سفر به تهران قدیم؛ ماجرای کشف جمجمه از قدیمی ترین گورستان تهران

قبرستان حسن‌آباد نخستین و قدیمی‌ترین گورستان تهران از دیرباز خارج از محدوده خندق شاه‌طهماسبی در ضلع شمال غرب میدان حسن‌آباد فعلی بود و ساکنان تهران قدیم مردگان خود را در این مکان به خاک می‌سپردند. از آذر ماه سال۱۲۴۶ شمسی وقتی خندق قدیم پر شد و خندق ناصری شکل گرفت، قبرستان هم جزو محدوده داخلی شهر شد.

گورستان قدیمی حسن آباد،در همه‌گیری بیماری وبا در تهران در ۲۵محرم سال۱۳۱۰ قمری (۱۲۷۰خورشیدی) پر از اجساد فوت‌شدگان شد.ازجمله این فوت‌شدگان میرزا محمدرضا کلهر خوشنویس شهیر دوره قاجار بود.

یک تهران‌شناس درباره این قبرستان می‌گوید: «میرزا یوسف مستوفی‌الممالک اراضی بالادست محله سنگلج را تا فاصله بالای آب کرج در تیول(ملک) خود داشت که بخشی از آن را به پسرش «حسن مستوفی‌الممالک» بخشید و باغ حسن‌آباد ساخته شد. در قسمت چپ شمال غرب این میدان نخستین گورستان تهران جا خوش کرده بود. این قبرستان عمومی بود و همزمان با جنگ جهانی اول در قحطی سال‌های ۱۲۹۵و۱۲۹۶ تعداد زیادی از هموطنان در تهران بر اثر قحطی و گرسنگی فوت کردند و در این قبرستان دفن شدند و ظرفیت قبرستان در دوره پهلوی اول پر شد.

«نصرالله حدادی» ادامه می‌دهد: «به این که نخستین ایستگاه آتش‌نشانی در تهران در فاصله سال‌های ۱۳۰۴ تا ۱۳۰۶ در مکانی اجاره‌ای در گاراژ حسینی در خیابان ری و امیرکبیر شرقی ایجاد شد ولی بعدها رضاشاه این قبرستان را تخریب کرد و به جای آن «اداره اطفائیه تهران»، آتش‌نشانی شکل گرفت. «اداره اطفائیه تهران که توسط روس‌ها در خیابان ری، سه‌راه امین‌حضور، گاراژ حسینی راه اندازی شده بود در سال۱۳۱۱ شمسی به این محل انتقال یافت و زیر نظر بلدیه(شهرداری) قرار گرفت.»

حدادی با اشاره به دلایل تخریب این گورستان و ساخت آتش نشانی به جای آن می ‌گوید: «کاخ مرمر کمی آنطرف‌تر از قبرستان قرار داشت و ساخت آتش نشانی به نوعی ایمنی خانه‌ او را هم فراهم می‌کرد؛ به همین دلیل در سال۱۳۰۷ تا سال۱۳۰۹ اولین آتش‌نشانی اداره اطفائیه تهران در آنجا شکل گرفت. هنگام ساخت آتش نشانی تعداد زیادی جمجمه از آنجا در آمد.»

ایستگاه آتش‌نشانی که بر روی گورستان حسن آباد ساخته شد، همچنان در آنجا پابرجاست.

منبع: همشهری