(عکس) سفر به تهران قدیم؛ چرخ تولید در نازی‌آباد می‌چرخید
یکی از معروف‌ترین کارخانه‌های نازآباد که روزگاری رونق فراوان داشت و کارگران بسیاری به هوای کار در این مرکز صنعتی به نازی‌آباد کوچ کردند کارخانه شیشه‌سازی نازی‌آباد بود.
این کارخانه به عنوان نخستین کارخانه مدرن شیشه و بلورسازی ایران سال ۱۳۱۸ همزمان با سیلوی تهران در این محله تاسیس و به یکی از نمادهای نازی‌آباد تبدیل شد. نوروزعلی حسن‌جانی، یکی از اهالی قدیمی نازی‌آباد می‌گوید: «قدیمی‌های نازی‌آباد به کارخانه شیشه‌سازی کارخانه بلورسازی هم می‌گفتند. ساختمان این کارخانه که شیشه و کریستال به روش مدرن تولید می‌کرد یک کوره داشت. وقتی کارخانه تاسیس شد برای کارگران هم خانه‌هایی در حوالی کارخانه ساختند تا مشکل رفت و آمد به محل کارشان حل شود.»
اولین محصولات کارخانه شیشه‌سازی نازی‌آباد ۱۲ شهریور سال ۱۳۱۸ با مهر ساخت ایران وارد بازار شد اما کارگران کارخانه چندان خوش‌اقبال نبود. طولی نکشید که تبعات جنگ جهانی دوم و حضور نیروهای متفقین در ایران دامن این کارخانه را هم گرفت و خط تولید شیشه و بلور این کارخانه ۳ سال بعد از تاسیس متوقف شد. حسن‌جانی ادامه می‌دهد: «قدیمی‌ها می‌گویند بعد از جنگ جهانی دوباره فعالیت کارخانه از سر گرفته شد و کارگرهایی که مجبور شدن در آن ۳ سال سراغ مشاغل دیگر بروند به کارخانه برگشتند.»
در دهه‌های ۳۰ و ۴۰ نازی‌آباد صاحب کارخانه‌های بزرگ و کوچک دیگری هم شد که پای مهاجران بسیاری را به این محله باز کرد. کارخانه‌های روغن نباتی و یخ‌سازی از این دست کارخانه‌ها بودند. کارخانه یخ سازی که در سال‌های اخیر با از رونق افتادن تولید یخ به سردخانه‌ای برای نگهداری مواد غذایی تبدیل شده اما از فعال‌ترین کارخانه‌های نازی‌آباد بود که در آن دوران مهاجران بسیاری را صاحب شغل کرد. حسن‌جانی می‌گوید: «کارخانه روغن نباتی که کارگران زیادی هم داشت در حوالی خیابان بعثت کنونی و محدوده ترمینال جنوب فعال بود، اما کارخانه یخ‌سازی در محدوده گلابدره یکی از قلب‌های تپنده محله بود. اهالی نازی‌آباد برای مصارف شخصی و صاحبان برخی مشاغل نیز هر روز صبح به این کارخانه سر می‌زدند و قالب یخ می‌خریدند. دهه ۴۰ قیمت هر قالب بزرگ یخ ۲ تومان بود و تابستان‌ها که ما می‌خواستیم آب خنک روی سفره داشته باشیم از این کارخانه یخ می‌خریدیم.»
اگر از کارخانه‌های فعال نازی‌آباد بگذریم، اشاره به انبارهای نگهداری مواد دخانی کارخانه دخانیات که در دل این محله قرار داشت خالی از لطف نیست. با رونق گرفتن کشت توتون در کشور پس از وضع قوانین انحصار دولتی دخانیات در سال ۱۳۱۰ همه چیز برای راه‌اندازی یک کارخانه سیگارسازی در دوران پهلوی اول مهیا شد.
اگرچه چراغ خط تولید این کارخانه سال ۱۳۱۶ در محدوده بیرون دروازه قزوین روشن شد، اما اداره کل نگهداری و پخش و فروش این شرکت در نازی‌آباد شروع به کار کرد. انبارهای نگهداری دخانیات که در هر انبار ده‌ها کارگر مشغول به کار بودند در حوالی هزاردستگاه قرار تاسیس شد. شرکت دخانیات با تاسیس باشگاه فوتبال، والیبال و دوچرخه‌سواری در حوزه ورزش نیز فعال بود و زمین فوتبال دخانیات در نزدیکی انبارهای این شرکت یکی از مراکز خاطره‌انگیر این محله است.
منبع: همشهری
