کشف چندین نقاشی مخفی در معابد مصر باستان

تکنیک‌های عکس‌برداری شیمیایی، عکس‌برداری چندطیفی یا فراطیفی و فلورسانس اشعه ایکس، مدت‌هاست در مطالعات آزمایشگاهی باستان‌شناسی کاربرد دارند. اما پژوهشگران در اقدامی نوآورانه، از دوربین‌های پیشرفته قابل‌حمل برای استفاده از این تکنولوژی‌های عکس‌برداری در محل دو نقاشی مصری متعلق به بیش از ۳۰۰۰ سال پیش استفاده کرده‌اند.

هدف آن‌ها از این مطالعه، بررسی نقاشی‌ها از نگاه هنرمندانه است. آن‌ها می‌خواهند با این کار اطلاعاتی از نحوه کشیده‌شدن و اصلاح نقاشی‌ها به‌دست آورند. این کار می‌تواند اطلاعاتی جدید را در مورد اجرای هنر در مصر باستان و باور آن‌ها در مورد نقاشی‌ها به ما ارائه کند.

زیبایی‌شناسی مصری و ریش‌های رامسس دوم

یکی از این دو نقاشی متعلق به معبد منا (Menna)، کاتب مشهور مصری زمان آمنهوتپ سوم است. در یکی از صحنه‌های معبد منا، او و همسرش درحال ستایش اُزیریس، از قدرتمندترین خدایان مصر باستان، هستند. منا دستانش را جلوی صورتش بالا برده، هرچند یک دست سوم زیر دست‌های او مخفی است که نشان می‌دهد این نقاشی اصلاح شده است.

مصرشناسان از قبل با این دست پنهان آشنا بودند، اما پژوهش جدید نشان می‌دهد که دست سوم از لحاظ طراحی و مواد تفاوت بسیاری با دست دوم دارد. طبق گفته پژوهشگران، این نشان می‌دهد که برخلاف باورهای گذشته، نقاشان مصری تعدادی گروهی ثابت نبوده‌اند و گروه‌های متعددی روی یک نقاشی کار می‌کرده‌اند. همچنین تغییر شکل و حالت دست می‌تواند معنایی نمادین در خود داشته باشد که ما از آن بی‌خبریم.

نقاشی دوم در معبد ناختامون، یک روحانی، پرتره‌ای از رامسس دوم، سومین فرعون دودمان نوزدهم مصر، وجود دارد که بین سال‌های ۱۲۷۹ و ۱۲۱۳ پیش از میلاد حکمرانی می‌کرد. این نقاشی رامسس دوم را با ریش نشان می‌دهد. این یک خصوصیت نادر در نقاشی‌های مصری است؛ مخصوصاً در تصاویر فرعون‌ها. دیگر ویژگی نادر و جالب این پرتره، سیب آدم به شمار می‌آید که در دیگر نقاشی‌های مصری وجود ندارد.

مصری‌ها به هنر بی‌نقص و زیباییِ آسمانی در نقاشی‌ها اعتقاد داشتند. اما این پرتره از رامسس دوم این ویژگی‌ها را ندارد و به همین دلیل مدت‌های طولانیست که باستان‌شناسان را شگفت‌زده کرده. عکس‌های جدید نشان می‌دهند که این نقاشی در طول سال‌های متمادی اصلاح شده است و برخی اصلاحات آن به دوره‌های بعدتر هنر مصری مربوط می‌شود.

طبق نظر پژوهشگران، اصلاح نقاشی در طول سال‌ها باعث شده است تا برخی از عناصر آن حتی شکل خود را از دست بدهند. ظاهرشدن شکل‌هایی مانند سیب آدم و ریش می‌تواند نشان دهد که چگونه تلاش برای اصلاح یک اثر هنری در مصر باستان آن را از حالت بی‌نقص و آسمانی خود دور کرده است.

یکی دیگر از نکات جالب این پرتره، کشف یک گردنبند شبیو (Shebyu) در لایه‌های زیرین است. این گردنبند در دوران رامسس دوم ناشناخته بوده و در دیگر پرتره‌های او دیده نمی‌شود. در این نقاشی نیز یک گردنبند وسخ (Wesekh) جایگزین آن شده است که در دودمان نوزدهم کاربرد زیادی داشت.