سفر به تهران قدیم؛ ماجرای گذرهای تاریخی اودلاجان؛ وقتی رضا شاه به شتر گلو رفت
بازارچه های تهران که در دوره صفوی شکل گرفتند در ابتدا محل گذر و سکونتگاه مردم هم بود. پایین دست هر بازارچه محل گذر و عبور و مرور مردم بود که به گذرهای معروفی تبدیل شدند. محله اودلاجان به واسطه واقع شدن در دل بازار بزرگ تهران بیشترین گذرها را داشت که التبه امروز نام و نشان چندانی از آنها باقی نمانده.
درباره گذرهای تاریخی اودلاجان روایت های مختلفی نقل شده است. در کتاب «تهران در عهد قاجاریه» از باغ نظام الدوله، حمام نواب، شترگلو، مسجد حوض و در مدرسه به عنوان گذرهای مهم و تاریخی اودلاجان نام برده شده که بیشتر آنها با گذشت زمان یا نابود شده اند یا تغییر ماهیت داده اند.
علیرضا زمانی، تهران‌پژوه، در باره مهمترین گذرهای اودلاجان در روزگار قدیمی می گوید: «گذر مسجد حوض در مرز امامزاده یحیی(ع) و اودلاجان یکی از مهمترین و در عین حال معروف‌ترین گذرهای تهران قدیم بود. این گذر در نقشه کرشیش به سال ۱۲۳۷ قمری و اوایل دوره ناصری دیده می شود اما از نقشه عبدالغفار که به اواخر دروه ناصری تعلق دارد حذف شده است. گذر مسجد حوض در دوره های مختلف تاریخی تغییر ماهیت داده و در دوره پهلوی دوم به کوچه ای در همسایگی مسجد حوض تبدیل شد.»
گذرهای تهران قدیم مختصات مشخصی داشتند. هر گذر از سراهای مختلفی تشکیل شده بود که هر کدام شامل بقالی، خرازی، نانوایی و ... مایحتاج عمومی مردم را تامین می کردند. «در مدرسه» یکی دیگر از گذرهای اودلاجان بود که چنین مشخصاتی داشت اما با گذشت زمان به طور کامل از بین رفت. زمانی درباره روزگار از دست رفت این گذر تاریخی می گوید: «کمتر منبع تاریخی موثقی را می توان یافت که در یاره نام و تاریخچه گذر در مدرسه اطلاعاتی به مخاطب داده باشد. اعتمادالسلطنه در کتاب روزنامه خاطرات نوشته که گذر مدرسه در نزدیکی مدرسه رضا خان اقبال السلطنه، آجودان و عکاس باشی دربار ناصری بوده است. اقبال السلطنه قطعه زمینی که در مجاورت خانه اش بوده را به مدرسه ای برای فقرا تبدیل می کند و بعد از راه اندازی مدرسه، مشاغلی در همان راسته شکل می گیرد و گذر ایجاد می شود.»
گذر در مدرسه هم با گذشت زمان و در طرح گسترش تهران در اواخر دوره قاجار و اوایلی دوره پهلوی اول تخریب شد و هیچ نام و نشانی از آن باقی نماند. تخریب و تغییر نام و ماهیت، سرنوشت محتوم همه گذرهای اودلاجان بوده و گذر شتر گلو در نزدیکی بازار مروی هم چنین سرنوشت غم انگیزی دارد.
نصرالله حدادی درباره سیر نابودی یکی دیگر از گذرهای تاریخی اودلاجان می گوید: «گذر گلو به طور دقیق مقابل شمس‌العماره و ابتدای کوچه مروی بوده است. آنطور که در منابع مکتوب تاریخی آمده آبی که از بالادست به سمت خیابان ناصریه قدیم و ناصرخسرو فعلی سرازیر می شده در گذر شتر گلو جمع می شده و در خاطرات سلیمان بهبودی هم آمده که یک بار رضا شاه شخصا هنگام وقوع سیلاب به گذر شترگلو می رود و مسیر عبور آب را باز می کند. مکانی که آب جمع می شده به شکل حرف انگلیسی u بوده و به دلیل شباهت ظاهری با گردن و گلوی شتر به شترگلو معروف شده بود.»
منبع: همشهری
