کشف اسرار جدید از مومیایی‌های باتلاقی ۷ هزار ساله

دانشمندان می‌گویند با بررسی بیش از هزار باتلاق باستانی در اروپا به اسرار تازه‌ای از مومیایی‌های باتلاقی که قدمتشان تا ۷ هزار سال می‌رسد دست پیدا کرده‌اند.

دانشمندان در تحقیق جامع خود این باتلاق‌ها را که در ۲۶۶ مکان تاریخی در سراسر شمال اروپا، از ایرلند تا کشورهای حوزه بالتیک، واقع شده بودند مورد بررسی قرار دادند.

در این پژوهش که تیمی متشکل از پژوهشگران هلندی، سوئدی و استونیایی حضور داشتند سابقه باستانی این مدفن‌های باتلاقی از زمان ظهورشان در ۵۲۰۰ سال قبل از میلاد در دوره نوسنگی تا عصر آهن و سپس قرون وسطی در ۱۵۰۰ سال پس از میلاد بررسی شد.

ون بیک، باستان شناس در دانشگاه واخنینگن هلند، می‌گوید روی اجساد اکثر مومیایی‌های باتلاقی که تا کنون پیدا شده‌اند نشانه‌هایی از صدمه‌های آسیب‌زای متعدد وجود دارد و گمان می‌رود آنان قربانیان قتل باشند.

برای مثال جسد تقریبا سالم زنی که خود را منقبض کرده بود در سال ۱۸۹۷ در یک باتلاق باستانی در هلند کشف شد. کاشف آن که یک کارگر معدن بود چنان از ظاهرسالم و سیاه‌شده‌ی جسد در شگفت شد که تصور کرد شیطان از درون حفره زمین بیرون آمده و به همین خاطر پا به فرار گذاشت.

دانشمندان می‌گویند از ۵۷ انسان باتلاقی که مورد بررسی قرار داده‌اند، دستکم ۴۵ تن از آن‌ها با خشونت کشته شده‌اند و تعداد کمی نیز قبل از مرگ مورد ضرب و شتم یا مثله شدن قرار گرفته‌اند.

مرد تولوندی (Tollund Man) متعلق به قرن پنج پیش از میلاد که در سال ۱۹۵۰ در یک باتلاق زغال‌سنگ نارس در دانمارک پیدا شد، قربانی همین دست خشونت‌ها بوده است و محققان می‌گویند به دار کشیده شده بوده است. آثار یک نوک پیکان استخوانی در جمجمه و جناغ سینه در بدن یک مرد نیز دیده می‌شود که از باتلاق دیگری در دانمارک به دست آمده است.

در یک مورد و در باتلاق دانمارکی «الکن انجی» تخمین زده می‌شود که بقایای فروپاشیده بیش از ۳۸۰ جنگجوی باستانی که در یک درگیری بی‌رحمانه در قرن یک پیش از میلاد کشته شده‌اند موجود باشد. محققان بر این باورند که کشته‌شدگان را از میدان نبرد خارج کرده و با سلاح و زیور آلات شخصی خود به باتلاق انداخته‌اند.

در گذشته معلوم نبود که چرا مو و بافت نرم جسد مومیایی‌های باتلاقی به همان صورت حفظ شده‌اند. دانشمندان اکنون می‌گویند اجساد وضعیت سالم خود را مدیون ترکیبات شیمیایی طبیعی باتلاق‌ها هستند. لایه‌های خزه اسفاگنوم و گل‌و‌لای برگ‌ها و گیاهان پوسیده (یا همان ذغال‌سنگ نارس) با دوره کردن جسد در محیطی سرد و بی‌حرکت که بسیار اسیدی و تقریباً فاقد اکسیژن است، به سالم ماندن آن کمک می‌کند.

در واقع خزه‌های در حال پوسیدگی اسیدهای هیومیک و اسفاگنان را آزاد می‌کنند. این اسیدها حیات را برای میکروارگانیسم‌هایی که معمولاً باعث پوسیدگی می‌شوند دشوار می‌سازند. اسفاگنان همچنین کلسیم را از استخوان‌ها شسته و در نهایت باعث نرم شدن، خمیدگی و تاب برداشتن آن‌ها می‌شود.

مومیای‌های باتلاقی معمولا در باتلاق‌های ذغال‌سنگ نارس که عمقی حدود ده متر دارند یافت می‌شوند.

هرچند در حال حاضر مومیایی‌های باتلاقی در موزه‌ها حفاظت می‌شوند، با این حال در قرون گذشته نقشی درمانی برای آن‌ها قائل بودند. در هلند در اواخر قرن هجدهم چهار جسد باتلاقی آسیاب شدند و پودر آن‌ها به عنوان دارو به افراد فروخته شد.

دانشمندان هنوز دقیق نمی‌دانند چرا مومیایی‌های باتلاقی کشته‌شده‌اند. شماری حدس می‌زنند ممکن است آن‌ها قربانیان آئینی به هنگام بلایای طبیعی همچون قحطی باشند. تحقیقات نشان داده که اکثر قربانیان در سنین نوجوانی و همزمان مبتلا به یک بیماری حرکتی سخت بوده‌اند.

رشد باتلاق‌ها در حدود ۱۰ هزار سال پیش با فروپاشی ورقه یخی اوراسیا و سرریز آب شیرین آغاز شد که به طور ناگهانی بالارفتن سطح دریاها و سطح آب‌های زیرزمینی را در پی داشت. در پی این اتفاق تجزیه گیاهان در این مناطق به حدی کم شد که پوشش گیاهی مرده برای تشکیل ذغال سنگ نارس تجمع پیدا کرد. اکنون این مناطق باتلاقی باستانی در اروپا اکثرا تحت حفاظت محیطزیست کشورها قرار دارند.

نتایج مطالعات جدید در نشریه علمی «دنیای باستان» (Antiquity) منتشر شده است.