چطور سیستم باستانی قنات‌های ایران، الهام‌بخش آب‌رسانی در هند در قرن ۱۷ شد؟
شهر اورنگ‌آباد (که اکنون به نام چاتراپاتی سامباجی ناگار شناخته می‌شود) در ایالت ماهار اشترا مانند بسیاری از مناطق دیگر هند، هر سال تابستان با مشکل کم‌آبی روبه‌رو است.
شهر اورنگ‌آباد (که اکنون به نام چاتراپاتی سامباجی ناگار شناخته می‌شود) در ایالت ماهار اشترا مانند بسیاری از مناطق دیگر هند، هر سال تابستان با مشکل کم‌آبی روبه‌رو است.
اما زمانی این شهر برای سرسبز بودن در منطقه‌ای کم آب، شهرت داشت.
راز این سر سبزی در سیستم کانال‌های زیرزمینی به نام «نهار امبری» بود. برده‌ای به نام «ملک امبر» این مجموعه کانال‌ها را در سال ۱۶۱۲ ساخته بود.
ملک در اواسط قرن شانزدهم در اتیوپی زاده شده بود. گفته می‌شود پدر و مادرش او را در کودکی به‌عنوان برده فروخته بودند.
ملک بارها در زندگی خریده و فروخته شد و در نهایت به‌عنوان یکی از برده‌های چنگیز خان به هند آمد و توانست بعد از مرگ اربابش به مقامات و مدارج بالای سیاسی و نظامی برسد. او شهر اورنگ‌آباد را آباد کرد. سیستم آب‌رسانی و کانال‌های زیرزمینی این شهر، یادگار او هستند.
آن‌طور که داناشری معراجکار، معمار و محقق، در مقاله‌ای درباره نهار امبری نوشته، او قبل از ورود به هند، چندین سال در ایران باستان زندگی کرده بود. سیستم قنات‌های ایران الهام‌بخش ساخت کانال‌های زیرزمینی بود که سال‌ها بعد او در اورنگ‌آباد ساخت.
قنات‌ها که قدمتی ۳۰۰۰ ساله دارند، راه‌حلی خلاقانه و پایدار برای حل مشکل دسترسی به آب در بین ایرانیان بودند.
قنات‌ها در سال ۲۰۱۶ به لیست میراث فرهنگی جهان اضافه شدند. قنات یا کاریز مجموعه کانال‌هایی است که در عمق زمین در نزدیکی سفره‌های آب‌های زیرزمینی و در ارتباط با یک چاه مادر بنا می‌شدند. آب تحت تأثیر جاذبه زمین در این کانال‌ها تا کیلومترها در زیرزمین جریان پیدا می‌کرد.
خانم معراجکار می‌گوید: «ملک واقعاً باهوش بود. او این سیستم را که ایرانی‌ها برای مشکل کم‌آبی خود ابداع کرده بودند، یاد گرفت و بعدها آن را در اورنگ‌آباد و با کمک گروهی از مهندسان اجرا کرد.»
کانال‌های زیرزمینی نهار امبر شامل ۱۰۰ چاهک است که همه آن‌ها در زیرزمین به هم متصل هستند و در تمام طول سال در این منطقه خشک، آب مورد نیاز شهر را تأمین می‌کند.
برده‌ای آفریقایی که به مقامی بالا رسید
ملک امبر در میان هزاران برده آفریقایی بود که در قرن شانزدهم به دست چنگیز خان به هند آورده شدند.
این برده‌ها وفاداری و نیروی بدنی بالایی داشتند و برای همین ارزش زیادی پیدا کرده بودند و آن‌ها را در ارتش به کار می‌گرفتند.
ملک امبر به‌سرعت مدارج نظامی را طی کرد و چون باهوش بود، در مورد مسائل مالی هم مورد اعتماد قرار گرفت. او همچنین استعداد قابل تحسینی در مهندسی داشت. او کم‌کم چم و خم سیاست را هم از اربابانش یاد گرفت.
بعد از مرگ چنگیز خان، او آزاد شد.
در آن دوران، آن‌طور که مورخان می‌گویند برده‌ها معمولاً توسط اربابانشان آزاد می‌شدند و بعد با میل خود در خدمت فرماندهان بالا رتبه امپراتوری‌ها کار می‌کردند.
گفته می‌شود امبر بعد از آزادی سال‌های زیادی صرف تشکیل ارتشی برای خود کرد و عاقبت توانست در ۱۵۹۵ نیروی نظامی بزرگی فراهم کند. او به جنگ با امپراتور قدرتمند مغول، اکبر رفت تا ناحیه تحت فرمان او را به دست بیاورد.
در سال ۱۶۰۱، ملک امبر روستای خخدی را به‌عنوان پایتخت خود انتخاب کرد و پایگاه‌های نظامی در اطراف آن بنا کرد. این شهر اورنگ‌آباد نام گرفت.
ساختن کانال‌ها
آن‌طور که دولاری قریشی، مورخ می‌گوید تنها منبع آب ساکنان اورنگ‌آباد رودخانه‌ای به نام خم بود.
خانم قریشی می‌گوید امبر از یک قاضی در شهر مکه، ساخت و ساز و معماری آموخته است. او در سال ۱۶۱۸ تصمیم گرفت کانال‌های زیرزمینی آب مانند آنچه در ایران و سوریه باستان دیده بود، بسازد.
او از فناوری سیفون برای این کار استفاده کرد. در این روش از نیروی جاذبه برای جابه‌جا کردن حجم زیادی از آب از نقطه‌ای به نقطه دیگر و با کمک گرفتن از شرایط طبیعی جغرافیایی، استفاده می‌شود.
آن‌طور که شیخ رمضان، مورخ که مطالعه عمیقی درباره این سیستم انتقال آب کرده است می‌گوید، طول این کانال‌های زیرزمینی به دوو نیم مایل (حدود چهار کیلومتر) می‌رسید و در عرض ۴۰۰ سال گذشته، هنوز آب تمیز تأمین می‌کنند.
آب کانال از تپه‌های بالای شهر به پایین و به سمت شهر آورده می‌شد.
خانم قریشی می‌گوید ملک امبر تپه‌ای را به نام جوبان که در شمال شهر قرار داشت، انتخاب کرد.
او می‌گوید: «کانالی به طول ۱۴ متر و عمق دو تا سه متر در دامنه تپه حفر شد تا آب باران را در آن جمع کنند. بعد این آب جمع شده را با کمک شبکه‌ای از لوله‌های سفالی از زیرزمین به سمت شهر آوردند.»
مورخان می‌گویند جمعیت ۲۰۰ هزار نفری شهر در ۲۴ ساعت روز و شب به آب دسترسی داشتند و سیستم کانال‌ها که با ملات آجر و آهک ساخته شده بود، چنان قوی بود که تا امروز ماندگار بوده است.
در مسیر این کانال‌ها صدها چاهک برای ایجاد دسترسی و انجام کارهای نظافتی و تعمیری تعبیه شده بود. این چاهک‌ها، حدود شصت متر از هم فاصله داشتند. استفاده از این آب شامل مالیات می‌شد.
خانم معراجکار می‌گوید: «ملک امبر به طبقه‌ای تعلق داشت که به دست طبقات بالاتر تحت ستم قرار گرفته بود. برای همین همیشه سعی می‌کرد شکاف بین فقیر و غنی را از بین ببرد و به همین دلیل او افرادی از طبقات پایین‌تر را برای مسئولیت‌ها و اداره سیستم آب شهر، به کار منصوب کرد.»
آیا می‌توان این کانال‌ها را احیا کرد؟
این کانال‌های قدیمی که با ابزاری ارزان و هماهنگ با محیط زیست ساخته شده‌اند، در طول دهه‌ها و قرن‌ها آسیب‌های فیزیکی زیادی دیده‌اند و فشار جمعیت هم بر آن‌ها تحمیل شده است.
منتقدان می‌گویند بی‌توجهی مسئولان به کانال‌ها کاری کرده که حضور آن‌ها از شهر پاک شود.
این منتقدان می‌گویند با وجود حکمی که دادگاه در سال ۲۰۱۴ برای نقشه‌برداری از سیستم کانال‌های قدیمی صادر کرد، مسئولان هیچ کاری در این باره نکردند.
خانم معراجکار می‌گوید: «آب این کانال‌ها می‌تواند در تمام طول سال قابل دسترسی و قابل شرب باشند. اگر هم نباشند امکان تصفیه آب در جای دیگر وجود دارد.»
بر اساس بررسی‌هایی که او انجام داده است، کانال همچنان توانایی حمل آب تا ارتفاع حدود۶۰ سانتیمتر را دارد و می‌توان آن را احیا کرد.
دکتر شیخ رمضان می‌گوید: «در کل کشور فقط ۳۰ درصد زمین برای چنین روش آب‌رسانی مناسب است. در سطح جهان، تنها ۲۰ درصد زمین دارای ویژگی‌های طبیعی مناسب برای این روش است. اگر چنین کانال‌هایی در روستاهایی که در این نوع زمین‌ها هستند ساخته شود، مشکل آب آشامیدنی میلیون‌ها شهروند حل خواهد شد.»
منبع: بی بی سی
