جامی که در آغوش سربازی خنجر خورده کشف شد

محوطه باستانی حسنلو یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی فلات ایران به‌شمار می‌رود که شهرت جهانی دارد.

حسن شیری،  مدیر پایگاه ملی حسنلو در خصوص این محوطه باستانی و جام زرین آن گفت:  توالی لایه‌های حسنلو یکی از دوره‌بندی‌های اصلی شمال‌غرب ایران بوده، و به‌ عبارتی مبنای گاهنگاری دوره‌های شمال‌غرب ایران است، به‌ویژه می‌توان آن را در روشن‌سازی زوایای تاریک تحولات فرهنگی منطقه در طی عصر مفرغ جدید و آهن قدیم حائز اهمیت خاصی دانست.

تاریخچه حفاری در حسنلو

مجموع فعالیت‌ها و کاوش‌های انجام‌ گرفته در دشت سولدوز آثار مهمی را از دوره‌های مختلف آشکار کرده که همگی با اصول علمی طبقه‌بندی شده ‌اند و چند هزار سال از تاریخ فرهنگی جوامع انسانی این منطقه را در برمی‌گیرند.

محوطه باستانی حسنلو، ابتدا توسط یک هیئت تجاری ایرانی در سال ۱۳۱۳ خورشیدی کاوش می‌ شود و در سال ۱۳۱۵ خورشیدی سر اورل اشتاین سیاح و باستان‌شناس انگلیسی چندین گمانه در آن می‌زند و مقداری اشیاء نیز به دست می‌ آورد.

در سال ۱۳۲۶ شمسی کاوش تجاری دیگری در محوطه انجام می‌ گیرد.

با این حال، عمده حفاری‌های علمی و دامنه‌دار این تپه بین سال‌های ۱۳۳۴ تا ۱۳۵۵ خورشیدی به سرپرستی پرفسور رابرت هنری دایسون انجام شده است.

در سال‌های شروع حفاری، این هیئت، اقدام به حفر گمانه‌ای در مرکز تپه و تقریبا در پست‌ترین قسمت تپه کرد این گمانه در عمق ۱۸ متری از سطح تپه در زمان این حفاری به خاک بکر و آب رسید.

 در این گمانه ۱۰ دوره(طبقه) استقراری شناسایی شد که معرف استقرار و سکونت انسان از هزاره ششم قبل از میلاد تا اوایل دوره اسلامی بر روی محوطه مذکور است.

محوطه باستانی حسنلو به خاطر یافته‌ها و داشته‌های دوره‌های سوم، چهارم و پنجم خود، ملاک گاهنگاری و طبقه‌بندی عصر آهن در بخش اعظم ایران (به استثنای حوزه قدرت و نفوذ تمدن عیلام) به حساب می‌آید.

جام زرین حسنلو

جام زرین حسنلو گنج بی بدیلی است که حدود ۳۰۰۰ سال قدمت دارد، این کشف در تاریخ باستان‌شناسی ایران و جهان یکی از مهمترین اکتشافات علمی و از نادرترین آثار تاریخی، دینی و هنری دنیای باستان به شمار می‌رود.

این جام در حفاری‌های انجام گرفته توسط رابرت دایسون در تابستان سال ۱۹۵۸ ( ۱۳۳۷ ش) در آغوش سربازی که روی سینه بر زمین افتاده و به پشت او خنجری فرو رفته و از سوی دیگرش جام را شکافته بود، یافت شد.

جام مذکور در حدود ۹۵۰ گرم وزن دارد و از طلا ساخته شده است و به شکل ساغری با دیواره های نسبتا زاویه‌دار است، این ظرف حدود ۲۰ سانتیمتر ارتفاع و در قسمت لبه حدود ۱۸ سانتیمتر قطر دارد.

تزئینات سطح این جام را که در دو ردیف فوقانی و تحتانی اجرا شده اند، می توان در قالب یک داستان تفسیر کرد، در سمت چپ ردیف فوقانی، سه رب النوع سوار بر ارابه دیده می شوند.

از رب النوع جلویی با نام «خدای طوفان» یاد می شود که ارابه او توسط یک گاو وحشی کشیده می‌شود و در مقابل وی دوایر کوچکی ترسیم شده اند که نماد باران و آب هستند، رب النوع دوم «خدای خورشید» است که فروهری بر سر دارد.

رب النوع سوم «خدای ماه» است که هلال ماه و کلاهی شاخ دار بر سر دارد، در مقابل آنها، شمایل سه مرد( روحانی ) ترسیم شده است که به حضور آنها رسیده و هدایایی( گوسفند ) برای آنها پیشکش می کنند.

ردیف فوقانی از طریق قطرات باران به ردیف تحتانی پیوند می خورد، در این ردیف، دسته هایی از شمایل های جداگانه را می بینیم که بخش هایی از یک اسطوره را به تصویر کشیده اند؛ این شمایل ها عبارتند از بانویی که سوار بر پشت عقاب در حال پرواز است، بانوی دیگری که برپشت شیر سوار است و در یک دست آیینه و در دست دیگرش وسیله ای شبیه گرز دارد، سه شمشیر، مردی که در حال پیشکش ساغری به چهار پایه ای خالی است، دیوی که دو قهرمان بر او دست یافته اند، بانویی که نوزادی را به مردی روحانی پیشکش می کند که بر اریکه نشسته است و عصای سلطنت به دست دارد و صحنه مبارزه یک قهرمان با حکمرانی که بر اریکه ای از کوه و موجودی سه سر و بر روی شیری نشسته است.

این جزئیات را می‌توان منشأ هنر دوره های بعدی از جمله مادها و هخامنشیان دانست، این جام هم اینک در موزه ملی ایران نگهداری می شود.

منبع: ایسنا