خاص و عام می‌شود، اکنون برای بازگشت به دوران انحصار رسانه‌ای روزشماری می‌کنند.

وضعیت رسانه‌های رسمی در جامعه ایران از دو حال خارج نیست؛ یا آن قدر آزاد است که نیاز‌های عمومی مردم در حوزه رسانه و اطلاع‌رسانی را تامین کند یا آنکه این رسانه‌ها آن قدر محدود و سوگیرانه هستند که مورد اقبال مردم نیستند و به منابع دیگر مراجعه می‌کنند؟ به طور قطع مسوولان ذی‌ربط شجاعت و شهامت لازم را ندارند که بپذیرند وضع دوم شامل حال ما می‌شود.

ولی اگر چنین نمی‌پندارند، چرا در جامعه‌ای که آزادی رسانه و اطلاع‌رسانی هست، باید از وجود رسانه‌های دیگر و مستقل ترسید؟ جانشینی شبکه‌های داخلی نیز نوعی شوخی محسوب می‌شود. چون اگر امکان داشت که شبکه‌های اجتماعی داخل کشور خارج از فضا‌های رسمی فعالیت کنند و مردم به آن‌ها اعتماد نمایند، تاکنون این شبکه‌ها گسترش یافته بود و دلیلی نداشت که مردم شبکه‌های فرامرزی را بر آن‌ها ترجیح دهند. بی‌اعتمادی گسترده‌ای که در جامعه ایران و نسبت به استقلال رسانه‌ای شکل گرفته، اکنون در حال نشان دادن عوارض خود است.