حقوق بازنشستگان پس از فوت به چه کسی میرسد؟
چند سالی است که شایعاتی در مورد کاهش حقوق بازماندگان دختر شنیده میشود؛ بهویژه اینکه گفته میشود دخترانی که پدران بازنشسته خود را از دست دادهاند، از همسرانشان به صورت صوری طلاق میگیرند تا بتوانند از حقوق به ارث مانده پدر، استفاده کنند.
هر تعهدی در قوانین جاری کشور، حق ایجاد میکند. با اینکه نظامهای حقوقی حقی را که به این اعتبار ایجاد شده، موقت و تا زمان حیات افراد مشروع میشمارند، اما برخی حقوق به واسطه ساز و کارهای متضمن اجرای قوانین به صورت «بینالنسلی» حفظ میشوند.
از باب نمونه میتوان به تکالیف در تعهد نظام تامین اجتماعی اشاره کرد؛ مستمری و هر آنچه به آن تعلق میگیرد، از طریق تامین اجتماعی به بازماندگان بازنشستگان منتقل و تا زمانی که شروط حفظ آن در یک خانواده وجود داشته باشد، نظام تامین اجتماعی آن را تضمین میکند.
درحالحاضر، ۱۸ صندوق بازنشستگی کوچک و بزرگ که بزرگترین آنها سازمان تامین اجتماعی است، حقوق یا مستمری را برای بازماندگان بیکم و کاست منتقل میکنند؛ هرچند با توجه به اینکه باید مسائلی مانند «انحصار وراث» انجام شود تا سهم هر یک از بازماندگان از حقوق و مستمریِ پدر، مادر یا پدربزرگ روشن شود. به همین دلیل، بر اساس قوانین، این پول میان وراث تقسیم میشود؛ اما مبنای آن همان ۱۰۰ درصد است.قوانین تامین اجتماعی درمورد وارث حقوق بازنشسته
سازمان تامین اجتماعی هم چند سالی است که برای قطع حقوق چنین افرادی آستین بالا زده است. بر اساس بخشنامه این صندوق بیمهای و بازنشستگی، چنانچه دو نفر به ادارات استانی شهادت بدهند طلاق چنین افرادی صوری است، گزارش آن به سازمان مرکزی ارسال و مجوز متوقف شدن مستمری صادر میشود.
برخورد با طلاقهای صوری
با این همه، اقدام برای جلوگیری از برقراری مستمری برای بازمانده دختر و نوه یا کم کردن میزان سهم آنها از ۱۰۰ درصد آخرین مستمری، غیرقانونی است و نمیتوان با استناد به اقدام خلاف عدهای، بخش یا تمام حقوق افرادی را که به دلیل مشکلات خانوادگی طلاق گرفتهاند یا حتی به انتخاب خود مجرد ماندهاند را حذف کرد.
قانون حمایت از خانواده و سهم وراث
در همین حال اگر بازنشستهای فوت کند و چند همسر داشته باشد، حقوق و مستمری وی به تساوی میان آنها تقسیم میشود. قانونگذار همچنین قید کرده که اگر زنی خود حقوق بگیر یکی از صندوقهای بازنشستگی باشد، میتواند حقوق یا مستمری همسرش را هم دریافت کند؛ البته مشروط به این است که این دو حقوق یا مستمری از دو صندوق بازنشستگی متفاوت پرداخت شود.
بر اساس بند (۳) این فصل از قانون حمایت خانواده فرزندان دختر در صورت نداشتن شغل یا شوهر و فرزندان پسر تا سن ۲۰ سالگی و بعد از آن در صورتی که معلول از کاراُفتاده نیازمند باشند یا به تحصیلات دانشگاهی مشغول باشند، حسب مورد از کمک هزینه اولاد، بیمه و مستمری بازماندگان یا حقوق وظیفه والدین خود برخوردار میشوند.
تفسیر خلاف سازمان تامین اجتماعی
بر اساس قوانین تامین اجتماعی، در هنگام تقسیم مستمری میان بازماندگان سهم همسر متوفی معادل ۵۰ درصد کل مستمری، سهم هر یک از فرزندان ۲۵ درصد (در صورت از دست دادن هم پدر و هم مادر به ۵۰ درصد میرسد) و سهم پدر و مادر هر کدام ۲۰ درصد از مبلغ مستمری است.
حال اگر متوفی یک همسر و یک فرزند دختر واجد شرایط داشته، میزان سهم آنها به ۷۵ درصد کل مستمری میرسد؛ اما قانوگذار آن را با رعایت نسبتی از سهم هر یک از این دو به ۱۰۰ درصد کل مستمری میرساند. با این همه سازمان تامین اجتماعی در بخشنامههای ۳۵ و ۳۷ مستمریها این ۷۵ درصد را به ۱۰۰ درصد تعمیم نداده بود؛ در نتیجه حقوق فرزند دختر یا پسر به یک چهارم حقوق پدرش کاهش مییافت و سهم همسر هم به سه چهارم میرسید.
در نهایت با شکایت بازنشستگان به دیوان عدالت اداری این بخش از مثال دوم بخشنامههای ۳۵ و ۳۷ که کاهنده حقوق وراث بود، ابطال شد؛ البته ارائه تفسیرهایی از این دست میتواند در آینده هم به انحای مختلف توسط صندوقهای بازنشستگی تکرار شود یا حتی در اصلاحات پارامتریک صندوقهای بازنشستگی که در مجلس در حال پیگیری است، لحاظ شود.
نحوه محاسبه میزان سهم بازماندگان
وی افزود: «منتها از چند سال پیش به صورت پراکنده و این طرف و آن طرف مطرح شد که میخواهند قوانین را به گونهای اصلاح یا اجرا کنند که حقوق بازماندگان دختر را کاهش دهند؛ شاید این سیاستی برای تحت فشار گذاشتن صاحبان طلاقهای صوری باشد؛ وگرنه درحالحاضر هیچ قانونی برای کاهش مستمری بازماندگان وجود ندارد و قانون حمایت خانواده با آخرین اصلاحاتی که بر روی آن انجام شد، کماکان پابرجاست؛ البته با توجه به اینکه هر کدام از بازماندگان درصدی از مستمری پدر، همسر یا پدربزرگشان را دریافت میکنند، خود به خود مستمری کامل به یک نفر مثلا دختر بازمانده اختصاص پیدا نمیکند و در نهایت یک چهارم از آن نصیبش شود.»
نامداری با بیان اینکه حتی اگر سقف مستمری تقسیم شده میان بازنشستگان از ۱۰۰ درصد تجاوز کند، صندوقی مانند تامین اجتماعی تنها مکلف به پرداخت ۱۰۰ درصد آن است، افزود: «مثلا تصور کنید که بازنشسته متوفی، یک همسر، دو فرزند و یک مادر دارد که در این شرایط سهم بازماندهها از مستمری پدر یا مادرشان از ۱۰۰ درصد فراتر میرود که در این حالت، سازمان بنابه نسبتی سهم هر یک از آنها را کاهش میدهد تا به ۱۰۰ درصد مستمری برساند.
این کارشناس تامین اجتماعی برای نمونه، گفت: «فرض کنید سرپرست مرد خانواده فوت شده و تنها یک همسر و یک مادر بازمانده از او باقی ماندهاند. در این حالت، همسر بازمانده ۵۰ درصد و مادر او ۲۰ درصد به ارث میبرند، اما چون تامین اجتماعی ملزم است که ۱۰۰ درصد مستمری را مبنا قرار دهد، یک نسبت ۵ به ۲ را میان این دو نفر در نظر میگیرد.