ما در زمانی زندگی می‌کنیم که سومری‌ها 5000 سال قبل اختراع کردند!
از نظر مخترعان سومری که اولین‌بار حرکات آسمان‌ها را به فواصل قابل شمارش تقسیم‌بندی کردند، 60عددی عالی بود.
ممکن است برخی کنجکاو شده باشند که چرا ساعت‌ها را به 60دقیقه و روزها را به 24ساعت تقسیم‌بندی کرده‌ایم و چرا مثلاً مضربی از 10 یا 12 را انتخاب نکردیم؟ پاسخ ساده‌اش این است که مخترعان زمان بر اساس نظام ده‌تایی (بر مبنای 10) یا 12تایی (بر مبنای 12) عمل نمی‌کردند بلکه بر مبنای نظام 60تایی (بر مبنای 60) عمل می‌کردند.
چرا 60 عددی مفید بود؟
عدد 60 بر 1، 2، 3، 4، 5، 6، 10، 12، 15، 20 و 30قسمت مساوی تقسیم‌پذیر است. ضمناً منجمان باستان عقیده داشتند که هر سال 360روز دارد، عددی که 6عدد 60 را در خود جای داده است. امپراتوری سومری دوام نداشت. اما بعد از بیشتر از 5000سال جهان هنوز به تصویری که آن‌ها از زمان ساختند متعهد مانده است.
زمان سومری
بسیاری از تمدن‌های باستان گذر زمان را تقریبی تخمین زده بودند. برای‌شان روشن بود که با بالا آمدن خورشید روز شروع و با پایین رفتن آن روز تمام می‌شود. آنچه از وضوح کم‌تری برخوردار بود گذر هفته‌ها، ماه‌ها و سال‌ها بود؛ با این حال، این موارد نیز به صورت تقریبی توسط مردمان باستان تخمین زده شده بودند.
یک ماه طول مدتی بود که چرخه قمری صورت می‌گرفت اما یک هفته مدت زمانی بود که یکی از مراحل چرخه قمری رخ می‌داد. سال را می‌توانستند بر مبنای تغییر فصل‌ها و موقعیت نسبی خورشید تخمین بزنند.
وقتی اوج خورشید مشخص شد، اندیشمندان توانستند تعداد طلوع و غروب‌ها را تا رسیدن به اوج دوباره خورشید بشمرند. بر اساس این روش، مصریان، مایاها و بابلی‌های باستان، و تمدن‌های دیگر، تعیین کردند که سال 360روز دارد.
با این وجود، منجمان و ریاضیدان‌های سومری بودند که اولین‌بار به صورت نظام‌مند گذر زمان را تقسیم‌بندی کردند. اثر آن‌ها به طور گسترده‌ای مورد پذیرش قرار گرفت و در سراسر اوراسیا پخش شد.
نظام 10تایی نخستین نظام شمارش نبود
نظام 10تایی امروز پرکاربردترین مبنای عددی است. دلیلش آن است که انسان‌ها 10انگشت دارند و کار شمردن بر مبنای عدد 10 به شکل حاضر و آماده برای‌شان فراهم است. درباره اختراع نظام شمارش 10تایی ادعاهای زیادی هست و به تعابیر متفاوت گفته می‌شود که یونانی‌ها (در حدود 300قبل‌ازمیلاد)، چینی‌ها (100 قبل‌ازمیلاد) و هندی‌ها (حدود 100بعد از میلاد) آن را اختراع کردند.
درباره خاستگاه سیستم 12تایی اطلاعات کم‌تری وجود دارد. هرچند به نظر می‌رسد که این نظام به صورت مستقل در زبان‌های نیجری، چینی و بابلی شکل گرفته و احتمالاً بر مبنای عقیده به 12نشانه طالع‌بینی بوده است. با این حال سومری‌هایی که نظام شمارش بر مبنای عدد 60 را در هزاره سوم قبل‌ازمیلاد اختراع کردند، قبل از همه این موارد بودند.
اختراع نظام 60تایی توسط سومری‌ها
سومری‌ها در وهله نخست به این دلیل عدد 60 را ترجیح می‌دادند که خیلی آسان بخش‌پذیر بود. عدد 60 و مضرب‌هایش هم باقی‌مانده‌های کم‌تری داشتند و هم باقی‌مانده‌های‌شان دهگان‌های تکراری (مثل 1/3 =0.333....)، مفهومی که آن زمان سومری‌ها نمی‌توانستند درک کنند، نداشت.
آکدی‌ها در سال 2400 قبل‌ازمیلاد و آموری‌ها (همان بابلی‌ها) در سال 1800 قبل‌ازمیلاد سرزمین سومری‌ها را فتح کردند. هر دو قدرت حاکم نظام 60تایی سومری‌ها را نظامی راحت تشخیص دادند و آن را در ریاضیات خود تلفیق کردند.بنابراین، عقیده تقسیم کردن زمان به 60واحد دوام آورد و در سرزمین‌های شرقی شامل ایران باستان، هند و چین و همین‌طور سرزمین‌های غربی شامل مصر، کارتاژ و روم، گسترش پیدا کرد.
این نظام با کار منجمان چینی که یک زمان 12ساعتی بر مبنای ستارگان کشف کرده بودند (و بیشتر نظری بود زیرا مردم بر مبنای خورشید زندگی می‌کردند) تداخلی نداشت و آن را تحسین می‌کرد. این نظام همچنین با استراتژی‌های نظامی امپراتوری، به خصوص تقسیم نگهبانی در شب به چند مرحله، هم‌خوانی داشت. مصری‌ها 3شیفت نگهبانی در شب داشتند اما رومی‌ها 4شیفت.
با پیشرفت یونانی‌ها و مسلمانان در هندسه، مشخص شد که 360 فقط طول زمانی که زمین به دور خورشید می‌چرخد نبود بلکه بهترین اندازه یک دایره کامل بود.
بنابراین، نظام شمارش بر مبنای عدد 60 جایش را در تاریخ محکم‌تر کرد و برای ریاضیات و مسیریابی (زمین به درجات طولی و عرضی تبدیل شد) ضروری دانسته شد. نهایتاً، با اختراع ساعت در قرن چهاردهم، چهره مدور ساعت به ربع‌های منظم مبتنی بر 60 تقسیم شد و به هر دقیقه 60ثانیه داده شد.
منبع: راهنماتو
