(تصاویر) نام این فرعون زن چگونه زنده ماند؟

فرعون‌ها دوره طولانی از تاریخ مصر را به خود اختصاص داده‌اند و «رامسس دوم» و «توت عنخ‌آمون» از شناخته‌شده‌ترین فرعون‌ها به شمار می‌آیند. با این‌که بیشتر مردان بودند که به عنوان فرعون حکمرانی می‌کردند اما اسناد تاریخی نشان می‌دهد چند زن نیز در مقام فرعون بر تخت سلطنت نشسته‌اند که یکی از آن‌ها «حتشپسوت» بود.

«حتشپسوت» نخست به عنوان نائب‌السلطنه و سپس به عنوان فرعون در مجموع ۲۱ سال بر مصر حکومت کرد. او یکی از معدود زنان در تاریخچه مصر است که برای چنین مدت طولانی قدرت را در دست داشت. او در یکی از دوره‌های طلایی مصر باستان؛ یعی زمانی که مصر غرق در ثروت بود فرمانروایی می‌کرد.

«حتشپسوت» بناهای یادبودی را در سراسر این سرزمین ساخت که از جمله آنها به تعداد بسیار زیادی معبد و عبادتگاه، ‌ چهار ابلیسک عظیم در معبد «آمون» واقع در «کرنک» ‌ و تعداد بی‌شماری اثر هنری می‌توان اشاره کرد که به تحسین دستاوردهای او پرداخته‌اند.

گزارش «نشنال جئوگرافیک» حاکی از این است که بسیاری از این آثار پس از مرگ او در سال ۱۴۵۸ پیش از میلاد تخریب و نابود شدند. نام «حتشپسوت» در دوران حکومت که «تحوتموس سوم»، که جانشین و بعدها از بزرگترین فراعنه مصر بود، از بناها پاک شد. به این ترتیب تصویر این زن از بناهای تاریخی جدا شد و مجسمه‌ها و آثارش ویران شد.

با این وجود، پس از یک بازسازی اساسی در قرن بیستم میلادی، معبد عظیم «حتشپسوت» که در «دیر البحری» واقع شده است، هنوز پابرجا بوده و در زیر صخره‌های قرمز پناه گرفته است. این شگفتی معماری که با زیبایی خود دنیای باستان را مجذوب خود کرد، گواهی بر شکوه «حتشپسوت» است.

زنی که شاه شد

«حتشپسوت» در حوالی ۱۵۰۷ پیش از میلاد متولد شد. پدر او «تحوتموس یکم» و همسر سلطنتی اعظم پدرش، ملکه «اهمسه» بود. «حتشپسوت» طبق سنت مصر باستان با «تحوتموس دوم» برادر ناتنی‌اش و ولیعهد ازدواج کرد. «تحوتموس دوم» در جوانی درگذشت و پسر دوساله‌ای که از همسر دومش داشت به عنوان ولیعهد باقی ماند. این کودک برای فرمانروایی بیش از حد کم‌سن بود، بنابراین ‌ «حتشپسوت» ‌به جای او حکمرانی کرد.

عکس سمت چپ: مجسمه‌ی تصویرگر حتشپسوت با سربند فرعون 

عکس سمت راست: مجسمه تصویرگر حتشپسوت در قامت ابوالهول به همراه ویژگی‌های مردانه همچون ریش ساختگی

«حتشپسوت» به تدریج نقش خود را از ملکه نایب‌السلطنه به فرعون تمام عیار تبدیل کرد.

وقتی «تحوتموس سوم» بزرگتر شد به قائم‌مقام این زن تبدیل شد، اما «تحوتموس سوم» ‌تا پس از مرگ «حتشپسوت» در حدود سال ۱۴۵۸ پیش از میلاد نتوانست به عنوان فرعون حکمرانی کند. 

در دوران حکمرانی «تحوتموس سوم» بود که روند پاک شدن نام «حتشپسوت» از تاریخ آغاز شد. هزاران سال بعد، باستان‌شناسان قطعات را دوباره کنار هم قرار دادند تا جایگاه «حتشپسوت» را در تاریخ بازگردانند.

معبدهای میلیون‌ساله

«حتشپسوت» در طول «پادشاهی نوین» ‌یکی از نخستین‌ فرعون‌هایی بود که بناهایی به اصطلاح «معبدهای چند میلیون‌ساله» ‌را در کرانه غربی نیل ساخت. پنج قرن قبل؛ یعنی در عصر «پادشاهی میانه» این فرعون «منتوهوتپ دوم» بود که نخستین معبد خاکسپاری را در این مکان بنا کرد.

احتمالا «حتشپسوت» با الهام از «منتوهوتپ دوم» مجتمع عظیم خود را در دامنه یک صخره؛ جایی که با نام «دیرالبحری» شناخته می‌شود، بنا کرد. این مکان به «حاثور»، الهه حفاظت از مردگان مصر باستان وقف شده بود.

معبد حتشپسوت

فرعون‌ها در چنین معبدهایی بعد از مرگ ستایش می‌شدند. با این حال مومیایی آنها در مکانی دیگر، یعنی در تالارهای تدفین شخصی واقع در «دره پادشاهان» دفن می‌شدند. «معبدهای میلیون‌ها سال» علاوه‌بر اینکه برای مراسم‌های تحریمی سطلنتی مورد استفاده قرار می‌گرفتند، محل برگزاری مراسم‌های آیینی دیگر نیز بودند. از بین تمام معبدها ترحیمی، معبد «حتشپسوت» سازه اصلی مجتمع واقع در «تبای» بود.

ساخت و ساز این معبد حدود ۱۵ سال به طول انجامید و تحت نظارت «سنموت»، یک مقام عالی رتبه و مورد علاقه فرعون انجام شد. این ساختمان باشکوه دارای رمپ‌ها و حیاط‌هایی مانند معبد «منتوهوتپ» در مجاورت بود، اما «سنموت» چند نوآوری را برای ایجاد ساختمانی با شکوه و بی‌نظیر ارائه کرد.

بیشتر معبدهای مخصوص گرامیداشت که در «پادشاهی نوین» ساخته شدند، از تالارهای تشکیل شده است که با دروازه‌هایی از هم مجزا شده‌اند. نمونه‌های مشابه را در «اقصر» و «کرنک» می‌توان دید. این درحالی است که معبد «حتشپسوت» اطراف یک گذرگاه مرکزی ساخته شده است.

شاید امروزه دیوارها و حیاط‌های معبد «حتشپسوت» تاحدی ساده به نظر برسند، ‌ اما در عصر او این معبدها رنگارنگ بودند و در اطراف آن‌ها باغ‌های سرسبز، و مجسمه و کتیبه قرار داشت. در هر یک از این آثار تزئینی پیامی مذهبی و سیاسی نوشته شده بود.

طراحی معبد

طراحی معبد «حتشپسوت» با دقت انجام شده بود. واضح‌تر از همه، این مکان کاملاً با معبد آمون در کرنک واقع در آن سوی ساحل نیل در یک راستا قرار داشت. علاوه‌بر این، راستای شرقی-غربی گذرگاه مرکزی معبد حتشپسوت منعکس‌کننده مسیر روزانه خورشید یا طبق باورهای آن دوران، مسیر خدای «رع» ‌بود.

معبد «حتشپسوت» همچنین با «دره پادشاهان»، که در غرب آن قرار دارد، هم‌راستا بود. گورستان سلطنتی «دره پادشاهان» توسط پدر حتشپسوت، «تحوتموس یکم» افتتاح شده است. در واقع، مقبره KV۲۰ که محل دفن «حتشپسوت» و «تحوتموس یکم» است، در یک خط مستقیم نسبت به عبادتگاه آمون، که درونی‌ترین اتاق معبد حتشپسوت است، ‌قرار دارد.

برخی از کارشناسان این فرضیه را مطرح کرده‌اند که در طراحی اولیه هدف این بود که مقبره KV۲۰ به عبادتگاه آمون از طریق یک تونل در دل صخره متصل شود، اما کیفیت پایین سنگ مانع از اجرای این طرح شده است.

نرده‌های سنگی در کنار سطح شیبدار مرکزی قرار داشتند و در کنار آنها نیز مجسمه‌های شیرهای سنگی با ابهت قرار داده شده بود. در طراحی این معبد یک ستون حیاط اول و دوم را از هم جدا می‌کرد. برای مورد توجه نشان دادن ارادت حتشپسوت، نقش برجسته‌هایی، دو ابلیسک عظیم را در مسیر رسیدن به معبد آمون در کرنک نشان می‌دهند.

در اطراف حیاط دوم نقش برجسته‌های معروفی وجود دارد که یک گروه تجاری را نشان می‌دهد که حتشپسوت به سرزمین «پونت» فرستاده است. درختان «مُر» از این سفر آورده شد و در اطراف معبد کاشته شد. صمغ این درختان بعداً در مراسم‌های آیینی معابد مورد استفاده قرار گرفت.

دو نقاشی تصویرگر دوران اوج معبد حتشپسوت

بیست و چهار «اوزیریدس» عظیم‌الجثه (مجسمه‌های فرعون حتشپسوت در قامت ازیریس، خدای زندگی پس از مرگ) در ورودی حیاط سوم قرار داشتند. این حیاط که بالاترین حیاط این مجموعه بود، ‌دارای عبادتگاه‌هایی بود که به یک فرقه سلطنتی اختصاص داشت.

در بخش مرکزی این حیاط، داخلی‌ترین تالارهای معبد قرار داشت که در حقیقت یک معبد مختص «آمون_رع» ‌بود.

عبادتگاه «آمون_رع» ‌ محل اصلی مراسمی بود که هر سال در تبای برگزار می‌شد؛ «جشنواره زیبای دره». قدمت این جشن به «پادشاهی میانه» برمی‌گردد و در زمان حتشپسوت به اوج رسید. نقش برجسته‌هایی که به شدت مخدوش شده‌اندو در حیاط بالایی معبد حتشپسوت قرار دارند، این جشن‌ها را به تصویر می‌کشند. در ماه دوم از فصل برداشت در اوایل تابستان، فرعون گروهی متشکل از اشراف‌زادگان، کاهنان، رقصندگان و سربازان را رهبری می‌کرد که تصویر آمون را همراه داشتند و مسیر را از معبد کرنک شروع می‌کردند، از نیل عبور می‌کردند و از معابد خاکسپاری بازدید می‌کردند.

پس از درگذشت حتشپسوت روند مخدوش شدن و تخریب تمام مجسمه‌ها، بناهای یادبود و تصاویر او از جمله تصاویر او در معبدش در دوران حکومت «تحوتموس سوم» آغاز شد. با این حال «معبد حتشپسوت» در کرانه غربی رود نیل به عنوان گواهی از یک فرعون زن که آن را بنا کرد، پا برجا باقی ماند.

منبع: ایسنا