مراسم خونین «سپوکو»؛ سر سامورایی‌ها چگونه قطع می‌شد؟!

فرادید| چهار متن درباره‌ی نحوه‌ی اجرای آیین «سِپوکو» (Seppuku) توسط سامورایی‌ها برای نخستین بار به انگلیسی ترجمه شده‌اند؛ سپوکو نوعی خودکشی آیینی بوده است که در آن یک سامورایی سر یک سامورایی دیگر را می‌برد. در حالی که تا کنون تصور همه این بود که سامورایی‌ها فقط به شیوۀ «هاراگیری» به شکم خودشان شمشیر می‌زدند و جان خودشان را می‌گرفتند، به نظر می‌رسد این اتفاق به ندرت در دوره ادو (۱۶۰۳ تا ۱۸۶۸) رخ داده باشد.

به گزارش فرادید، قدیمی‌ترین متن از چهار متن ترجمه‌شده به نام «اسرار درونی سپوکو» مربوط به قرن هفدهم است. میزوشیما یوکیناری، یک سامورایی که بین سال‌های ۱۶۰۷ تا ۱۶۹۷ می‌زیست، نوشته است: «این سند حاوی آموزه‌های مخفی است که به رسم معمول فقط به صورت شفاهی آموزش داده می‌شود، با این حال اینجا ثبت شدند تا به فراموشی سپرده نشوند.». در زمان حیات این سامورایی، حاکمان محلی موسوم به «شوگان» بر ژاپن حکومت می‌کردند. در حالی که از نظر فنی امپراتور حاکم ژاپن بود، شوگان‌ها کنترل سیاسی واقعی کشور را در دست داشتند. در دوره اِدو، شوگان‌ها از نسل توکوگاوا یِه یاسو، یک فرمانده جنگی بودند که در ژاپن به قدرت رسید و سال ۱۶۰۳ شوگان شد.

عکسی از یک سامورایی (میانه تصویر) و دستیارش (سمت چپ) به همراه زن و مردی که به او خدمت می‌کنند؛ اواخر قرن نوزدهم

این متون توسط اِریک شاهان، مترجم ژاپنی متخصص ترجمه متون هنرهای رزمی، به انگلیسی ترجمه شده و در کتاب «کایشاکو: نقش دوم» (۲۰۲۴) منتشر شده است. شاهان دارای سن‌دان (کمربند مشکی درجه سوم) در کوبودو است و بسیاری از متون هنرهای رزمی ژاپنی را ترجمه کرده است. شاهان در مقدمه اشاره کرده که واژه‌ی «کایشاکو» یا «دوم» فرد مسئول کمک در مراسم است و معمولاً عمل سر بریدن را انجام می‌دهد. این چهار متن به عنوان دستورالعمل نوشته شده‌اند. 

در متونی که این مراسم را توصیف کردند روشن است که بسته به درجه سامورایی‌ها این مراسم چقدر متفاوت بوده و آن‌ها به کدام جنایت‌ها گناهکار شناخته شدند. برای نمونه بسیار مهم بوده کسانی که سر بریدن را انجام می‌دهند به درستی این کار را انجام دهند و متوجه باشند که حتی یک اشتباه می‌تواند موجب شرمساری بزرگی شود. 

در یکی از متون به نام «سنت‌های مخفی سپوکو» نوشته‌ی یک سامورایی به نام کودو یوکیهیرو مربوط به سال ۱۸۴۰ نوشته شده: «ضروری‌ست ابتدا به چشم‌ها و سپس پاهای فردی که سپوکو می‌کند یا فردی که در شرف مرگ است، توجه کنید. اگر به دلیل ارتباط شخصی با محکوم در انجام این کار کوتاهی کنید، گواه این خواهد بود که قوای رزمی خود را از دست داده‌اید و گرفتار شرم ابدی خواهید شد.» 

در حالی که این مراسم بسیار متنوع بود، بسیاری از نسخه‌های آن شامل دادن ساکی (شراب برنج) به محکوم قبل از بریدن سر میشد. در حالی که محکوم می‌توانست خودش چاقو را در بدنش فرو کند، اما این کار معمولاً انجام نمیشد. در عوض، کایشاکو اغلب بلافاصله پس از بیرون آوردن چاقو، سر فرد محکوم را می‌برید. 

شاهان خاطرنشان کرده که دوره ادو، زمانی که دو تا از متن‌ها نوشته شدند، دوره صلح نسبی در ژاپن بوده و سامورایی‌ها مانند زمان‌های قبل در استفاده از چاقو و خنجر مهارت نداشتند. 

در زمان‌های قبل، وقتی سامورایی‌ها شکم خودشان را حین سپوکو چاقو می‌زدند، این کار را به شیوه‌ی دقیقی انجام می‌دادند که شامل «بریدن شکم از چپ به راست، سپس بیرون کشیدن چاقو و قرار دادن آن در بالای شبکه عصبی پشت معده و سپس برش رو به پایین برای ایجاد شکل صلیب قبل از بیرون کشیدن چاقو و قرار دادن آن روی زانوی راست» میشد. سطح پایین‌تر مهارتی که سامورایی‌ها در دوره ادو داشتند، انجام درست این کار را برای آن‌ها دشوار می‌کرد. 

این عکس نمایشی که اواخر قرن نوزدهم گرفته شده، یکی از راه‌های سربریدن را نشان می‌دهد. متون تازه ترجمه‌شده نشان می‌دهند که این مراسم بسته به فرد مجرم و دوره زمانی اجرای آن، بسیار متفاوت بوده است

مرتبه محکومان 

مرتبه‌ی یک فرد معمولاً معرف نحوه برگزاری مراسم بود. اگر محکوم لرد و سامورایی بلندپایه بود، بالاترین سطح برخورد انجام می‌شد. سامورایی‌هایی که تصمیم می‌گرفتند با مرگ اربابشان، جان خودشان را بگیرند نیز بالاترین سطح را دریافت می‌کردند. افرادی که در بالاترین سطح قرار داشتند، در مورد نحوه برگزاری مراسم تا حدی صاحب اختیار بودند و کسانی که مراسم را برگزار می‌کردند اغلب درجه بالایی داشتند و یک کامیشیمو جدید (لباس رسمی سامورایی‌ها) می‌پوشیدند. 

با سرهای بریده‌ی سامورایی‌های بلندپایه نیز در قیاس با سرهای جنگجویان سطح پایین، بهتر برخورد می‌شد. متن نوشته‌شده توسط یوکیهیرو توضیح می‌دهد که چگونه، دست‌کم برای مجازات‌های سطح بالا، موهای سر بریده‌شده باید معطر میشد و پیش از قرار دادن در جعبه، در یک پارچه مربعی سفید پیچیده میشد. 

به آن دسته از سامورایی‌هایی که درجه پایینی داشتند و به نظر می‌رسید مرتکب شدیدترین جنایات شده‌اند، «یوندان» تعلق می‌گرفت؛ سطح چهارم برخورد؛ یعنی محکوم را می‌بستند و سرش را می‌بریدند و سپس در گودالی می‌انداختند. 

با این که متون می‌گویند با سامورایی رده‌بالا در طول این مراسم باید برخورد بهتری شود، ممکن است این اتفاق همیشه نیفتاده باشد. 

شاهان گفته: «بالارتبه‌ترین فردی که مرتکب سپوکو شده احتمالاً اودا نوبوناگا بوده که سال ۱۵۸۲ پس از اینکه پیشخدمتش آکِچی میتسوهید به او خیانت کرد و به او در معبد هونوجی در کیوتو حمله کرد، دست به سپوکو زد.»

شاهان گفته: «اودا یک دایمیو یا ارباب یکی از صدها قلمرو تحت حکومت یک سامورایی قدرتمند بود. او به آرامی مخالفان خود را از بین برد و موفق شد ژاپن را تحت حاکمیت خود متحد کند اما به او خیانت شد و او سپوکو را انتخاب کرد، اما به دلیل شرایط سخت (او به طرز غم‌انگیزی مغلوب شده بود) روشن نیست مراسم سپوکوی او چگونه برگزار شد. بنابراین احتمال دارد که او شانس ترتیب دادن مراسم منظمی شامل نوشیدن ساکی یا معطر کردن موهایش پس از مرگ باشد، را نداشته است.

مترجم: زهرا ذوالقدر