«محوطه ریوی»؛ دری ناشناخته به سوی تاریخ هخامنش

طی پژوهش‌­های باستان ­شناسی که از سال ۱۳۹۱ در محوطه تاریخی «ریوی» واقع در نزدیکی روستای نجف شهرستان مانه و سملقان آغاز شد، باستان شناسان به بقایای یک شهر از دوران هخامنشی دست یافتند و با توجه به اهمیت این کشف، موسسه باستان‌شناسی آلمان در ایران که با پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور تفاهم‌نامه همکاری مشترک منعقد کرد.

طی سال ۱۳۹۴ با فعالیت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان شمالی، بازدیدها و جلسات مختلفی در خصوص نحوه این همکاری­های بین­المللی برگزار و در اردیبهشت‌ماه سال جاری با حمایت و صدور مجوز پژوهشکده باستان‌شناسی کشور، این پژوهش‌ها آغاز شد.

در روند کاوش‌های باستان‌شناسی در شهرستان مانه و سملقان که در مهروموم‌های ۱۳۹۱ و ۱۳۹۳ در «محوطه تاریخی ریوی» انجام شد، نتایج چشمگیری از وجود یک محوطه تاریخی بزرگ به دست آمد که از حدود ۹۰۰ پیش از میلاد تا اواخر دوران ساسانی، حدود ۱۵۰۰ سال تداوم استقراری داشته است.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی در این خصوص به ایسنا می گوید: اهمیت «محوطه ریوی» در این است که وسعت آن در دوران هخامنشی به بیش از ۱۱۰ هکتار رسیده و به نظر می­رسد یکی از شهرهای مهم دوران هخامنشی در شمال شرق کشور بوده است.

به گفته علی مستوفیان، بر اساس این پژوهش‌ها، از دوران اشکانی و ساسانی نیز شواهد معماری و باستان‌شناسی مختلفی از محوطه ریوی به دست آمد که نشان از توالی استقراری پس از دوران هخامنشی در محوطه ریوی است.

وی ادامه می دهد: بنابراین با توجه به اهمیت علمی و گردشگری این اثر تاریخی، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان شمالی با همکاری موسسه باستان‌شناسی آلمان، برنامه منظمی را تحت عنوان «پروژه باستان‌شناسی ریوی» جهت کاوش و پژوهش‌های باستان‌شناسی به مدت ۱۰ سال برنامه‌ریزی کرد.

وی تاکید می کند: با توجه به شواهد باستان‌شناختی، «ریوی» یکی از مهم‌ترین محوطه‌های دوران تاریخی شمال شرق کشور است که پژوهش‌های باستان‌شناسی هدفمند در آن می‌تواند موجب ارتقای شناخت ما از هویت تاریخی منطقه و رشد صنعت گردشگری در استان شود.

ریوی و لانه های روباه

«ریوی» در زبان مردم کرد کرمانج منطقه به معنای روباه است. علت این نام‌گذاری به این خاطر بوده که بخش‌های وسیعی از این سه تپه در نتیجه فعالیت‌های حفاران غیرمجاز، بسان لانه و حفره‌روباه شده است. تپه‌های سه‌گانه ریوی در راستای شمالی-‌جنوبی و با فاصله ۳۰۰ تا ۶۰۰ متر از یکدیگر قرار دارند.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی ادامه می دهد: فعالیت‌های سه کوره آجرپزی و هموار کردن زمین‌ها توسط کشاورزان در فواصل میان این تپه‌ها، آسیب‌های جبران‌ناپذیری به آن وارد آورده است. تپه ریویِ الف در بخش جنوبی محوطه واقع شده و حدود ۵۸۱۸ متر مربع مساحت و ۷ متر بلندا دارد. در گذشته در بخش شمالی تپه یک راه دسترسی ماشین‌رو به سطح تپه ایجاد شده بود که در کنار فعالیت‌های کشاورزی موجب تخریب‌ گسترده و آشکارشدن لایه‌ها و نهشته‌های استقراری و یک بنای خشتی بزرگ در بخش شرقی و جنوبی آن شده بود.

وی می افزاید: تپه ریویِ ب در بخش شمالی محوطه و در فاصله ۶۰۰ متری تپه ریوی الف قرار دارد. مساحت تپه ریوی ب حدود ۳۳۴۶ متر مربع و بلندای آن از سطح زمین‌های اطراف ۵ متر است. متأسفانه در اثر فعالیت‌های کشاورزی و عمرانی یک چهارم این تپه (ربع جنوب شرقی آن) کاملاً نابود شده و دیواره‌های بزرگ خشتی و لایه‌ها و نهشته‌های فرهنگی در برش‌های آن نمایان شده است.

مستوفیان می گوید: تپه ریویِ ث با ۴۰۰۰ متر مساحت و ۲ متر بلندا در مرکز محوطه و در حدفاصل دو تپه دیگر قرار گرفته است. این تپه هم مانند دو تپه دیگر از آسیب‌های انسانی بی‌بهره نمانده و بخش جنوبی آن در اثر ایجاد جاده میان مزارع تخریب شده است.

وی در خصوص فعالیت های انجام شده در این محل نیز اظهار می کند: تا کنون ۸  فصل فعالیت های باستان شناسی در محوطه تاریخی ریوی انجام شده که دو فصل آن توسط کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوده و ۶  فصل آن به صورت مشترک با همکاری موسسه باستان شناسی آلمان انجام گرفته است.

وی به اهداف فعالیت های باستان شناسی در محوطه تاریخی ریوی نیز اشاره کرده و می گوید: شناسایی و معرفی فرهنگ­های تاریخی منطقه شمال شرق کشور، ایجاد سایت موزه فضای باز در محوطه تاریخی ریوی در راستای رشد صنعت گردشگری استان، فراهم نمودن بستر مناسب برای تعاملات بین المللی علمی و فرهنگی، ایجاد پایگاه میراث فرهنگی محوطه تاریخی ریوی و ساماندهی محوطه آن به منظور اشتغالزایی و جذب گردشگر از جمله اهداف ما برای فعالیت های باستان شناسی است که در محوطه تاریخی ریوی انجام می دهیم.