تهران چگونه پایتخت شد؟؛ ماجرای قنات مهرگرد و فتح تهران

نخستین نقشه تهران مربوط به دوره صفویه است. نقشه‌ای که قریه‌ای کوچک با ۴ و نیم کیلومتر وسعت را نشان می‌دهد. روستایی با قنات‌های فراوان که به دلیل موقعیت جغرافیایی خاصی که داشت مورد توجه حاکمان و پادشاهان بود.

تهران قریه عزیز و دردانه‌ای بود. با اینکه طبق روال تاریخ پایتخت‌ها معمولاً از میان شهرهای پرآب انتخاب می‌شد اما تهران بااینکه شهری فقیر از منابع آبی بود ولی در میان حاکمان و شاهان ایرانی طرفدار داشت.

سیرتی قزوینی از شاعران عصر صفویه که در دربار اکبرشاه در هند زندگی می‌کرد به تهران علاقه زیادی داشت. او دریکی از شعرهایش درباره تهران این‌گونه می‌سراید: شد سال‌ها که رفتن تهرانم آرزوست/ دیدن دوستان و عزیزانم آرزوست.

طبق روایت‌هایی که در کتب تاریخی نقل شده است کریم‌خان زند نیز به تهران به‌عنوان پایتخت فکر کرده بود. در تمام دوران صفویه و دوران بعد تمام پادشاهان و حکومت‌ها به تهران علاقه خاصی داشتند و این علاقه را به شیوه‌های مختلف نشان دادند و یادگارهایی از خود به‌جا گذاشته‌اند.

فاطمه خدادادی، معمارو مدرس دانشگاه، در بیستمین نشست مرکز تهران پژوهی همشهری که با موضوع معماری تهران از صفویه تاکنون برگزار شد، درباره اینکه تهران چگونه به‌عنوان پایتخت انتخاب شد گفت: «همه پایتخت‌ها و شهرهای بزرگ به‌واسطه رودها و آب‌هایی که در اطراف خود داشتند شکل‌گرفته و توسعه یافتند. ولی تهران برعکس آن‌هاست. زمانی که تهران پایتخت شد ۶۰۰ قنات داشت و آب تهران را این قنات‌ها تأمین می‌کرد. حالا اینکه بعد از قزوین، ساری و اصفهان تهران پایتخت شد شاید به خاطر دسترسی خوبی که به شهرهای دیگر داشت و امنیت آن بود. تأمین آب در تهران آن‌قدر اهمیت داشت که معماری خانه‌ها نیز بر اساس آن شکل می‌گرفت.»

خدادادی به ماجرای فتح تهران توسط آقا محمدخان قاجار و بستن آب قنات اشاره کرد و گفت: «آقا محمدخان برای فتح تهران از آب قنات تهران کمک گرفت. مهرگرد، همان قناتی است که او برای فتح قلعه تهران از مجرای آن استفاده کرد. آقا محمدخان در نخستین حمله به تهران شکست خورد و راهی جز گذر از دروازه شهر برایش باقی نمانده بود؛ اما در لشکرکشی دوم، وقتی به تهران رسید، نیمه‌شب آب قنات را بست و سربازان را به تونل‌های مهرگرد فرستاد و اینگونه بود که مسئله آب و مسیر قنات‌هایی که در تهران بود باعث شد که یک شهر فتح‌ و به پایتخت تبدیل شود.»

قنات مهرگرد محله سنگلج

منبع: خبرآنلاین