سفر به ایران قدیم؛ نخستین گام های اتمی شدن ایران چگونه برداشته شد؟
وقتی من به تهران رسیدم یکی دو سال بود که کارخوابیده بود و کارگاه تعطیل مانده بود. دراین موقع اعلیحضرت که از این مسأله خیلی ناراحت بودند به سازمان برنامه و اصفیاء که رئیس سازمان برنامه بود تائید کردند که اینکار را از دانشگاه بگیرند و خودشان اجراء کنند با این دیدک سازمان برنامه در موضع محکم‌تری بود که اینکار را بکند.
اکبر اعتماد، موسس و نخستین رئیس سازمان انرژی اتمی بود. در سال ۱۳۴۷ به سمت اولین رئیس مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی، که بدیل ایرانی مرکز ملی پژوهش‌های علمی (CNRS) در فرانسه بود، منصوب شد. در سال ۱۳۵۳ ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را به دست گرفت و این سازمان را بنیان نهاد. اعتماد تا سال ۱۳۵۷ ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را به دست داشت. این گفتگوها توسط فرخ غفاری در پاریس انجام شده است.
سؤال: ممکن است یک سؤال بکنم مربوط به دوره تحصیلی بعد از سه سال دبیرستان آمدید به تهران آیا دلیل آمدن به تهران این بود که خانواده شما به تهران آمدن یا از لحاظ تحصیلات در آن زمان طوری بود که دبیرستان‌های همدان در آنوقت به حدی در سطحی نبودند که شما را ارضاء بکنند.
دکتر اعتماد: این دلیل خانوادگی داشت، آن موقع فکر می‌کنم که دبیرستانهائی در همدان بود فوق‌العاده خوب بود و هیچ ایراد تحصیلی نداشت ولی بعلت اینک برادر‌های بزرگترم که آنوقت بدانشگاه می‌رفتند، دیگر در همدان نمی‌توانستند بمانند و پدرم هم برحسب اتفاق مریض شد و می‌بایستی بیآید تهران دیگر من هم آمدم به تهران که تحصیل کنم یعنی سه سال آخر متوسطه را آنموقع خیلی خوب می‌توانستم در همدان بمانم.
سؤال: می‌توانم از شما خواهش کنم بگوئید که این دوره هائی که شما کار می‌کردی اروپا در سوئیس و فرانسه، به عنوان کارآموز بود یا برای امرار معاش یا خودتان می‌خواستید بیشتر آشنا بشوید؟
دکتر اعتماد: حالا اگر موافق باشید من خلاصه آن را برایتان می‌گویم بعد آنوقـــــــــــت توضیح بیشتر می‌دهم که رکورد زمانی آنرا بگویم. پس در سال ۱۹۶۵ که بایران برگشتم درسازمان برنامه مشغول شدم، ذر دانشگاه یکسال درس می‌دادم که بعددیگر آن درس را ادامه ندادم. در سازمان برنامه اول تا حدود دوسال کارشناس دفترفنی بودم بعد ازآن در سازمان برنامه دفترانرژی اتمی تشکیل شد برای اینکه مسائل انرژی اتمی را بررسی کند و من شدم مسئول آن دفتر، در حدود یکسال و نیم مسئول آن دفتر بودم. در همانوقت وزارت علوم و آموزش عالی تشکیل شد که من مدتی بطور غیر رسمی با وزیر وقت مجید رهنما همکاری می‌کردم بعدهم ایشان از من خواستند که معاونت علم تحقیقاتی وزارت علوم را قبول بکنم که انجام شد و در سال ۱۳۴۷ این مسئولیت را به من دادند و بعداً یکسال وزارت علوم و آموزش عالی یک مؤسسه تازه‌ای ایجاد کرد به نام مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی که بعد من ریاست آن مؤسسه را بعهده گرفتم و آنجا بودم تا چهار سال ونیم، بعد یعنی حدود ۱۳۵۱ یا ۵۲ که یکی از طرحهائی که از دل همان کار‌های مؤسسه بیرون آمد تأسیس دانشگاه بوعلی سینا در همدان بود که ریاست آن دانشگاه را به من دادند و بنابراین چون در آن موقع در همدان دانشگاه نبود درتهران مشغول کار آن دانشگاه بودم تا در آخر زمستان سال ۱۳۵۳ دولت تصمیم گرفت فعالیت‌های اتمی را در سطح وسیع شروع کند و از من خواسته شد که اینکار را بر عهده بگیرم که سازمان انرژی اتمی ایران تأسیس شد و من ریاست این سازمان را داشتم تا مهر ۱۳۵۷ که استعفاء دادم.
سؤال: دو کاری که شما در آنزمان در سازمان برنامه می‌کردید یکی طرح ساخــــــــت راکتور اتمی دانشگاه بود که یک راکتور برای کار‌های علمی و آزمایشی دانشگاه ویکی دیگر اینکه در برنامه‌ریزی و ایجاد دانشگاه صنعتی آریا مهرهم فعالیت داشتید. این طرح راکتور اتمی دانشگاه چه بود و از چه زمانی شروع شد؟ مثل اینکه خیلی طول کشید تا زمانی که شما آمدید و ساختن آنرا نظارت می‌کردید یعنی شروع فعالیت‌های اتمی در ایران مربوط به چه سالهایی می‌شود قبل از اینکه مؤسسه انرژی اتمی تاسیس بشود؟
دکتر اعتماد: فکر می‌کنم که شروع فعالیت‌های اتمی در ایران از سال ۱۳۳۵ بوده یعنی چند سال قبل از اینکه من به تهران بیآیم. در آن موقع دانشگاه تهران یک مرک تحقیقات اتمی درست کرده بود و در این مرکز هم یک تعدادی آزمایشگاه داشتنـــــــد و کارهایی می‌کردند و درس هم می‌دادند که دکتر آزاد رئیس آنجا بود، بعد امریکایی‌ها کادر برنامه‌ای که ایزنهاور دردنیا اعلام کرد اتم فرپیس پیشنهاد کردند به یک سری از کشور‌های دنیا که لزوماً کشور‌های جهان سوم نبودند و همه کشور‌ها بودند که از امکانات امریکا برای راه انداختن تحقیقات اتمی در مملکت خودشان استفاده بکنند و امریکا قبول کرد که در این زمینه باین کشور‌ها کمک کند و مخصوصا قبول کرد که به این کشور‌ها رآکتور بفروشد.
ایران یکی از کشور‌هایی بود که در آن موقع تصمیم گرفت که یکی از رآکتور‌های اتمی را بخرد، یعنی یک رآکتور اتمی تحقیقاتی بخرد برای آنکه آن مرکز تحقیقات ایران بتواندبه علوم وفنون اتمی دست پیدا بکند. در آن زمان کشور‌های دیگری هم اینکار را کردند که از جمله کشور‌هایی بودند که تا حدودی در سطح ایران آنروز قرار داشتند مثل فیلیپین، مثل ترکیه و یونان کـه این کشور‌ها هم تقریباً همزمان با ایران از این نوع راکتور از امریکا خریدنـــــــــد و مشغول شدند بنابراین فعالیت اتمی سابقه داشت و می‌بایست آن روز که ایران می‌خواست وارد گود اتمی بشود ما یک مقدار زیادی امکانات داشته باشیم ولی متأسفانه روزی که بنده به ایران رسیدم و وارد کار شدم اینطور نبـود در سازمان برنامه اگر مسئولیت فنی راکتور تحقیقاتی را به بنده دادند علتش این بود که کار ساختن ایران راکتور نیمه تمام مانده بود، دانشگاه نتوانسته بود آن طور که باید اینکار را اجراء کند و پیش ببرد و کار قطع شده بود.
وقتی من به تهران رسیدم یکی دو سال بود که کارخوابیده بود و کارگاه تعطیل مانده بود. دراین موقع اعلیحضرت که از این مسأله خیلی ناراحت بودند به سازمان برنامه و اصفیاء که رئیس سازمان برنامه بود تائید کردند که اینکار را از دانشگاه بگیرند و خودشان اجراء کنند با این دیدک سازمان برنامه در موضع محکم‌تری بود که اینکار را بکند. برحسب اتفاق در آن موقع من هم رسیدم و یک مقداری توانستم به آن طرح کمک بکنم و آن را به راه انداختیم و راکتور دانشگاه تهران را ساختیم و تحویلشان دادیم و به فاصله دو سال از موقعی که من رسیدم این راکتور کامل شد و شروع کرد به بهره‌برداری.
منبع: انتخاب
