بر مزار عکاسی که قاجار را روایت کرد

آرامستانی با ۱۲۰ سال قدمت با یکی دو مقبره خانوادگی به سبک‌های متفاوت معماری و صلیب‌های ایستاده روی قبور. یک مقبره شبیه به کلیسایی کوچک از سنگ مرمر برای کسی مشهور به شاهزاده گرجی و دیگری با معماری ایرانی و سقفی فیروزه‌ای با هفت کاسه معلق برای خانواده علی‌اکبر شیدایی. کسی که گفته می‌شود مالک ساختمان آلومینیوم بوده است؛ قبر خودش، همسر و دخترش. در این میان یکی از قبرها منتصب به پزشک رضاخان است و قبر دیگری متعلق به فردی از خانواده جهانبان‌ها.

خانواده‌ای از نسل فتحعلیشاه که برای خودش لقب جهانبانی را انتخاب کرده بود. نیکولای مارکوف، معمار دوره رضاخان و سازنده زندان قصر و مدرسه البرز و... هم در همین آرامستان خوابیده است. اما در بین انبوهی از این قبرها، قبری ساده و بی‌هیچ آلایشی، میان حصاری آهنی جا گرفته است متعلق به روایتگر تصویری عصر قاجار؛ آنتوان سوریوگین. کسی که صحنه‌های زیادی از مردم، شاهان و زنان قاجار، طوایف مختلف ایرانی و... را با دوربینش شکار کرد تا ما حالا تصاویری برای روایت بهتر تاریخ داشته باشیم.

بیشتر عکس‌های آنتوان برای سال‌های ۱۲۴۹ تا ۱۳۰۹ شمسی است. او عکاس محبوب دوره ناصرالدین شاه بود و در دستگاه مظفری هم لقب «خان» گرفت. آنتوان خان از پدر و مادری گرجی مقیم ایران در سفارت روس این در ایران به دنیا آمد. او در نوجوانی همراه برادرانش زیر دست عکاسی روس این حرفه را یاد گرفت و دوباره به ایران بازگشت و در تبریز و بعد در تهران ساکن شد. او بعدها مغازه عکاسی‌اش را در خیابان علاءالدوله(فردوسی کنونی) راه انداخت و چون زبان فارسی را خوب می‌دانست، به شهرهای مختلف سفر و مجموعه عکسی غنی را از ایران جمع‌آوری کرد.

خیلی از عکس‌هایی را که امروز با برچسب تهران قدیم می‌بینیم آنتوان با دوربینش گرفته است. اما متأسفانه بخش مهمی از عکس‌های او در زمان محمدعلی‌شاه از بین رفت. چون آنتوان به مشروطه‌خواهان پیوست و محمدعلی‌شاه دستور داد بمبی را در نزدیکی خانه او منفجر کنند و بر اثر این اتفاق بخش زیادی از عکس‌های او منهدم شد.

اما آنچه از عکس‌های آنتوان باقی مانده است برای تاریخ ما قابل توجه و مهم است. عکس‌هایی از خیابان‌های تهران، زنان دربار، دراویش ایرانی، رسومی مانند روضه‌خوانی و تعزیه‌خوانی و قمه‌زنی، مشاغل ایرانی، اقوام، مراسم سلام در کاخ گلستان، ضیافت‌های دربار، تابوت ناصرالدین‌شاه، انتظار مردم برای بار عام شاه، تصاویر ناصرالدین‌شاه در گشت وگذار، عکس‌های مراسم آش‌پزان و... همه در قاب آنتوان جای گرفتند و امروز در فضای مجازی در اختیار ما هستند.

اگر به آرامستان روس رفتید، قبر او را پشت بنای کلیسای کوچک میان آرامستان پیدا می‌کنید؛ کلیسایی که برخی می‌گویند بعد از کلیسای طاطاووس در بازار حضرتی، دومین کلیسای قدیمی تهران است.

منبع: همشهری