عملیات انتقام نیروی هوایی ارتش از عراق؛ هشدار مهمی که به صدام داده شد

سرزمین پهناور ایران اسلامی در طول تاریخ کهن خود به هیچ عنوان شروع و آغاز کننده هیچ گونه تجاوز، جنگ و درگیری نبوده و همیشه خواستار صلح، امنیت و آرامش برای خود و سایر کشورها از جمله همسایگان و کشورهای همجوار بوده است. اگر تجاوز و تعدی هم به میهن صورت گرفته است، تاریخ سراسر افتخار این سرزمین سربلند همواره گویای رشادت‌ها، جانفشانی‌ها، ایثار مردان و زنانی بوده که با عزت و شرافت در راه‌آزادی و آزادگی حریم میهن خویش تا پای جان ایستاده و شجاعانه جان خویش را دراین راه در طبق اخلاص نهادند.

شرح جان‌فشانی و دشمن ستیزی ملت خوش نام و آزاده‌ی ایران که با اراده‌ای پولادین، شرف و اعتبار این سرزمین اسلامی را در برابر تمام جباران و بدخواهان حفظ کرده و حماسه‌های بی‌بدیل پدید آوردند، که در برگ برگ تاریخ ثبت و ضبط گردیده و در این میان رشادت‌های قهرمانان ملت بزرگ ایران در نیروی هوایی ارتش، چه در هشتم شهریور سال ۱۳۲۰، آن زمانی که وقتی حکام سرسپرده‌ ایران در مقابل هجوم متفقین در جنگ جهانی دوم تسلیم شدند، پرسنل نیروی هوایی با اعلام مخالفت با فرماندهان رده‌ی بالای خود به این سرسپردگی محض اعتراض و شورش کردند، و چه در جریان پیروزی انقلاب اسلامی و ۱۹ بهمن ۵۹ که با پیوستن به سیل خروشان ملت و بیعت تاریخی با بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران نام خود را در تاریخ جاودانه نمودند، و چه آن زمانی که با شجاعت وصف‌ناپذیر خود رؤیاهای دشمن خام اندیش بعثی را به کابوسی جان‌کاه بدل کرده، و برگ‌های زرین تاریخ نبردهای فرزندان این آب و خاک را زینتی دو چندان بخشیدند.

نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران قهرمان با همکاری و تلاش کم نظیر و غیر قابل وصف نیروهای خود، در حوزه‌های مختلف اعم از عملیات، اطلاعات، پدافند، فنی و مهندسی و... با به پرواز درآوردن عقابان آهنین بال خود در آغازین روزهای جنگ، که هیچ نیروی مسلحی آمادگی دفاع و مقابله با دشمن زبون و سرخوش از پیشروی‌های اولیه را نداشت، با حملات سهمگین و صاعقه‌وار، بذر شکست خصم را در سرزمین‌های داغ خوزستان و کوه‌های سر به فلک کشیده کردستان و کرمانشاهان افشاند، که هرگز داعیه‌ فتح سه روزه‌ ایران اسلامی را در سرنپروراند و اینک وارثان آن قهرمانان گمنام در تلاشند تا با بیان گوشه‌هایی از حماسه‌های بی‌بدیل پیشکسوتان خود، دَین خویش را به این قهرمانان ادا نمایند.

در طول جنگ تحمیلی، نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با توجه به ماهیت مأموریت و توان انجام واکنش سریع و نیز توانایی ابزار جنگی که در اختیار داشت، با رساندن خود به اهداف حیاتی دشمن در عمق خاک آن، در سریع‌ترین زمان ممکن، یکی از نیروهایی بود که از آغازین دقایق شروع جنگ تحمیلی، پاسخ تجاوزات ارتش رژیم بعثی عراق را با توان بالا و قدرت و سرعت مثال زدنی داد و کلیه معادلات دشمن، در زمین‌گیر کردن این نیروی الهی را بَر هم زد.

با پیدایش نشانه‌های فروپاشی رژیم پهلوی در سال ۱۳۵۷به‌ دلیل گسل‌هایی که در نیروی هوایی در آن زمان پدید آمده بود از جمله ‌نارضایتی‌های‌ درون ‌سازمانی‌ باعث شد که نیروی هوایی در جریان رویدادهای انقلاب زودتر از سایر نیروهای مسلح از رژیم پهلوی گسسته و به امواج انقلاب بپیوندد. به خصوص همافران این نیرو در هدایت اکارکنان نیروی هوایی به‌ سمت انقلاب نقش مهمی داشتند.

نیروی هوایی قبل از شروع دفاع مقدس

نیروی هوایی ارتش از فروردین تا شهریور سال۵۹ درگیر تجاوز هوایی رژیم بعثی صدام به حریم هوایی کشور بود. زیرا دشمن سرنگونی نظام جمهوری اسلامی را از قبل در سر پرورانده و به نتیجهای نرسیده بود. که میتوان به اتفاق تأسف بار تنها دو ماه مانده به تهاجم سراسری دشمن و انجام نقشه‌ای با نام کودتای نقاب برای شکست انقلاب مردمی اسلامی ایران با استفاده از نیروی هوایی و بخش‌هایی از نیروی زمینی اشاره کرد. هدف این کودتا خدشه‌دار کردن هویت و اعتبار ارتش و از هم پاشیدن انسجام فرماندهی در ارتش به ویژه نیروی هوایی بود. طبق اسناد منتشر شده بزرگترین هراس صدام قبل از حمله به ایران، توان هوایی جمهوری اسلامی ایران بود. ۱۵ سال نوسازی و توسعه بی‌وفقه از نیروی هوایی ایران پرنده‌ای آهنین ساخته بود که حتی پیکر زخمی آن می‌توانست برای واحدهای مکانیزه و زرهی و به ویژه اقتصاد عراق خطرناک باشد. صدام گمان می‌کرد هواپیماهای اف-۱۴ایرانی هرگز از زمین برنخواهند خواست و در پی وقوع یک کودتای ساختگی از سوی سلطنت طلبان، حکومت جمهوری اسلامی ایران به خلبانان و نیروهای زبده ارتش اعتمادی نخواهد داشت.

نظامیان حزب بعث به خوبی می‌دانستند که نیروی هوایی ایران با در اختیار داشتن بزرگترین ناوگان سوخت‌گیری هوایی جهان قادر است عمق مناطق راهبردی آنها را هدف قرار داده و در مدت کوتاهی توان لجستیکی و پشتیبانی رژیم بعثی صدام را از بین ببرد. از آن طرف آمریکایی‌ها نیز مایل به انجام یک حمله برق‌آسا توسط عراق بودند و علاقه نداشتند به خاطر افزایش قیمت نفت جنگ طولانی شود. در کمال ناجوانمردی، اطلاعات مفید مربوط به رادارها و نقاط کور پوشش هوایی ایران را در اختیار صدام گذاشتند و به صدام اطمینان دادند که نیروی هوایی ایران در حالت کاملاً انفعالی قرار دارد به ویژه آنکه تصفیه‌های پس از پیروزی انقلاب و کودتای نقاب، این نیرو را از نخبه‌های نظامی تهی کرده است. تا یک هفته قبل از جنگ تعداد زیادی از فرماندهان، طراحان، افسران ارشد، جزء، درجه داران و حتی کارمندان نیروهای هوایی و لشکر ۹۲ زرهی و تیپ نیروی ویژه ارتش از خدمت رها، بازنشسته و اخراج شدند. این در حالی بود که «نفس‌های گرم دشمن آماده حمله» را نیروی هوایی به خوبی حس می‌کرد. البته واقعیت این بود که افسران بخش آموزش و فنی ارتش آمریکا که ۱۵ سال با افسران خلبان و فنی ایرانی کارکرده بودند بر خلاف سیاسیون آمریکایی می‌دانستند که استعداد، سطح دریافت آموزش و توان فنی ایرانیان اعجاب‌انگیز است و آنها قادر بوده و هستند که حتی در شرایط حساس کنونی از پس نیروی هوایی و زمینی رژیم بعثی عراق برآیند.

رژیم بعثی صدام مقدمات جنگ را از چند ماه قبل از تجاوز سراسری آغاز کرده بود زیرا باید ارزیابی و بررسی‌هایی را از وضعیت ایران به ستاد برتر و مقامات بالای رژیم بعث منتقل کند، پس نیروی هوایی دو طرف«جنگ قبل از جنگ» را داشته‌اند.

با آغاز شهریور برای نظامیان کار کشته به ویژه افسران نیروی هوایی شکی باقی نمانده بود که صدام قصد انجام یک تجاوز سراسری به ایران را دارد، بنابراین از طرف فرماندهی وقت نیروی هوایی شهید سرلشکر خلبان جواد فکوری به کلیه فرماندهان پایگاه‌ها دستور انجام پروازهای شناسایی و رزمی و گرفت عکس‌های دقیق هوایی از فعل انفعالات نظامی عراق را صادر می‌کند. گزارشات و تفسیر عکس‌های هوایی نشان از تمرکز بیش از حد قوای نظامی دشمن در پشت مرزهای جنوب و غرب ایران را داشت. در ۱۷ شهریور۱۳۵۹، ارتش رسماً اعلام می‌کند حمله عراق قطعی است و از مقامات سیاسی کشور می‌خواهد که خود را برای مقابله با دشمن آماده کنند اما متأسفانه مسئولان سیاسی و تصمیم‌گیر کلان کشور توجهی به گزارشات نیروی هوایی و زمینی ارتش نکردند و برای حمایت از ارتش در سطوح سیاسی هیچ برنامه‌ای انجام ندادند.

صدام حسین قرار داد ۱۹۷۵ الجزایر را در مقابل دوربین پاره کرد و در سخنرانی رسمی خود اعلام کرده بود که این جنگ، جنگ تفریح نظامی با ایران است و قاطعانه اعلام کرد که روز اول خرمشهر روز سوم خوزستان و هفته بعد تهران را تصرف خواهیم کرد.

اولین پاسخ نیروی هوایی

ظهر روز ۳۱ شهریورماه ۱۳۵۹ در ساعت۱۳۳۰، هواپیماهای رژیم بعثی صدام در یک حمله هوایی گسترده ۱۹ مکان شامل پایگاه‌های هوایی و فرودگاه‌های ایران را مورد هدف قرار می‌دهند. در کمتر از دو ساعت بعد از حمله رژیم بعثی صدام هواپیماهای نیروی هوایی ایران، در واکنشی سریع و غیرقابل باور برای دشمن، از پایگاه سوم شکاری همدان و ششم شکاری بوشهر در قالب دو گروه چهار فروندی به پایگاه هوایی شعیبیه در استان بصره عراق و پایگاه هوایی کوت در استان العماره حمله و اولین پاسخ کوبنده و دندان شکن را به دشمن دادند.

عملیات روز اول نیروی هوایی به «اولین پاسخ» یا «عملیات انتقام» معروف است. نیروی هوایی با عملیات اولین پاسخ این هشدار را داد که آمادگی کامل دارد و نشان داد که صدام خطای بزرگی را مرتکب شده است.

دومین پاسخ کوبنده و دندان‌شکن عملیات کمان ۹۹

دومین حمله سراسری هوایی نیروی هوایی ارتش، در اولین دقایق روز یکم مهرماه ۱۳۵۹ در قالب طرح نبرد البرز که در ۹۹ صفحه از قبل توسط نیروی هوایی طرح‌ریزی شده بود با حمله همزمان۱۴۰ فروند انواع جنگده شکاری بمب‌افکن نیروی هوایی به پایگاه‌های نظامی و مراکز پشتیبانی رژیم بعثی عراق آغاز شد.

در این عملیات از جنگنده بمب‌افکن‌های اف-۵ و اف-۴ برای بمباران و شکاری-رهگیرهای اف-۱۴برای محافظت از هواپیماها و بوئینگ ۷۴۷ و بوئینگ ۷۰۷ برای سوخت‌رسانی و سی-۱۳۰هرکولس برای جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی برای مشخص کردن محل پایگاه‌های موشکی استفاده شد. در مجموع در این عملیات ۲۰۰ فروند هواپیما شرکت داشتند. و حدود ۴۰۰ نفر از پرسنل عملیاتی و فنی درگیر مستقیم با این عملیات بودند.

در پی این عملیات رعدآسا، نیروی هوایی عراق برای مدت طولانی نیمی از توان عملیاتی خود را از دست داد و تا مدت‌ها پس از آن پایگاه‌های هوایی این کشور قادر به استفاده از تمام و یا بخشی از توان رزمی خود نبودند، به طوری که پایگاه هوایی الرشید به عنوان یکی از مهمترین پایگاه‌های هوایی عراق تا ۶۹ روز پس از این عملیات هوایی غیرعملیاتی بود و موجب کاهش توان رزمی هوایی دشمن و کاهش فعالیت‌های هوایی بر فراز جبهه‌های زمینی و کسب برتری هوایی برای دلاور مردان عرصه پیکار شد.

کشورهای دوست و هم‌پیمان عراق شامل کشورهای عرب منطقه و برخی کشورهای اروپایی نظیر فرانسه، آلمان، انگلیس و از همه مهمتر ایالات متحده آمریکا با پاسخ قاطع نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران بی‌هیچ تردیدی دریافتند که محاسبات آنان چندان دقیق و مبتنی بر اطلاعات درست و حقایق نبوده و ارتش ایران، از توان دفاعی و آمادگی قابل توجهی برخوردار است.

خبرگزاری‌های خارجی نیز پس از این عملیات با اذعان به مهارت خلبانان ایرانی و قابلیت‌هایی که در عرف این جنگنده‌ها پیش بینی نشده، مجبور به بازتاب این حمله گسترده شدند.

آنان پرواز خلبانان ایرانی را اعجاب برانگیز و قابلیت مانور آنان را در برابر پدافند هوایی بغداد بی‌نظیر توصیف کردند، اما آنچه در لابلای این اخبار بیشتر به چشم می‌خورد ضربه روحی شدید و وحشتی بود که زمامدار رژیم بعثی عراق صدام حسین و سیاست‌مداران غربی متحمل شدند.

عملیات تانک زنی نیروی هوایی

در هفته اول جنگ تانک‌های دشمن بعثی در پهنه دشت خوزستان در کنار رودخانه کرخه مستقر شدند که در این شرایط عملیات تانک زنی نیروی هوایی آغاز شده بود و این عملیات تا مدت‌ها ادامه داشته تا نیروی زمینی ارتش بتواند یگان‌های خود را از کردستان، گنبد، خراسان، سیستان و بلوچستان و دیگر نقاط کشور به خطوط مرزی برساند.

نیروی هوایی از طریق پایگاه هوایی دزفول و همدان و بوشهر جنگ تانکها را تا ۵۰ روز ادامه داد و باعث زمینگیر، تثبیت و متوقف شدن دشمن در استان خوزستان گردید. اگرچه این عملیات بهای گزافی برای نیروی هوایی داشت و آن هم از دست دادن ده‌ها خلبان بود.

حماسه هفت آذر ۱۳۵۹ ( عملیات مروارید)

نیروی دریایی رژیم بعث عراق که بارها برای کشتی‌های مختلف ایرانی و حتی هواپیماهای ایران دردسر ساز شده بود، مقامات جمهوری اسلامی را بر این فکر وا داشت که در یک حرکت بزرگ کار نیروی دریایی عراق را یک سره نموده و حاکمیت دریایی خود را به اثبات برساند. نیروی دریایی عراق نیز با درنظر گرفتن محاصره آبادان، تلاش میکرد که از جنوب هم این محاصره را کامل کند.

با این شرایط بود که طرح حمله به اسکله‌های البکر و الامیه و انهدام ناوگان‌های دریایی عراق برنامه‌ریزی شد. نیروی هوایی مأموریت پیدا کرد که نیروی دریایی ارتش را پشتیبانی کرده و با هر نوع حرکتی در دریا و هوا مقابله کند. طبق هماهنگی‌های به عمل آمده از سوی نیروهای هوایی و دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، مقرر شد در روز هفتم آذرماه سال ۱۳۵۹، نیروی دریایی با پشتیبانی نیروی هوایی به دو اسکله البکر و الامیه حمله کند. پایگاه هوایی بوشهر از جمله پایگاه‌های درگیر در این عملیات بود.

خلبانان شجاع نیروی هوایی در این عملیات توانستند ناوهای «اوزا»، ناوهای مین جمع‌کن، ناو نیروبر و چندین اژدرافکن را هدف قرار دهند و نیروی دریایی عراق را منهدم کنند.

در این عملیات شهیدان سرلشکر خلبان حسین خلعتبری، علیرضا یاسینی و عباس دوران، در مجموع بیش از ۲۵ سورتی پرواز عملیاتی داشتند که این تعداد پرواز فقط از عهده خلبانان ماهری همچون این شهیدان بزرگ برمی‌آمد. بعد از این عملیات بود که به شهید خلعتبری لقب"حسین ماوریک" شکارچی ناوهای اوزا را دادند.

حمله به پایگاه هوایی الولید(اچ-۳)

پس از دومین حمله هوایی در عملیات کمان ۹۹ صدام مجبور شد که بیشتر هواپیماهای خود را از تیررس خلبانان ایرانی خارج نماید و به پایگاه هوایی"الولید" در جوار مرزهای مشترک خود با اردن و سوریه در غربیترین نقطه عراق انتقال دهد. با طراحی، اجراء و انجام عملیاتی بسیار دقیق و حساب شده، این منطقه در ۱۳۶۰/۱/۱۵ با نام عملیات حمله به اچ-۳ و الولید مورد تهاجم هواپیماهای نیروی هوایی ارتش قرار گرفت و خسارات سنگینی به بار آورد.

پشتیبانی هوایی از نیروهای رزمنده ارتش و سپاه

در عملیات‌های بزرگی همچون ثامن الائمه(ع) در پنجم مهر ماه ۱۳۶۰، طریق‌القدس در هشتم آذر ماه ۱۳۶۰، فتح‌المبین در دو فروردین ماه ۱۳۶۱ و بیت‌المقدس در دهم اردیبهشت۱۳۶۱، ابتدا خلبانان تیزپرواز نیروی هوایی با اجرای عملیات شناسایی هوایی و عکسبرداری هوایی اطلاعات کافی از استعداد و ترکیب نیروهای دشمن به دست آورده و در اختیار طراحان عملیاتی می‌گذاشتند و در حین و بعد از اجرای عملیات‌ها، روزانه با انجام دَه‌ها سورتی پرواز، بمباران خطوط مقدم جبهه‌ها، تهیه آتش پشتیبانی از هوا، قطع خطوط مواصلاتی و جداسازی نیروهای دشمن و پشتیبانی نزدیک هوایی از نیروهای سطحی و انهدام مراکز تجمع دشمن برای ایجاد شکاف در خطوط مستحکم تماس و همچنین تأمین دفاع هوایی از عقبه و عمق مناطق عملیاتی و تأمین پوشش هوایی ارتفاع کم، متوسط و بالا جهت عملیات بعدی را عهده‌دار بودند.

در عملیات والفجر۸ نیز نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نقش مهم و سرنوشتسازی در شکست دشمن بعثی داشتند. با ابتکارات، نوآوری‌ها، خلاقیت‌ها منجر به انهدام و سرنگونی بیش از۷۰ فروند از هواپیماهای پیشرفته و بالگردهای تهاجمی نیروهای بعثی صدام شد. سوخت‌رسانی هوایی، ترابری هوایی رزمندگان، حمل مجروحین، انتقال مهمات و.. از دیگر اقدامات مؤثر نیروی هوایی در دوران دفاع مقدس بود.

نیروی هوایی و پشتیبانی از اقتصاد جنگ

پیروزی‌های پی در پی رزمندگان اسلام در جبهه‌های جنگ بیان کننده این واقعیت بود که رژیم بعثی عراق در جبهه‌های زمینی قادر به پیروزی نیست. بنابراین حامیان صدام تصمیم گرفتند نیروی هوایی این کشور را تقویت کرده تا بلکه بتوانند او را از باتلاقی که در آن افتاده بود نجات بدهند. دشمن تلاش هوایی وسیعی را جهت ضربه زدن به منابع حیاتی و استراتژیک ایران در جزیره خارک و حمله به کشتی‌های تجاری و نفتکش در جنگ اقتصادی علیه ایران آغاز کرد.

جنگ نفتکش‌ها با عملیات رمضان و حمله عراق به جزیره خارک شروع و در تعیین نتیجه نهایی جنگ ایران و عراق به عاملی تحریک کننده تبدیل شد.از آنجا که تأمین هزینه جنگ ارتباط مستقیم با صدور و فروش نفت داشت، از اینرو عراق تصمیم گرفته بود با قطع صدور نفت ایران از طریق حمله به جزیره خارک و نفتکش‌ها، موجبات تضعیف نیروهای ما را فراهم آورد.

یکی از رشادت‌ها و دلاوری‌های کارکنان نیروی هوایی ارتش در دوران هشت ساله دفاع مقدس، حفاظت و حراست از نفتکش‌ها بود. با ابتکار شهید سرلشکر خلبان عباس بابایی که در سمت معاون عملیات نیروی هوایی بود، طرح دفاع هوایی از تأسیسات نفتی جزیره خارک و اسکورت نفتکش‌ها ارائه، طرح‌ریزی و به نحو احسن اجرا شد.

به هر حال نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در دوران هشت سال دفاع مقدس با داشتن خلبانان و کارکنان فنی زبده و کارآمد توانست از همان لحظات اولیه شروع جنگ با طرح‌ریزی و اجرای عملیات‌های متعدد این اصل مهم را مورد توجه قرار دهد که با زمینگیر کردن هواپیماهای عراقی و کسب برتری هوایی، فرصت و زمان کافی جهت سازماندهی و انتقال نیروهای پراکنده سطحی به مناطق عملیاتی و انجام طرح‌ریزی‌های اولیه پدافندی را فراهم نماید و توان رزمی و ظرفیت جنگی هوایی دشمن را برای پوشش هوایی یگان‌های خود و دست زدن به حملات احتمالی هوایی به نقاط حیاتی و حساس کشور را کاهش دهد.

نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در این راه مجاهدت خود شهیدانی همچون شهید ستاری، بابایی، دوران، اردستانی، خلعتبری، لشکری و صدها شهید والامقام را تقدیم امنیت و اقتدار کشور کرده است.

منبع: ایسنا