اسرار ۷ مومیایی شگفت‌انگیز؛ از قربانی باتلاق تا دوشیزۀ یخی

فرادید| مصریان باستان به خاطر تشریفات تدفین و اعتقادات‌شان در مورد زندگی پس از مرگ مشهور هستند. اما عمل حفظ آگاهانه‌ی اجساد احتمالاً ۳۵۰۰ سال زودتر از مومیایی‌های مصر باستان گسترش یافته است و مومیایی‌های مدفون‌شده با ثروت و اشیاء شخصی در سراسر جهان یافت می‌شوند. 

به گزارش فرادید، در برخی موارد، بررسی این مومیایی‌ها نگاهی اجمالی به باورها و رسوم فرهنگ‌های باستانی است. مومیایی‌ها و اشیایی که با آن‌ها دفن می‌شوند، آنچه را که مردم مهم می‌دانستند، نمادهای معنوی آن‌ها و آنچه را که معتقد بودند پس از مرگ اتفاق می‌افتد، آشکار می‌کنند. کالبدشکافی انجام‌شده توسط دانشمندان امروزی نشان می‌دهد این مردمان باستانی چه غذاهایی می‌خوردند، از چه بیماری‌هایی رنج می‌بردند و در نهایت چه چیزی سبب مرگشان شد. 

از پادشاه توت تا لیدی دای، این هفت مومیایی معروف اسرارشان را با خود به مقبره‌شان بردند، اسراری که حالا دیگر فاش شده‌اند. 

اوتزی مرد یخی

مومیایی طبیعی اوتزی مرد یخی که سال ۱۹۹۱ در گذرگاه آلپ کشف شد

سال ۱۹۹۱ وقتی این مومیایی که اکنون به نام اوتزی مرد یخی شناخته می‌شود در کوه‌های آلپ کشف شد، مقامات اتریشی در ابتدا تصور کردند جسد متعلق به یک کوهنورد مدرن است چون به خوبی حفظ شده بود. اما پس از اینکه مرد یخی را با عجله از یخچال‌های طبیعی آلپی جدا کردند، دریافتند جسد متعلق به عصر مس است. 

اوتزی در یک گذرگاه کوهستانی ۳۲۱۰ متری بالاتر از سطح دریا، بسیار بالاتر از دره اوتزتال در غرب اتریش کشف شد. این فرد ۵۳۰۰ سال پیش می‌زیست، زمانی که اروپا برای نخستین بار در حال ایجاد یک سلسله مراتب اجتماعی پیچیده بود. مرگ او خشونت‌آمیز بود: طبق تحقیقات انجام شده در سال ۲۰۱۳، اوتزی بر اثر اصابت تیر به سرش درگذشت. 

مومیایی این مرد اطلاعات بسیار زیادی را در مورد زندگی اروپاییان عصر مس فاش کرده است. ژن‌های او نشان می‌دهد که او بومی اروپای مرکزی بوده و محتویات معده‌اش نشان می‌دهد که آخرین وعده‌ی غذایی‌اش گوشت بز بوده است. او در اواسط دهه ۴۰ زندگی خود به ورم مفاصل، تنگ شدن عروق و انگل‌های روده مبتلا بود، اما احتمالاً برای درمان درد خود از طب سوزنی و گیاهان دارویی استفاده می‌کرد. حتی می‌دانیم او چند روز قبل از کشته شدن، ابزارهای خراش و مته‌کاری‌اش را تیز کرده است، اگرچه شاید پیش‌بینی یک دعوا را می‌کرده یا صرفاً ابزارش را برای کارهای معمول آماده میکرده است. 

مرد تولوند

مرد تولوند شاید نشانه‌ای از آیین قربانی کردن انسان باشد

مرد تولوند، جسد باتلاقی که سال ۱۹۴۰ در دانمارک پیدا شد، شاید گواه قربانی کردن انسان باشد. این مومیایی نفیس که به شکلی بسیار حیرت‌آور سالم مانده است، متعلق به مردی است که در عصر آهن یعنی حدودا بین ۴۰۵ قبل از میلاد و ۳۸۰ پس از میلاد می‌زیسته است. او در آخرین روز زندگی خود، یک وعده غذایی فرنی جو و ماهی خورده و سپس به دار آویخته شده و از خفگی ناشی از آن، جانش را از دست داده است. 

به گفته موزه سیلکبورگ در دانمارک، محققان گمان می‌کنند مرگ او بخشی از یک مراسم قربانی آیینی بوده است، چون جسد مرد تولوند در وضعیت جنینی بوده و چشم‌ها و دهانش را با دقت بسته بودند. (بیشتر اجساد در آن دوران سوزانده می‌شدند، بنابراین این واقعیت که او در باتلاق دفن شده، به نظریه «قربانی کردن» اعتبار می‌بخشد.) 

به گفته موزه سیلکبورگ، جایی که مومیایی در حال حاضر در آن به نمایش گذاشته شده است، مرد تولوند بین ۳۰ تا ۴۰ سال سن و دست‌کم ۱۶۳ سانتی‌متر قد داشته است (شاید کمی بلندتر هم بوده و بدنش در باتلاق کوچک شده باشد). او کلاهی از پوست گوسفند بر سر و کمربند چرمی به کمر داشته و همچنان طناب دار به گردنش آویخته بود. 

شاه توتانخامون

سال ۲۰۰۷، یک کارمند باستان‌شناسی حین انتقال مومیایی به یک محفظه کنترل‌شده‌ی آب و هوایی به چهره پادشاه توتانخامون نگاه می‌کند. 

شاید هیچ مومیایی‌ای مشهورتر از مومیایی پادشاه پسر، شاه توت نباشد. این فرعون جوان بیش از ۳۰۰۰ سال پیش در سن ۱۹ سالگی درگذشت. گشودن مقبره او در سال ۱۹۲۲ شور و هیجانی عالم‌گیر داشت، چون برخلاف بسیاری از مقبره‌های سلطنتی، آن را غارت نکرده بودند. مومیایی فرعون نوجوان هنوز در سه تابوت تو در تو، از جمله یک تابوت ساخته شده از طلای ناب، قرار داشت. 

گورنهاده‌های پر زرق و برق توت گواه تاریخ مصر باستان هستند و مومیایی او نیز نشان‌دهنده‌ی رسوم و تغییرات فرهنگی زمان مرگ او در حدود سال ۱۳۲۴ قبل از میلاد است. DNA جسد او به محدود کردن جستجوی والدینش کمک و راز مربوط به روابط سلطنتی پادشاه را آشکار کرد. دانشمندان با استفاده از تجزیه و تحلیل DNA، دو مومیایی را شناسایی کردند که گمان می‌رود پدر توت، آخناتون و مادرش که گمنام است، باشند. افزون بر این، مومیایی توت نشان از آن دارد که که او مبتلا به مالاریا و یک اختلال نادر استخوانی در پا بوده که شاید راه رفتن را برایش دشوار کرده باشد. احتمالاً مالاریا یا عفونت دیگری جان او را گرفته است.

شین زوئی

مومیایی شین ژویی معروف به لیدی دای که در وضعیتی کاملاً واقعی قرار دارد. 

مومیایی‌ها معمولاً چرمی و خشک‌شده هستند، اما شین ژوی که به «بانو دای» نیز معروف است جزو آن‌ها نیست. این بانوی ثروتمند که در دوران سلسله هان در چین زندگی می‌کرد سال ۱۹۷۱ در مقبره‌ای که استادانه با خاک رس مهر و موم شده بود، کشف شد. 

شرایط دفن او محیطی تقریباً عاری از اکسیژن ایجاد کرده بود و تابوت شین زوئی نیز برای کمک به حفظ جسد با مایع مومیایی پر شده بود، به همین دلیل، جسد او حالتی طبیعی و دست‌نخورده داشت. اندام‌های او هنوز انعطاف‌پذیر بودند، پوستش نرم بود و هنوز موهایش پرپشت بود. 

این مومیایی که قدمت آن به سال ۱۶۸ قبل از میلاد برمی‌گردد، اکنون در موزه هونان چین به همراه صدها گورنهاده‌ی متعلق به او نگهداری می‌شود. این گورنهاده‌ها شامل ست‌های مجلل ظروف غذاخوری لاکی، آلات موسیقی و ابریشم‌های نقاشی‌شده نفیس می‌شوند. باستان‌شناسان بر اساس سوابق موجود در مقبره، می‌دانند شین زوئی همسر یک مقام حکومتی به نام لی کانگ بود. همسر او نیز در همان نزدیکی به خاک سپرده شده و مقبره مجاور حاوی جسد مردی ۳۰ ساله است که گمان می‌رود پسر آن زوج یا برادر همسر بانو دای باشد. 

به گزارش مجله باستان‌شناسی، دانشمندان توانستند کالبدشکافی کاملی از مومیایی شین زوئی انجام دهند. این معاینه نشان داد که او در سن ۵۰ سالگی بر اثر سکته قلبی درگذشته است. 

مومیایی‌های چینچورو

مومیایی‌های چینچورو در موزه باستان‌شناسی سن میگوئل د آزاپا در کامارونس، آریکا، شیلی

مومیایی‌های چینچورو که در شیلی امروزی یافت شدند، از قدیمی‌ترین مومیایی‌های شناخته شده در جهان هستند که قدمت آن‌ها به ۷۰۰۰ سال قبل می‌رسد، یعنی ۲۰۰۰ سال زودتر از قدیمی‌ترین مومیایی‌های مصری. 

به گزارش مجله باستان‌شناسی، این مومیایی‌ها مانند مومیایی‌های سلطنتی مصر باستان با وسواس آماده شدند. اعضای بدن آن‌ها برداشته شده و ماهیچه‌های آن‌ها از استخوان جدا شدند. سپس اجساد با نی، مواد گیاهی و خاک رس مجدداً مونتاژ شدند تا جایگزین اندام‌های برداشته‌شده شوند. رنگ پوست را سیاه یا قرمز می‌کردند. برای تکمیل این پروسه نیز از کلاه‌گیس‌هایی از موی انسان و ماسک‌های گلی استفاده می‌کردند. 

مردم چینچورو که این مومیایی‌ها رامی‌ساختند در صحرای آتاکاما زندگی می‌کردند و هیچ سوابق مکتوبی از خود به جای نگذاشتند، بنابراین مردگانی که اجسادشان با عشق حفظ شده‌اند باورها و فرهنگ مردمان آن دوران را برای ما فاش می‌کنند. شایان ذکر است که چینچوروها همه را بدون در نظر گرفتن جایگاه و موقعیت اجتماعی مومیایی می‌کردند حتی کودکانی که مرده به دنیا می‌آمدند. 

به گفته‌ی مردم‌شناسان: «به نظر میرسد چینچوروها به همه انسان‌ها احترام می‌گذاشتند، خواه این افراد در جامعه مشارکت داشتند خواه نه و توجه ویژه‌ای به کسانی داشتند که هرگز به توانایی‌هایشان دست نیافتند. در ذهن چینچوروها، زندگی در کالبد یک مومیایی یک شانس دوم تلقی میشد. 

رامسس دوم

مومیایی رامسس دوم در موزه قاهره، سال ۲۰۰۷ 

رامسس دوم که با نام رامسس بزرگ نیز شناخته می‌شود، ۶۸ سال بر مصر فرانروایی کرد. این فرعون در طول زندگی خود (تقریباً از ۱۳۰۳ قبل از میلاد تا ۱۲۱۳ قبل از میلاد) بر لشکرکشی‌های نظامی برای تأمین امنیت قلمرو جدید نظارت کرد و پشتیبان مالی پروژه‌های ساختمانی پیچیده‌ای در امتداد رود نیل بود، از جمله یک مجموعه معبد عظیم که اکنون به نام رامسسیوم شناخته می‌شود. بسیاری از آثار دوران سلطنت رامسس هنوز باقی مانده‌اند، از جمله مجسمه گرانیتی ۸۳ تنی پادشاه. 

مومیایی رامسس به دوران مدرن نیز راه یافت، البته این راه یافتن خالی از ماجرا نبود. هنگامی که پادشاهی جدید مصر (۱۵۵۰-۱۰۷۰ قبل از میلاد) شروع به تزلزل در قرن یازدهم قبل از میلاد کرد، کشیش‌ها مومیایی‌های سلطنتی را به بهانه‌ی محافظت از آن‌ها در برابر غارتگران جابه‌جا کردند. به گفته مرکز تحقیقات آمریکا در مصر، کشیش‌ها احتمالاً قصد برداشتن طلا و مواد خام مدفون و کمیاب‌شده همراه این مومیایی‌ها را داشتند. رامسس دوم در تابوت ساده‌ای در انبار مخفی مومیایی‌های سلطنتی در دیر البهاری قرار گرفت و در سال ۱۸۸۱ دوباره کشف شد. گزارشی از سفرهای او روی بسته‌بندی مومیایی‌اش نوشته شده است. 

رامسس دوم بیش از ۶ فوت (۱.۸ متر) قد داشت، عمری طولانی کرد و در حدود ۹۰ سالگی درگذشت. تحقیقات انجام‌شده در سال ۲۰۱۴ نشان داد که او یک بیماری استخوانی به نام هیپراستوز اسکلتی ایدیوپاتیک منتشر داشته است که باعث سخت شدن رباط‌های نزدیک ستون فقرات و کاهش انعطاف‌پذیری می‌شود. این مومیایی اکنون در موزه ملی تمدن مصر است. 

دوشیزه یخی سیبری

بازو و شانه خالکوبی‌شده دختر یخی سیبری که مومیایی یخ‌زده‌ی آن در فلات Ukok روسیه در یخبندان دائمی پیدا شد. 

دوشیزه یخی سیبری احتمالاً زن مهمی در عصر خود بود. او عضوی از فرهنگ باستانی پازیریک و فرهنگ بزرگ سکایی سیبری بود و در قرن پنجم قبل از میلاد می‌زیست. آرامگاه او در سال ۱۹۹۳ در جمهوری آلتای روسیه کشف شد. او را در تابوت بزرگ از جنس کاج اروپایی همراه شش اسب قربانی دفن کرده بودند. 

دوشیزه یخی سیبری که به شاهزاده خانم Ukok نیز معروف است، احتمالاً حدود ۲۵ سالگی درگذشته است. او را با ذغال سنگ نارس مومیایی کردند، مغز و چشم‌هایش را بیرون آوردند و حدقه‌هایش را با خز حیوانات پر کردند. بدن او با یک روسری نمدی به ارتفاع ۳ فوت (۰.۹ متر) و با کنده‌کاری‌های روکش طلا تزئین شده بود. او لباسی از جنس پشم و موی شتر به رنگ قرمز، قهوه‌ای و زرد به تن داشت. شاید باورنکردنی‌ترین جزئیات این مومیایی، خالکوبی‌های دوشیزه باشد که شامل سر آهو، پلنگ خالدار و آهوی جهنده با منقار عقاب‌شیر و شاخ‌هایی می‌شود که به اشکال گلدار منشعب می‌شوند. 

این مومیایی اسرار شگفت‌انگیزی را در مورد قوم پازیریک که بین قرون ۶ و ۳ قبل از میلاد می‌زیستند، فاش کرد. برای نمونه، بلوز او از ابریشم وحشی ساخته شده بود که احتمالاً از هند وارد شده باشد و این موضوع نشان‌دهنده مسیرهای تجاری طولانی در منطقه در حدود ۲۴۰۰ سال پیش است.

مترجم: زهرا ذوالقدر