(عکس) سفر به تهران قدیم؛ بازار سیداسماعیل، پاتوق چاقوسازان زنجانی

نخستین ردپای اقوام ترک از دوره سلجوقیان در تهران دیده می‌شود. به مرور بعد از ماجرای پایتخت شدن، برخی از ساکنان شهرهای ترک‌زبان اطراف تهران از جمله برخی ساکنان زنجان به تهران آمدند.

آنها در بازار سیداسماعیل، راسته بازاری را به اسم بازار چاقوسازها به راه انداختند و در همین حوالی هم ساکن شدند. در دوره‌های مختلف هم تعداد این افراد به ویژه در زمان پهلوی که تهران به یک مرکز صنعتی تبدیل می‌شد، افزایش چشمگیری داشت. اغلب آنها در کارخانه‌هایی که در اطراف سه‌راه آذری راه اندازی شده بود مشغول به کار شدند و محله سه راه‌آذری به نوعی به محل تجمع این اهالی مبدل شد.

داریوش شهبازی، محقق و تهران‌پژوه، درباره حضور اقوام ترک می‌گوید: «بعد از ورود سلطان محمود غزنوی به دولاب، ردپای اقوام ترک در دوره سلجوقیان، پس از آن خوارزمشاهیان و تیموریان، قره‌قویونلوها و آق‌قویونلوها، صفویان (صفویان ترک نبودند، بلکه به ترکی سخن می‌گفتند)، افشاریان و قاجاریان و... هم دیده می‌شود، اما پس از پایتخت شدن تهران، اگر نخستین نقشه تهران را که توسط دانش‌آموختگان دارالفنون و «موسیو کرشیش» (ناظر ساخت اولین خط تلگراف در ایران و تهیه نقشه تهران) در سال۱۲۳۷، دوره ناصرالدین‌شاه، کشیده شده بررسی کنیم، می‌بینیم در این نقشه محله‌ای به نام محله باجمانلوها که در شمال محله سنگلج است وجود دارد.

خود باجمانلوها البته کرمانجی‌اند و ترک نیستند، ولی به واسطه قرار گرفتن در زیرمجموعه طایفه افشار که از طوایف قزلباش‌اند، به طوایف ترک مربوط می‌شوند. حتی در محله سنگلج و عودلاجان کوچه‌هایی به نام افشار مشخص شده که اینها همه نشانه‌هایی برای حضور اقوام ترک‌زبان در تهران دوره افشار هستند. علاوه بر این، در همین نقشه، نشانه‌های دیگری مثل کوچه خدابنده‌لو را در محله عودلاجان، مجاور ارگ، می‌بینیم که مربوط به طایفه شاهسون (جزو طوایف ترک هستند که سابقه‌شان به دوره شاه‌عباس برمی‌گردد) و در اختیار کریمخان بوده‌اند.

یعنی آنها هم در دوره زندیه به تهران آمده‌اند. حتی در سنگلج محله‌ای به نام محله خلج‌ها دیده می‌شود. از دوره پهلوی این اقوام بیشتر در محدوده سه راه آذری، یافت آباد و ... ساکن شدند. همچنین محله‌ای در دهمین تکه از پایتخت به نام زنجانی‌ها نامیده شده و آنها در این محله‌ها حضور پررنگی دارند.»

منبع: همشهری