چرا طلسم کاوش در معبد آناهیتا نمی‌شکند؟

بیش از دو دهه از انجام آخرین کاوش‌های باستان شناسی در معبد آناهیتا کرمانشاه می‌گذرد و از آن زمان تاکنون، تلاش‌های زیادی برای آغاز دوباره کاوش‌های باستان شناسی در این بنای باستانی انجام شده، اما هنوز به نتیجه نرسیده است.

معبد آناهیتا، یکی از بنا‌های باستانی مهم ایران است که طبق تاریخ نگاشته‌ها، از هزاره اول قبل از میلاد تا قرون سوم و چهارم میلادی همواره از آن به عنوان یک بنای مذهبی در منطقه کنگاور کرمانشاه یاد شده است.

اولین کاوش‌های باستان شناسی در این بنای تاریخی را مرحوم سیف الله کامبخش فرد در دهه ۴۰ و ۵۰ انجام داد. در آن زمان تمام عرصه معبد آناهیتا از واحد‌های مسکونی پوشیده بود، برای همین این باستان شناس کار تملک ۲۳۰ واحد را انجام داد و پس از تخریب آنها، کاوش هایش را در آنجا آغاز کرد. در پی انجام این کاوش‌ها سه مصطبه و ستون‌های معبد آناهیتا از دل خاک نمایان شد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، طی سال‌های ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۸ کاوش‌های باستان شناسی در معبد آناهیتا ادامه پیدا می‌کند، اما پس از این سالها، عملا کاوش‌های باستان شناسی در این معبد برای همیشه متوقف می‌شود و راز‌های زیادی در آن همچنان سربه مهر می‌ماند.

از حدود یک دهه پیش، مسئولین میراث فرهنگی استان وعده‌هایی را برای آغاز مجدد کاوش‌های باستان شناسی در این معبد تاریخی دادند، اما علیرغم گذشت این سال‌ها هنوز این وعده‌ها عملی نشده است.

زمانی قرار بود که گروه باستان شناسی دانشگاه ساپینزا رم ادامه کاوش‌ها در این معبد باستانی را انجام دهد و زمانی دیگر هم دانشگاه تهران، اما در نهایت هنوز پای هیچ کدام از گروه‌های کاوش باستان شناسی به این معبد باز نشده و هنوز کسی دقیقا نمی‌داند که کاربرد این بنای باشکوه در گذشته چه بوده و دقیقا در چه دوره‌ای ساخته شده است.

اینکه چرا طی سال‌های گذشته، طلسم انجام کاوش‌های باستان شناسی در معبد آناهیتا شکسته نشده، موضوعی است که مدیر این پایگاه ملی در مورد آن توضیح می‌دهد.

مرتضی گراوند در گفتگو با ایسنا، به اهمیت بنای معبد آناهیتا اشاره کرد و گفت: در دهه چهل، سازمان میراث فرهنگی وقت، پنج پروژه بزرگ را برای انجام کاوش‌های باستان شناسی در کشور انتخاب کرد که شامل تخت جمشید، معبد آناهیتا، هفت تپه، جرجان و بیشاپور بودند.

وی اضافه کرد: قرار گرفتن نام معبد آناهیتا به عنوان یکی از پنج اثر مهم کشور برای انجام کاوش باستان شناسی، اهمیت معبد آناهیتا را در گذشته می‌رساند.

مدیر پایگاه ملی معبد آناهیتا ادامه داد: برای شروع کاوش‌ها در این بنا در ابتدا نیاز بود که خانه‌هایی که به مرور زمان روی عرصه محوطه ساخته شده بودند، تملک و تخریب شده و بعد کاوش‌ها آغاز شوند که در این راستا ۲۳۰ واحد مسکونی تملک و تخریب شدند.

وی به انجام برخی کاوش‌های باستان شناسی در دهه ۷۰ در این بنای باستانی هم اشاره کرد و گفت: از سال ۱۳۷۹ به بعد عملا معبد آناهیتا رو به فراموشی رفت، افرادی که برای مدیریت آن انتخاب می‌شدند، تنها مدیرانی سمبلیک و نمادین بودند و شناختی از این محوطه نداشتند، از تخصص لازم برخوردار نبودند، به گونه‌ای که حتی نمی‌دانستند علف‌های هرز در داخل محوطه چه آسیبی می‌تواند به سنگ‌های داخل آن بزند و هیچ حضوری در محل این پایگاه نداشتند.

گراوند ادامه داد: طی سال‌های گذشته عملا هیچ برنامه‌ای در این بنای ارزشمند باستانی اجرا نشد، تا جایی که امروزه به یکی از بنا‌های کم برخوردار در استان تبدیل شده و کل توجه استان تنها به چند بنای دیگر معطوف شده است.

وی خاطرنشان کرد: این درحالیست که اگر رشد و پویایی میراث فرهنگی استان و تاثیر آن در رونق گردشگری و کمک به اقتصاد مردم محلی را می‌خواهیم، باید به چنین بنا‌هایی هم بها داده شود و تنها تمرکز صرف روی چند بنای تاریخی نباشد.

مدیر پایگاه ملی معبد آناهیتا به تاثیراتی که کاوش‌های باستان شناسی می‌تواند روی جذب گردشگران به این بنای تاریخی داشته باشد هم اشاره کرد و افزود: زمانی که گردشگران وارد محوطه معبد آناهیتا می‌شوند، تنها تعداد زیادی سنگ را می‌بییند که روی زمین پخش و پراکنده شده و این مسئله برای آن‌ها هیچ جذابیتی نخواهد داشت، اما اگر کاوش‌های باستان شناسی روی آن انجام گیرد و یک مرمت و ساماندهی را پس از کاوش در آن انجام دهیم، دیگر چنین فضایی را در معبد نخواهیم دید.

وی اضافه کرد: همچنین اگر به گردشگران بگوئیم که در زمان باستان چه دانش، توان و ثروتی پشت انتقال سنگ‌های ۲۵ تنی بوده که روی زمین معبد افتاده اند، آن‌ها با دید دیگری به این مجموعه نگاه خواهند کرد.

گراوند تصریح کرد: کرمانشاه تنها استانی در کشور است که از شروع تا انتهای آن را پایگاه‌های پژوهشی و تاریخی تشکیل داده که فرصت بسیار ویژه‌ای برای جذب گردشگر است، اما متاسفانه در سال‌های گذشته بسیاری از آثار تاریخی که در این مسیر قرار گرفته اند، همچون معبد آناهیتا مورد بی مهری واقع شده اند و همین مسئله باعث شده تا گردشگران تنها به بازدید از چند اثر تاریخی در استان اکتفا کنند.

وی متذکر شد: اگر معبد آناهیتا، به عنوان یک اثر شاخص در استان مطرح بود، قطعا طی سال‌های گذشته برای آن اعتباراتی تخصیص داده می‌شد تا در آن کاوش باستان شناسی انجام گیرد، نه اینکه بیش از ۲۰ سال هیچ اتفاقی در آن نیافتد.

مدیر پایگاه ملی آناهیتا که طی چندسال گذشته همواره خبر از انجام کاوش‌های باستان شناسی در این معبد داده بود، ادامه داد: سال گذشته برای انجام کاوش باستان شناسی و نیز ساماندهی و ایجاد زیرساخت در بخش‌هایی از محوطه معبد درخواست اعتبار دادیم که حدود ۳.۸ میلیارد تومان اعتبار به ما تخصیص دادند، اما متاسفانه در عنوان این اعتبارات نامی از کاوش باستان شناسی دیده نمی‌شود و ما هم اجازه هزینه بخشی از این اعتبارات را در محلی غیر از آنچه که عنوان شده نداریم.

وی تاکید کرد: در نظر داشتیم که برای سال ۱۴۰۲ یک میلیارد تومان اعتبار برای کاوش باستان شناسی در معبد بگیریم که متاسفانه این امر محقق نشد و اعتبار تخصیص پیدا کرده را صرف ساماندهی و حمل نخاله‌های ساختمانی داخل محوطه، ایجاد فضای سبز، ایجاد پنج هزار متر مربع پارکینگ در ضلع جنوبی و ... خواهیم کرد و اگر سازمان برنامه و بودجه موافقت کند، بخشی از اعتبارات را صرف خرید تجهیزات مکانیکی برای بنا می‌کنیم.

گراوند در ادامه گفت: معبد آناهیتا تنها بنای تاریخی و سنگی در ایران است که انجام فعالیت‌های مرمتی در آن نیازمند تجهیزات مکانیکی است، برای همین مرحوم کامبخش فرد برخی تجهیزات همچون بیل مکانیکی و جرثقیل را برای این بنای تاریخی خریداری کرده بود که متاسفانه سال ۱۳۹۷ آن را از طریق مزایده به فروش رساندند، درحالی که اکنون برای انتقال سنگ‌هایی که داخل محوطه هستند و جایگذاری آن‌ها در محلی که در زمان باستان بوده اند، به این تجهیزات نیاز داریم.

وی در بخش پایانی این گفتگو با بیان اینکه برای سال آینده تمام اعتبارات درخواستی برای معبد آناهیتا صرفا با عنوان کاوش باستان شناسی خواهدبود، گفت: هرچند که امسال هم برای انجام کاوش در این بنای تاریخی اعتباری تخصیص پیدا نکرده، با این وجود به جای اعتبارات ۱۰۰ و ۴۰۰ میلیون تومانی که هرساله اختصاص پیدا می‌کرد، حدود چهار میلیارد تومان به ما اعتبار داده اند که می‌توانیم کار‌های زیرساختی خوبی را در این بنا انجام دهیم تا از این پس تمام تمرکز خود را روی اخذ اعتبار برای انجام کاوش قرار دهیم.

مدیر پایگاه ملی معبد آناهیتا یادآورشد: از طرفی وزارت میراث فرهنگی و امور پایگاه‌های ملی و جهانی کشور هم امسال معبد آناهیتا را جزو یکی از پایگاه‌های در اولویت کشور قرار داده تا ظرف دو سال اتفاقات و تحولات مثبتی در آن رخ دهد.

وی کاوش، مرمت، راه اندازی موزه باستان شناسی و خرید تجهیزات را از اولویت‌های کنونی معبد آناهیتا عنوان کرد و گفت: اگر این تحولات در معبد آناهیتا تحقق پیدا کند، قطعا در آینده به یکی از بنا‌های تاریخی شاخص مهم در جذب گردشگر تبدیل خواهد شد.

منبع: ایسنا