(تصاویر) سفربه تهران قدیم؛ پایه‌گذار این محله شاه عباس اول بود

دهی که اکثر آنها سادات بودند و خانه ییلاقی امام جمعه تهران بود، اکنون یکی از گران‌ترین محله‌های پایتخت محسوب می‌شود و برج‌های سر به فلک کشیده نشانه‌های خانه‌باغ‌های قدیم را از یاد بردند.

محله کوهپایه‌ای ولنجک یکی از محله های شمال پایتخت و جزء منطقه یک شهرداری تهران است. این محله از شمال به ارتفاعات توچال و از جنوب به بزرگراه چمران و نمایشگاه بین‌المللی تهران، از شرق به خیابان ولیعصر و از غرب به محله اوین محدود می‌شود.

این منطقه در قدیم علفزار و کوهستانی بود که مورد توجه شاهان قاجار برای شکار قرار گرفت و بعدها به باغات ییلاقی مشهور تبدیل شد. در دوره های بعدی این محله مورد توجه ثروتمندان شهر قرار گرفت و در آن خانه‌های زیبایی ساخته شد، ولی عمده ساخت و ساز و تغییر شکل ولنجک به دهه ۵۰ برمی‌گردد ولی از بعد از پیروزی انقلاب و در سال‌های اخیر جای باغ‌ها و منازل ویلایی برج‌های بلند و آسمان‌خراش‌ها به چشم می‌خورد.

ولنجک قدیم یا «ولنجق»

در گذشته ولنجک روستایی بود واقع در ۲ کیلومتری امامزاده صالح تجریش که گفته می‌شود حدود پانصد سال قبل به دستور شاه عباس اول با سکنا دادن چند خانواده از سادات مازندران (از نوادگان امام چهارم علی بن حسین) در کنار یک چشمه متولد شد. جای دقیق آن را محل مسجد جامع کنونی ولنجک در شمالی‌ترین نقطه خیابان اعجازی (آصف) ذکر کردند. نام فامیل اعجازی هم نام یکی از چند خانواده بنیانگذار ولنجک قدیم بود که شغل اصلی آنها کشاورزی و دامداری زندگی بود.

باغ داماد ناصرالدین شاه در ولنجک

نصرالله حدادی، تهران‌شناس، در مورد این محله و تاریخچه آن چنین می‌گوید: «آقاسید محمد برادر کوچک‌تر ابوالقاسم امام جمعه تهران که از اعقاب سیدمحمدمهدی خاتون‌آبادی هستند، در زمان فتحعلی شاه قاجار که پس از جنگ ایران و روسیه در سوگ فرزندش نشسته بود از اصفهان برای تسلیت به شاه به تهران آمد و با درخواست شاه در تهران ماند و بعدها فرزندانش با خاندان قاجار وصلت کردند و خودش نیز به امامت جمعه تهران انتخاب شد.

امام جمعه تهران دو باغ ییلاقی داشت یکی در ولنجک و دیگری در شرق تهران که اکنون محل فرهنگسرای اشراق است؛ همان باغی که امام جمعه بعد از ماجراهای مشروطه از آنجا به سفارت روسیه پناه برد و از همان باغ به اروپا فرار کرد. باغ دیگر در ولنجک واقع شده که معروف به باغ ظهیرامامی است.»

حجت بلاغی در باره ولنجک می‌نویسد: «ولنجک دهی بود که همگی سادات بودند و راه ماشین‌رو داشت. ولنجک را خاندان میرزا ابوالقاسم امام جمعه آباد کردند و همیشه در دست سادات بود. آقا سیدمحمد در زمان رضا شاه یک باغ بزرگ در این منطقه خرید که اکنون باقی است. وی چهره‌ای گشاده، نجیب و مزاجی سالم و نیرومند داشت و اغلب مسافت بین تجریش تا خانه‌باغ را پیاده طی می‌‍کرد. پس از مرگ او را در محل گنبدسرآقا دفن کردند و خاندان ظهیر امامی‌ها از خاندان او هستند.»

بنا به رسم قدیم شاهان ایران، هر پادشاهی که بر تخت می‌نشست تمام اراضی متعلق به وی می‌شد. این رسم در پایتخت پررنگ‌تر به چشم می‌آمد. خاندان قاجار علاقه وافری به دامنه‌های شمالی شهر داشتند. مهم‌ترین کارکرد دامنه های شمالی تهران برای آنها شکارگاه بود و بعد از آن ساختن باغ و عمارت ییلاقی برای گذراندن اوقات خوش به خصوص در فصل گرم تابستان بود.

ضمن اینکه دامنه‌های شمالی محل ارتباط با مرز شمالی کشور نیز بود. کوهپایه توچال که محله ولنجک در آن بود کلا در اختیار خاندان قاجار و درباریان آنها بود. تمامی املاک سلطنتی در اختیار شخص شاه بود و هر زمان می‌خواست به اطرافیان و زنان حرم‌سرایش هبه می‌کرد. ناصرالدین شاه ولنجک را به مجدالدوله بخشیده بود، کاشانک را به سوگلی دربارش( انیس الدوله )، سوهانک را به دوستعلی خان معیرالممالک و دربند را به علی خان ظهیرالدوله و..

حدادی می‌گوید: «زمین‌های ولنجک جزء خالص‌جات حکومتی تهران بود که تا زمان سلطنت ناصرالدین شاه وضعیتی نامعلوم داشت. برای اولین بار صدراعظم او مشیرالدوله صورت املاک و اعیان خالصه حکومتی را مشخص کرد آن‌هم به دلیل بروز جنگ و فشار اقتصادی دولت را مجبور کرد برای تامین بخشی از مخارج زمین‌ها را اجاره دهند. اما زمین‌های توچال را به علت تعلق خاطر فقط به ورثه خود واگذار کردند.»

بعد از حکومت قاجار، پهلوی اول نیز در حوالی تپه علی‌خان (بام تهران ولنجک) قصر ییلاقی ساخت. رضاشاه تمام املاک و اموال احمدشاه و درباریان قاجار را به نفع خود و اعضای خانواده‌اش ضبط کرد، فقط به زمین‌های ولنجک که ارثیه مجدالدوله و مجدالسلطنه (پدربزرگ و پدر همسر خود توران امیر سلیمانی) بود، کاری نداشت و تا پایان سلطنت او در مالکیت خاندان امیر سلیمانی باقی ماند.

محله ولنجک مکان‌های مهمی را در خود جای داده است. بام تهران و تله‌کابین توچال از مناطق تفریحی این محله هستند که تقریبا اکثر روزهای آخر هفته میزبان پایتخت نشینان برای گذران اوقات فراغت و تفریح و ورزش و پیاده‌روی است و یکی از جذابیت‌های طبیعی این محله محسوب می‌شوند. دانشگاه شهید بهشتی نیز در این محله قرار دارد.

منبع: همشهری