شهر زیرزمینی اسرارآمیز که با ضربۀ تصادفی چکّش کشف شد!

فرادید|  ما با دنیایی از ناشناخته‌ها زندگی می‌کنیم. گاهی اوقات موانعی که ما را از ناشناخته‌ها جدا می‌کنند ضخیم هستند، گاهی نازک و گاهی شکسته. مثل یک کمد لباس که دروازه‌ای به نارنیا می‌شود و لانه‌ی خرگوشی که به سرزمین عجایب ختم می‌شود.

به گزارش فرادید، مثال‌هایی که در بالا زدیم تخیلی هستند، اما سال ۱۹۶۳، این مانع به طور واقعی شکسته شد. مردی در شهر درینکویو در ترکیه با کوبیدن یک پتک به دیوار زیرزمین خود، با چیزی مواجه شد که انتظارش را نداشت.

پشت دیوار زیرزمین او یک تونل بود و آن تونل به تونل‌های بیشتری منتهی میشد که در نهایت سالن‌ها و اتاق‌های زیادی را به هم متصل می‌کردند. در واقع او با یک سازه‌ی عظیم زیرزمینی مواجه بود که ساکنانش آن را رها کرده بودند و تا قبل از کوبیده شدن آن پتک سرنوشت‌ساز به دیوار کشف نشده بود. 

شاید برای هزاران سال، کاپادوکیه‌ای ها با نزدیک شدن دشمنان به زیرزمین پناه می‌بردند. شهر زیرزمینی آن‌ها که تصویرش را در بالا می‌بینید، به طور تصادفی دوباره کشف شد. 

این ترک ناشناس که هیچ اشاره‌ای به نامش نشده است، شهر زیرزمینی وسیعی با ۱۸ طبقه و ۷۶ متر عمق به اندازه اقامت ۲۰۰۰۰ نفر را کشف کرده بود. چه کسی آن را ساخته بود و چرا؟ این شهر زیرزمینی چه زمانی و توسط چه کسانی رها شد؟ تاریخ و زمین‌شناسی پاسخ‌هایی ارائه می‌دهند. 

کاپادوکیه‌ی پرصخره

نخست به زمین‌شناسی این ناحیه بپردازیم. درینکویو در کاپادوکیه، منطقه‌ای در قلب ترکیه است که به خاطر صخره‌های خارق‌العاده‌ای که به «دودکش‌های جن» موسوم هستند مشهور است. آن برج‌های بلند سنگی حاصل فرسایش یک نوع سنگ به نام توف (سنگ روزن‌دار) هستند. این سنگ که از خاکستر آتشفشانی ایجاد شده و قسمت اعظم منطقه را پوشانده است، به رغم نامش، چندان سخت نیست. 

مردمان محلی هزاران سال با الهام گرفتن از باد و باران، حفره‌های خودشان را در سنگ نرم برای خانه‌های زیرزمینی، انبارها، معابد و پناهگاه‌ها حفر کردند. کاپادوکیه صدها خانه زیرزمینی دارد به علاوه‌ی حدود ۴۰ قنات که دست‌کم دارای دو طبقه است. هیچکدام به اندازه درینکویو بزرگ یا معروف نیستند. 

هیتی‌ها، فریگی‌ها یا مسیحیان اولیه؟ 

سوابق تاریخی درباره منشأ درینکویو داده‌های صریح چندانی ندارند. برخی باستان‌شناسان حدس می‌زنند قدیمی‌ترین قسمت این مجموعه شاید حدود ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد توسط هیتی‌ها که آن زمان بر منطقه تسلط داشتند یا توسط فریگی‌ها حدود ۷۰۰ سال قبل از میلاد حفر شده باشد. برخی دیگر ادعا می‌کنند مسیحیان محلی این شهر را در قرن‌های اول پس از میلاد ساخته‌اند. 

گذرگاه‌های باریک درینکویو نسبتاً به راحتی از سنگ‌های نرم محلی تراشیده شده‌اند. 

در هر صورت سازنده‌ی این سازه هر کس که بوده، مهارت بالایی داشته: سنگ نرم تونل‌زنی را نسبتاً آسان می‌کند، اما ساختن غار با این سنگ‌ها خطر بزرگی است. به همین دلیل، این سازه به ستون‌های حمایتی بزرگ نیاز داشت. هیچ‌یک از طبقات درینکویو هرگز فرو نریختند. 

دو چیز در مورد این مجموعه زیرزمینی قطعی است. نخست، هدف اصلی این تلاش تاریخی احتمالاً مخفی شدن از ارتش‌های دشمن بوده است، از این رو، برای نمونه، برای بستن شهر از داخل از سنگ‌های غلتان استفاده شده است. ثانیاً، اضافات و تغییرات نهایی این مجموعه که نقش‌بندی کاملاً مسیحی دارند مربوط به قرن ششم تا دهم پس از میلاد هستند. 

به ته خط رسیدن در زیرزمین 

زمانی که ارتباط شهر با جهان بالا قطع شد، در مجموع با بیش از ۱۵۰۰۰ هواکش (شبیه چاه) تهویه می‌شد که بیشتر آن‌ها حدود ۱۰ سانتی‌متر عرض داشتند و به سطوح اول و دوم شهر می‌رسیدند. این امر تهویه کافی را تا سطح هشتم تضمین می‌کرد. 

از سطوح بالایی به عنوان اتاق خواب و نشیمن استفاده می‌شد که منطقی است، چون این سطوح بهترین تهویه را داشتند. از سطوح پایین‌تر عمدتاً برای ذخیره‌سازی استفاده می‌شد، اما آن‌ها هم دارای یک زیرزمین بودند. 

گردشگران در آگوست ۲۰۲۲ در گذرگاهی در شهر زیرزمینی درینکویو

در این میان، فضاهایی برای همه نوع مقاصد وجود داشت: فضا برای تولید محصولات خوراکی، مکانی برای حیوانات اهلی، صومعه و کلیساهای کوچک. مشهورترین آن‌ها کلیسایی به شکل صلیب در سطح هفتم است.

برخی از چاه‌ها بسیار عمیق‌تر می‌شدند تا جایی که به چاه آب تبدیل می‌شدند. حتی زمانی که این شهر زیرزمینی کشف نشده بود، مردم محلی درینکویو از آن‌ها برای تامین آب‌شان استفاده می‌کردند، بدون اینکه از دنیای پنهانی که سطل‌هایشان از آن عبور می‌کردند مطلع باشند. در ضمن، derin kuyu به ترکی به معنای «چاه عمیق» است. 

نظریه دیگری می‌گوید این شهر زیرزمینی به عنوان پناهگاهی معتدل برای فصول سخت منطقه کاربرد داشته است. زمستان‌های کاپادوکیا بسیار سرد و سخت و تابستان‌های آن بسیار گرم است اما در زیر زمین، دمای محیط ثابت و معتدل بوده و برای ذخیره‌سازی و دور نگهداشتن محصولات از رطوبت و سارقان، بهترین مکان بوده است. 

کاربرد این شهر زیرزمینی هر چه که باشد، در جریان جنگ‌های میان بیزانس و مسلمانان که از اواخر قرن هشتم تا اواخر قرن دوازدهم ادامه داشت، در جریان حملات مغول در قرن چهاردهم و پس از فتح این منطقه توسط ترکان عثمانی، از آن به عنوان پناهگاه استفاده می‌شد. 

چاه‌های این شهر زیرزمینی عمیق هستند تا تهویه را برای سطوح پایین‌تر فراهم کنند. 

پناهگاه زیرزمینی نرم 

زبانشناسی از کمبریج که اوایل قرن بیستم از این منطقه بازدید کرد، گواهی داد جمعیت یونانی محلی وقتی اخبار قتل‌عام‌های نقاط دیگر به گوش‌شان می‌رسید، ناخودآگاه در شهر زیرزمینی به دنبال سرپناه بودند. 

پس از جنگ یونان و ترکیه (۲۲-۱۹۱۹)، دو کشور سال ۱۹۲۳ بر سر مبادله‌ی اقلیت‌ها توافق کردند تا جمعیت‌های خود را از نظر قومی یکسان کنند. یونانیان کاپادوکایی درینکویو نیز آنجا را ترک کردند و هم دانش شهر زیرزمینی و هم نام یونانی آن مکان را با خود بردند: Malakopια (Malakopia) که به معنای «نرم» است و احتمالاً به لطافت سنگ محلی آن منطقه اشاره دارد. 

درینکویو حالا یکی از بزرگترین جاذبه‌های توریستی کاپادوکیه است و دیگر دنیایی کشف‌نشده به حساب نمی‌آید. اما شاید یکی از همین شهرهای زیرزمینی در طرف دیگر دیوار زیرزمین شما باشد.

مترجم: زهرا ذوالقدر