چرا استخراج فسیل‌های میمون در مراغه اهمیت دارد؟!

منطقه فسیلی مراغه به اذعان کارشناسان جزو پنج منطقه پراهمیت دارای فسیل‌های مهره‌داران جهان به شمار می‌رود و از نظر ذخیرگاه دیرینه‌شناسی و مطالعه جغرافیای دیرینه صفحه «اوراسیا» دارای اهمیت ویژه‌ای است که بخشی از این اهمیت به وجود فسیل‌های نخستی‌ها یا میمون‌ها بر می‌گردد.

این منطقه در مسیرهای مهاجرتی پستانداران دوران سوم یعنی مسیرهای مهاجرتی بین اروپا، آفریقا و آسیای‌شرقی قرار گرفته و گونه‌زایی جانوران فسیلی (پستانداران) در میوسن فوقانی نوار آذربایجان به خصوص در سایت مراغه نیز بر اهمیت آن افزوده است.

استخراج فسیل میمون طی سه برهه تاریخی

یک دیرینه‌شناس مقیم مراغه می‌گوید: دکتر «ریموند برنور» برای نخسین‌بار در سال ۱۳۵۳ فک زیرین میمون‌های دنیای قدیم را از دره «گرگ» منطقه فسیلی مراغه استخراج کرد که اکنون این فسیل در آمریکا نگهداری می‌شود.

دکتر «غلامرضا زارع» افزود: هرآنچه که در عمل برای سازند مراغه معروف به «بهشت دیرینه‌شناسان جهان» اتفاق افتاد، حاصل همان مطالعاتی است که سازمان محیط زیست طی دهه ۸۰ شمسی با همکاری دانشگاه هلسینکی انجام داد و در یکی از همین موارد دکتر زین‌العابدین پورابریشمی فسیل میمون «Mesopithecus pentelicus» را از مردق استخراج کرد.

وی ادامه داد: در سال ۱۳۸۶ نیز بنده سه قطعه دندان میمون از محدوده کرج‌آباد استخراج کردم که گونه‌های آنها هنوز مشخص نشده است و به تحقیق بیشتر نیاز دارد.

وی با بیان اینکه ۲ فسیل استخراج شده در دهه ۸۰ شمسی به دلیل حساسیت فسیل‌های میمون‌ها در موزه تاریخ طبیعی تهران نگهداری می‌شود، بیان کرد: استخراج فسیل این میمون‌های گیاهخوار از سازند مراغه به ویژه در مناطق بالادستی نشان می‌دهد که در دامنه‌های سهند بیشه‌زاری به هم فشرده وجود داشت.

دکتر «زارع» با تاکید بر اینکه میمون‌ها بیشتر در لایه‌های بالای سازند مراغه سکونت داشتند، بین کرد: این میمونها در برهه میوسن فوقانی فقط در خاورمیانه و در ایران زندگی می‌کردند و مرکز آنها مراغه بود.

عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز نیز در مورد مطالعاتی که در دهه ۱۳۸۰ با محوریت سازمان محیط زیست انجام شد، می‌گوید: طی کاوش سال ۲۰۰۴ در مراغه، فسیل‌های بسیار غنی کاوش شد که شامل بقایای کاملاً غیرمنتظره از فسیل نخستی‌ها (primates) بود.

دکتر اکبر سهرابی اظهار داشت: در مطالعات انجام گرفته توسط دکتر پورابریشمی در سال ۱۳۸۴ تعداد زیادی آثار فسیلی با ارزش عاج فیل ماستودونت، فک بالایی کرگدن، جمجمه گوشتخواران، آرواره زرافه، فک و دندان اسب‌ها کشف شد که وجود دندان میمون در میان آن اکتشافات، گمانه‌زنی‌ها در خصوص قدمت سازند مراغه را دستکاری کرد.

تاثیر استخراج فسیل‌های میمون بر قدمت سازند مراغه

دیرینه‌شناس مقیم مراغه معتقد است که سابقه زندگی میمون‌ها به ۲۵ میلیون سال قبل بر می‌گردد اما فسیل‌های مربوط به ۱۲.۷ میلیون سال قبل نیز در آسیا استخراج شده است.

به گفته دکتر «زارع» میمون‌های دوران جدید و میمون‌های دنیای قدیم در اوایل «میوسن» زیرین به آفریقا محدود می‌شوند اما در میوسن میانی و اواخر میوسن در سراسر اوراسیا نیز گسترش یافته بودند.

وی ادامه داد: میمون‌های مراغه از گونه «مزوپیتکوس» و جزء میمون‌های دنیای قدیم می باشند و تا پنج میلیون سال پیش در اوراسیا زندگی می‌کردند و طول بدن آنها تا ۴۰ سانتی‌متر می‌رسید.

وی ادامه داد: این میمون‌ها دارای اندام باریک و بلند، عضلات و انگشتان انعطاف‌پذیر بودند و دندان‌های آنها برای خوردن برگ و میوه‌خواری خلق شده بود.

دکتر «زارع» به برخی دیگر از ویژگی‌های میمون‌های سازند مراغه نیز اشاره کرد و افزود: آنها جزء میمون‌های دماغه‌ای به شمار می‌آمدند و در محیط‌های مرطوب و پردرخت و زیستگاه‌های بازتر زندگی می‌کردند.

به گفته وی این میمون‌ها از نظر اینکه در سرشاخه تکاملی قرار دارند، در مطالعات پستانداران از اهمیت خاصی برخوردار هستند؛ همچنین از نظر ژنتیکی با انسانها قرابت دارند و کشف فسیل آنها در سایت‌های مراغه اهمیت مطالعاتی سازند مراغه را دوچندان کرده است.

منطقه فسیلی مراغه به عقیده کارشناسان بستر مناسبی برای مطالعات دیرینه‌شناسی در زمینه‌های شناسایی و معرفی گونه‌های جدید فسیل مهره‌داران و ثبت رکوردهای جهانی و مطالعه جغرافیایی دیرینه کشور در «میوسن پسین» است.

این منطقه ظرفیت مطالعه در زمینه‌های اقلیم‌شناسی دیرینه ایران، مطالعه تکتونیک صفحه‌ای در میوسن پسین و پلیوسن، تعیین جایگاه زمین‌ساختی ایران و ایجاد مرکز تحقیقات و موزه فسیل‌شناسی جهت نمایش رکوردهای فسیلی کشور را داراست.

همچنین منطقه فسیلی مراغه از ظرفیت ایجاد موزه‌های صحرایی در جهت گسترش اکوتوریسم با هدف مدیریت و توسعه پایدار منطقه و ثبت ملی و جهانی و بهره‌مندی از امکانات بین‌المللی برخوردار است.

به گفته کارشناسان با ثبت ملی و جهانی منطقه فسیلی مراغه به عنوان ژئوپارک، می‌توان از اعتبارات ملی و کمک‌های مالی و علمی یونسکو بهره‌مند شد؛ علاوه بر آن با برگزاری همایش‌ها و کارگاه‌های بین‌المللی می‌توان اعتبار علمی و شاخص‌های گردشگری منطقه را بالا برد و در رشد علمی کشور و اجرایی کردن اقتصاد مقاومتی در سطح منطقه‌ای و کشوری گام‌های مثبتی برداشت.

تاریخچه مطالعات روی سازند استخواندار مراغه به سال ۱۸۴۰ میلادی بر می‌گردد؛ زمانی که یک بازرگان روسی فسیل‌های جمع‌آوری شده از مراغه را خرید و به دانشگاه «دورپات» فرستاد؛ پس از آن بود که پای دیرینه‌شناسان خارجی یکی پس از دیگری به مراغه باز شد.

منبع: ایرنا