لاله‌زار روزگاری پایتخت سینما بود
یکی از اولین‌های سینماهای لاله‌زار، سینمایی است در عمارت و چاپخانه فاروس در خیابان لاله زار که مهدی خان روسی آن را تأسیس می‌کند
ناصرالدین شاه قاجار در سال ۱۳۵۲ خورشیدی برای اولین بار و به عنوان اولین شاه ایرانی که چنین کاری می‌کند، به اروپا سفر کرد. یکی از نتایج سفرش تبدیل باغ لاله زار به خیابانی بود که بعدها مدرن‌ترین خیابان تهران شد. خیابانی با اولین کافه‌ها، تماشاخانه‌ها و سینماهای تهران.
باغ لاله زار به دستور فتحعلی شاه قاجار و بیرون از حصار طهماسبی ساخته شده بود و محلی بود برای تفریح شاه و گاه سکونت‌های مهمان‌های بلندپایه خارجی از جمله هیأت اعزامی‌ناپلئون بناپارت. سالیان بعد که ناصرالدین شاه به اروپا می‌رود، با دیدن خیابان شانزه لیزه تصمیم می‌گیرد خیابانی به همین شکل در تهران بسازد و با همین ایده خیابانی در وسط باغ لاله زار ساخته می‌شود. به زودی پارکی در این خیابان ساخته و می‌شود و در کنار آن مغازه‌های با اجناس لوکس شروع به کار می‌کنند که ثروتمندان پایتخت از آنها خرید می‌کردند. به تدریج در لاله زار تماشاخانه‌ها و بعدتر اولین سینماهای تهران ساخته می‌شوند. در روز ملی سینما نگاهی داریم به سینماهایی که ساخته شدند، کار کردند و امروز فقط مخروبه‌ای از آنها مانده است در خیابانی که قبرستان سینماها لقب گرفته است.
سینما الکترادی اکراف
یکی از اولین‌های سینماهای لاله‌زار، سینمایی است در عمارت و چاپخانه فاروس در خیابان لاله زار که مهدی خان روسی آن را تأسیس می‌کند. اعلان افتتاح این سینما در ۹ شعبان ۱۳۲۷ قمری در روزنامه ایران نو به این شکل منتشر می‌شود: «تماشاخانة الکترادی اکراف مسیو بومر و روسیخان در خیابان لاله‌زار در عمارت فاروس همه شب از اول مغرب دائر است و هر چهار شب به چهار شب پرگرام تجدید می‌شود و بعدها هم در این روزنامه شریف پرگرام‌های تماشاخانه همه وقت درج خواهد شد.»
سینما عالی
اردیبهشت ۱۲۹۵ خورشیدی سینمای عالی در لاله‌زار شروع به کار می‌کند. متن اعلان افتتاح سینمای عالی در خیابان لاله‌زار (آپارتمان باقراف، صاحب «گراند هتل») در روزنامه رعد اینطور خبر می‌دهد: «مطابق وعده که بآقایان محترم داده بودیم اینک بوعده خود وفا نموده و بتازگی سینمای تازه جنگی بین‌المللی دنیا باضافه پرده‌های درام و کومدی وارد شده و بهمین نزدیکی بتوسط اعلان جدید وقت نمایش را اعلام خواهیم کرد.»
سینما ایران
یک سال بعد از سینما عالی، سینما ایران در روز دوشنبه ۲۷ فروردین ۱۲۹۶ خورشیدی توسط سیدحسین، مدیر مهمانخانه ایران، در خانه ناظم‌السلطنه افتتاح می‌شود. در اعلانی با امضای سیدحسین خبر افتتاح این سینما منتشر شده است: «مهمانخانه ایران خواطر محترم آقایان را مستحضر می‌دارد که کارکنان این تأسیس ملی پس از تهیه انواع خوراک و بوفه و ... برحسب دستورهای صحی برای تفریح آقایان محترم از لیله سه‌شنبه ۲۴ شهر جاری (امشب) پرده‌های سینمای جدید جنگی که هنوز بمعرض نمایش گذارده نشده به صحنه تماشا خواهد گذارد.»
سینما ایران متعلق به آرنولد یاکوبسون و الکساندر لوین بود. آنها همراه امیل زورکوف، اسحاق قزلباش‌زنجانی و علی وکیلی، شرکت سهامی ایران را تأسیس کردند و این شرکت از طریق اجاره یا تأسیس چند سینمای دیگر ازجمله سینما ملی (سینما نادر فعلی واقع در لاله‌زار، کوچه ملی، باربد فعلی)، «میهن» (میدان حسن‌آباد)، «نور» (بالاتر از پل امیربهادر) و «اخبار» (لاله‌زار، پاساژ رزاقمنش) به کار نمایش فیلم در تهران پرداخت. بعد از به قتل رسیدن الکساندر لوین، دوست و شریک آرنولد یاکوبسون، در ۱۲ تیر ۱۳۱۶ در مقابل سینما ایران، یاکوبسون با شرکای دیگرش محلی را که مدتی تئاتر دائمی نکیسا متعلق به ارباب افلاطون شاهرخ بود، در اختیار می‌گیرند و بعد با خریدن خانه‌های آقای دکتر نوذری و دکتر گوهر خاکپور و تخریب آنها، سینمای فعلی ایران را در سوم اسفند ۱۳۱۹ افتتاح می‌کنند.
بعد از افتتاح این سینما، محل سابق سینما ایران با نام سینما البرز کارش را ادامه می‌دهد. عباس بهارلو مورخ و پژوهشگر سینما، در یادداشتی توضیح داده است: «سینما ایران جدید با ظرفیت هزارو ۲۰۰ صندلی، مجلل‌ترین و باشکوه‌ترین سینمایی بود که در آن زمان تأسیس شده بود و در دهه ۲۰ تبدیل به ممتازترین و بهترین سینمای کشور شد. سینما ایران در سال ۱۳۳۴ برای اولین‌بار نمایش «واید اسکرین» را باب کرد و با نمایش نخستین فیلم سینما «سکوپ» خود، «دلاوران میزگرد»، برای اولین‌بار صدای پخش‌شده مجزا، طی نمایش فیلم به گوش تماشاچی می‌رسید. در ۲۹ مهر ۱۳۳۵ «راج کاپور»، هنرپیشه معروف هندی، به ایران دعوت شد و فیلم «آقای ۴۲۰» خود را در سینما ایران افتتاح کرد.»
سالن کازینو
بهارلو، توضیح می‌دهد در تابستان ۱۲۹۶ سال «سالن کازینو» در ابتدای خیابان لاله‌زار به نمایش «پرده‌های علمی‌و اخلاقی و جنگی» پرداخت، و دست‌کم تا آذر ۱۲۹۶ ش دایر بود. «کازینو» در واقع مهمان‌خانه‌ای بود که در آن چلوکباب، چلو خورشت، خوراک ژیگو، کتلت، راگو، اُملت، سوپ و جوجه طبخ می‌شد، و اشخاص با پرداخت هر شب ۵ قران امکان «بیتوته» هم داشتند.
سینما پالاس
سینما پالاس از ۷ خرداد ۱۲۹۸ تا اواخر دی ۱۲۹۹ خورشیدی در تالار گراند هتل به‌همت ی. تامبور و ل. شاه‌نظریان فعالیت می‌کرد. تالار «گراند هتل»، که بخشی از «گراند هتل» بود، این قابلیت را داشت که تئاتر، اپرت و فیلم در آن به‌نمایش دربیاید، و توسط باقراف، صاحب «گراند هتل»، به گروه‌های نمایشی و سینمادارها اجاره داده می‌شد. اعلان «سینما پالاس» به این شرح بود که در شماره ۱۵۳ روزنامه رعد به چاپ رسید: «بهمین زودی در سینما پالاس پرده بسیار باشکوه سالامبو تألیف فلوبر نشان داده خواهد شد. این پرده راجع است به جنگ سخت مابین کارفاکن و روم. در این پرده ۷۵۰۰۰ جمعیت بازی می‌کند. و برای فابریک ۵۰۰۰۰۰۰ دلار تمام شده است.»
سینما مایاک
سینما مایاک یا سینما مرجان در کوچه اتحادیه، سینمایی بود که اولین فیلم ناطق ایرانی در آن نمایش داده شد. در آخرین روز آبان ماه ۱۳۱۲ فیلم دختر لر، ساخته عبدالحسین سپنتا، در این سینما روی پرده رفت و تماشاگران تهرانی، برای اولین بار فیلمی را تماشا کردند که بازیگرانش به زبان فارسی حرف می‌زدند. پیش از آن مجله ستاره جهان در ۷ آبان همان سال خبر از افتتاح این سینما داده بود: «افتتاح مجلل‌ترین سالون ناطقی را که نظیر آن در ایران دیده نشده، به شما مژده می‌دهیم. تعریف و توصیف، زشت و زیبای سالون را منوط به نظر آقایان و خانم‌های محترم نموده، همین‌قدر به عرض می‌رساند که سالون کنونی «مایاک» با بهترین و مجلل‌ترین سینماهای ناطق اروپا رقابت و برابری دارد.»
مایاک لغتی روسی به معنای دیده‌بان است. این سینما سالن تابستانی بسیار خوبی هم داشت که پله پله بود و در آخرین قسمت آن لژ قرار داشت، صندلی‌های درجه یک و درجه دو از چوب سبک و بسیار خوب و راحتی ساخته شده بودند که در مدت تماشای فیلم خستگی ایجاد نمی‌کرد. تمام صندلی‌های سالن تابستانی برای جلوگیری در برابر گرمای تابستان از چوب ساخته شده بود. سینما مایاک روزهای مهم ۳ فیلم را با یک بلیت به نمایش می‌گذاشت و همین این سینما را سینمایی پر طرفدار کرده بود. این سینما که بعد از انقلاب با اسم سینما ارم فعالیت می‌کرد، فروردین ۱۳۹۴ گودبرداری و تخریب شد و یکی دیگر از سینماهای این خیابان از بین رفت.
سینما نادر
سینما نادر در کوچه باربد یا کوچه ملی سابق سال ۱۳۱۲ با نام رویال شروع به‌کار کرد. در سال ۱۳۴۲ این سینما توسط ناصر مجدبیگدلی و شرکا با نام جدید سینما نادر و اکران فیلم مرد میدان مجدداً شروع به کار کرد و تا سال ۱۳۸۸ فعال بود. اما به دلیل ممنوعیت اکران فیلم در این سینما تعطیل شد. در طبقه بالای این سینما دفتر گروه سینماهای متحد تهران قرار داشت که فیلم تولید می‌کردند و افرادی مانند ساموئل خاچیکیان، خسرو پرویزی و صابر رهبر در آن اتاق کار داشته‌اند. در این دفتر، فیلم‌هایی همچون شبح کژدم، شکار خاموش، لنگرگاه، ویزا، حادثه و غیره ساخته شده‌است.
ناصر مجد بیگدلی، مالک این سینما در گفت وگویی که سال ۹۰ با خبرگزاری ایسنا داشته درباره تاریخچه این سینما گفته است: این سینما با نام «رویال» در ۲۵۰۰ متر، سال ۱۳۱۲ ساخته شد که بعد از ورشکستگی صاحبش، توسط شرکت سهامی ایران که چند سینما در لاله زار داشت خریداری شد و در نهایت در سال ۴۲ سرقفلی این سینما را به همراه دو شریک دیگرم خریدم. :سینما بازسازی شد و با نام «نادر» در ۲۸ شهریور سال ۴۲ با فیلم «مرد میدان» آن را بازگشایی کردیم.
پس از انقلاب اعلام شد که سینماهای لاله زار نباید باز باشد و سینما را از ما گرفتند و پس از مدتی خودشان در آن فیلم نشان دادند. مالک سینما نادر افزود: حدود دو سال بعد از انقلاب سینما را به ما فروختند که تا دو سال پیش دایر بود تا اینکه نامه نوشتند به این سینما فیلم ندهید و ما برای اینکه چراغ سینما خاموش نشود فیلم‌هایی که قبلا نمایش داده بودیم را اکران کردیم، اما ۸ ماه بیشتر نتوانستیم دوام بیاوریم.»
سینما متروپل
متروپل یکی از معروف ترین سینماهای لاله زار بود. ساختمان سینما متروپل را شرکت متروپل در شهریورماه ۱۳۳۱ با معماری وارطان هوانسیان آغاز کرد. هوانسیان که از معماران نوگرای آن دوره است پیش از آن هم ساختمان جیپ، هتل لاله در لاله‌زار و سینما دیانا را ساخته بود که امروز با نام سپیده در خیابان انقلاب فعال است.
سینما متروپل در پخش فیلم‌های دوبله به فارسی جزو اولین‌ها بود و بسیاری برای دیدن این فیلم‌ها مقابل آن صف می‌بستند. دفتر مجله جهان سینما هم از سال ۳۱ تا ۳۲ در طبقه بالای این سینما قرار داشت. «رضا بهبهانی» که تنها کسی از میان مالکان سینما بود که در ایران مانده بود و مدیر سینما بود، سعی کرد از پس مخارج سینما برآید، اما سال ۱۳۸۰ مدیریت را به پسرش واگذار کرد. هرچند او هم نتوانست سینما را سر پا نگه دارد. سال ۱۳۸۶ وزارت ارشاد با تصویب طرحی، تغییر کاربری سینماها را مجاز اعلام می‌کند و به این ترتیب سینما متروپل هم مثل خیلی دیگر از سینماها تعطیل می‌شود. زمانی که مسعود کیمیایی فیلم متروپل را در این سینما می‌سازد، دستی به سر وگوش این سینما کشیده می‌شود، اما بعد از آن دو باره به شکل انبار و مخروبه باقی می‌ماند.
۶ سینما در یک کوچه
در کوچه باربد در لاله زار تا دهه‌های پیش ۶ سینما فعال بودند: نادر، شهرزاد، جهان، مترو، اطلس و فردوسی همه این سالن‌ها هم تماشاگر داشتند و این یعنی مخاطب بود و این نشان می‌دهد که سینما و فیلم دیدن در آن زمان چه رونقی داشت. اما امروز جای همه این سینماها را فروشگاه‌های لوازم الکتریکی گرفته‌اند.
