سرنوشت متفاوت دو کشور؛ الگوی دارالفنون ٢٠ سال بعد به ژاپن رسید
میرزا محمدتقی‌خان فراهانی ملقب به امیرکبیر در روستای هزاوه اراک به دنیا آمد. پدرش خدمتکار قائم‌مقام و محمدتقی همبازی فرزندان خردسال او بود. هوش و درایت امیر و بزرگمنشی قائم‌مقام، وزیر دانای قاجار، دست به‌دست هم داد تا او علم و دانش را به دیگر صفات خود بیفزاید و تا مقام منشی‌گری و دامادی خاندان قاجار برسد و با به سلطنت رسیدن ناصرالدین شاه به تهران بیاید و بشود اولین صدراعظم ایران در تاریخ سیاسی این کشور.
چند سال بعد از اینکه امیرکبیر اصلاحات سیاسی و اقتصادی را در ایران شروع کرد تا جامعه‌ای فراخور و شایسته ایرانیان بسازد، امپراطور ژاپن با همین قصد دست به اصلاحات زد.
ژاپن از یک جامعه عقب‌مانده با نظام فئودالی به کشوری متمدن و آنچه امروز می‌بینیم تبدیل شد و ایران بزرگترین اصلاحگر خود را با دسیسه‌های اطرافیان یک شاه بی‌کفایت از دست داد تا قافله پیشرفت و توسعه در آن برای سال‌ها از حرکت بیفتد.
میرزا محمدتقی‌خان فراهانی ملقب به امیرکبیر در روستای هزاوه اراک به دنیا آمد. پدرش خدمتکار قائم‌مقام و محمدتقی همبازی فرزندان خردسال او بود. هوش و درایت امیر و بزرگمنشی قائم‌مقام، وزیر دانای قاجار، دست به‌دست هم داد تا او علم و دانش را به دیگر صفات خود بیفزاید و تا مقام منشی‌گری و دامادی خاندان قاجار برسد و با به سلطنت رسیدن ناصرالدین شاه به تهران بیاید و بشود اولین صدراعظم ایران در تاریخ سیاسی این کشور.
امیرکبیر و اصلاحات بی‌شمارش
جمله‌ای است مشهور از امیرکبیر زمانی که به تهران می‌آید و از او درباره اهدافش می‌پرسند و اینکه می‌خواهد در این شهر چه کند. می‌گوید: «می‌خواهم تهران را مثل تبریز آباد کنم». البته امیرکبیر و قائم‌مقام نقش زیادی در پیشرفت و آبادانی تبریز ایفا کرده بودند. داریوش شهبازی در کتاب پرسه در دارالخلافه می‌گوید: «امیرکبیر در دوران کوتاه صدارتش اصلاحاتی عظیم پدید آورد و تحولات شگرف آفرید.»
به گفته این تهرانشناس و استاد دانشگاه، امیر به خوبی راز عقب‌ماندگی ایرانیان را در آن عصر در همه زمینه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی می‌دانست و اصلاحات بزرگی را در همه این امور آغاز کرد.
اعزام ایرانیان به فرنگ برای تحصیل، استخدام مربیان و معلمان فرنگی برای آموزش علم و صنعت جدید به ایرانیان، مبارزه با فساد و ارتشا، راه اندازی روزنامه و اقدامات بی‌شمار دیگر. شهبازی تاسیس دارالفنون اولین دانشگاه مدرن ایران را یکی از مهم‌ترین اقدامات این مصلح بزرگ می‌داند و به نقل از ناظم‌الاسلام کرمانی می‌گوید: «امیرکبیر باعث شد که مردم ایران در راه تمدن قدم بگذارند.»
شاه ما و شاه ژاپن
ژاپن هم ۱۴ سال بعد دقیقا همان کاری را انجام داد که امیرکبیر معتقد بود با انجام آن می‌توان به رفاه و پیشرفت رسید و آن ایجاد دارالفنون برای بالابردن سواد و دادن آگاهی به ژاپنی‌ها بود. سال ۱۸۶۸ امپراتور «موتوسو هیتو» به اتفاق صدراعظمش «هیرو بومی‌ای تو» با انجام اصلاحات «میجی» دست شگون‌ها یعنی سپهسالاران کل و عوامل نفوذی سنت گرا، مرتجع و فاسد را از دربار ژاپن کوتاه کردند (اینها همان نقش افراد فاسد بانفوذ را در دربار ناصرالدین شاه داشتند) و با فرستادن محصل به خارج و استخدام استادان خارجی کاری کرد که به قول آلبرماله مورخ فرانسویT این کشور را ۶۰۰ سال جلو برد و آن را در ردیف کشورهای بزرگ جهان قرار داد.
شاه دهن‌بین و بی‌لیاقت
امیرکبیر، یل سازندگی و آبادانی تهران و ایران سرانجام بر اثر توطئه روس و انگلیس که منافع‌شان در عقب‌ماندگی ایران بود، همراهی «مهدعلیا» مادر ناصرالدین شاه، فساد و منفعت‌طلبی اطرافیان و بی‌لیاقتی شاه دهن‌بین به قتل رسید تا این سوال همچنان در تاریخ ایران بی‌پاسخ بماند که چطور ژاپن که سال‌ها بعد از امیرکبیر دست به اصلاحات زد (امیرکبیر مدرسه دارالفنون ایران را ٢٠ سال پیش از دارالفنون ژاپن بنا نهاد) راه پیشرفت را طی کرد و یکی از چند کشور پیشرفته دنیا تبدیل شد و ایرانیان نتوانستند سهمی از منافع بلندمدت این اقدامات ببرند، آنچنان که امیر آرزویش بود.
امیرکبیر بعد از بریدن رگ دستش در حمام فین کاشان به قتل رسید. پیکر بی‌جانش به کربلا برده شد و در جوار حرم امام حسین (ع) برای همیشه آرام گرفت.
چهره‌های نامدار دارالفنون
تاسیس دارالفنون، یکی از اقدامات چشمگیر میرزاتقی خان امیرکبیر است که حاصل آن، برآمدن نامدارترین چهره‌های علمی، ادبی و هنری بوده است. سردر زیبای دارالفنون در خیابان ناصرخسرو اثر استاد لرزاده، معمار معروف ایرانی است. دارالفنون در آغاز از چنان منزلتی برخوردار بود که رضاقلی‌خان هدایت مولف مجمع‌الفصحاء و ریاض‌العارفین به ریاست آن برگزیده شد.
میرزا تقی‌خان امیرکبیر محل ساختمان دارالفنون را خود شخصا در مجاورت کاخ‌های سلطنتی و در مکانی که سربازان آموزش نظامی می‌دیدند با موافقت ناصرالدین شاه انتخاب کرد و به میرزا رضاخان مهندس تبریزی، یکی از ۵ محصل اعزامی به لندن در زمان عباس میرزا، دستور تهیه نقشه ساختمان را داد.
دارالفنون ۱۳ روز پیش از قتل امیرکبیر و با حضور ناصرالدین شاه، میرزا آقاخان نوری صدراعظم جدید به طور رسمی گشایش یافت.
منبع: همشهری
