قدیمی‌ترین فهرست «ستارگان» در جهان که «طالع‌بین اعظم» چین باستان آن را نوشته است
پژوهشی جدید بار دیگر بحث‌های دانشگاهی پیرامون خاستگاه کهن‌ترین نقشه ستارگان جهان را داغ کرده و نسخه‌ای باستانی از یک دست‌نوشته چینی به نام «راهنمای ستارگان استاد شی» را در کانون تاریخ علم نجوم جهان قرار داده است.
فرادید| پژوهشگران رصدخانه ملی نجوم چین با بهره‌گیری از یک روش پیشرفته هوش مصنوعی، تاریخ نگارش این دست‌نوشته را حدود سال ۳۵۵ پیش از میلاد برآورد کرده‌اند؛ یعنی بیش از ۲ قرن زودتر از آنچه تاکنون تصور می‌شد و در نتیجه، کهن‌ترین فهرست ستارگان کشف‌شده به شمار می‌رود.
به گزارش فرادید، این پژوهش از «تبدیل تعمیم‌یافته» استفاده کرده؛ روشی پیشرفته در بینایی رایانه‌ای تا تصاویر دیجیتالی این نسخه خطی را تحلیل کند. این تکنیک که در پردازش تصویر کاربرد گسترده دارد، امکان قیاس موقعیت ستارگان فهرست‌شده در این اثر را با مختصات نجومی امروزی فراهم کرد، در حالی‌که عوامل اعوجاجی مانند پیش‌روی محوری زمین و خطاهای مکانی در داده‌های نجومی کهن هم در نظر گرفته شدند.
«راهنمای ستارگان استاد شی که احتمالاً به «شی شن»، اخترشناس نامدار چینی در دوره‌ی دولت‌های متخاصم نسبت داده میشود، همواره مورخان را به دلیل تفاوت‌های زمانی در موقعیت ستارگان سردرگم کرده بود. اما این پژوهش، این تفاوت‌ها را نه ناشی از خطا بلکه نتیجه به‌روزرسانی‌های دوره‌ای در طول زمان می‌داند. بر مبنای یافته‌های پژوهش، این فهرست در قرن چهارم پیش از میلاد پایه‌گذاری شده و سپس حدود سال ۱۲۵ میلادی، احتمالاً زمان فعالیت ژانگ هنگ، اخترشناس نامدار دودمان هان شرقی و مخترع کره آسمانی، به‌شکل اساسی به‌روزرسانی شده است.
ژانگ هِنگ که دو بار مقام طالع‌بین اعظم را بر عهده داشت، مسئول نظارت بر رصدهای منظم نجومی بود و به احتمال زیاد داده‌های جدید را به این فهرست افزود. بنابراین، این دست‌نوشته ترکیبی از دو دوره زمانی متفاوت است، یکی مربوط به قرن چهارم پیش از میلاد و دیگری قرن دوم میلادی. پژوهشگران معتقدند همین ساختار لایه‌ای، تفاوت‌های زمانی موجود در موقعیت ستارگان را توضیح می‌دهد.
لوح گلی با دو ستون نوشته
رساله‌ای نجومی؛ لوح اول از مجموعه‌ی «مول-آپین» (به‌معنای ستاره گاوآهن) که شامل فهرستی از سه بخش آسمان، تاریخ طلوع ستارگان اصلی (بر اساس سال ایده‌آل ۳۶۰ روزه)، ستارگانی که هم‌زمان طلوع و غروب می‌کنند و صور فلکی واقع در مسیر حرکت ماه میشود. این لوح کم و بیش کامل باقی مانده است.
با این حال، این یافته‌ها میان جامعه علمی نظرات متنوع و گاه متفاوتی را برانگیخته است. با وجود ادامه یافتن بحث‌ها، اهمیت این کشف پذیرفته‌شده است. متن چینی قدیمی‌تر از فهرست ستارگان هیپارخوس (حدود سال ۱۳۰ پیش از میلاد) است که مدت‌ها به‌عنوان قدیمی‌ترین ثبت ساختارمند آسمانی در سنت غربی شناخته می‌شد. اگرچه منابع بابلی قرن هشتم پیش از میلاد نیز موقعیت ستارگان را توصیف کرده‌اند، اما فاقد نگاره‌ها و چیدمان‌های منظم و تصویری هستند که در «راهنمای ستارگان استاد شی» دیده میشود؛ متنی که بیش از ۱۲۰ صورت فلکی و آرایش منظمی از آسمان شب را در بر دارد.
فراتر از جنبه علمی، این کشف بُعد فرهنگی مهمی هم دارد. دهه‌ها، دستاوردهای نجومی چین باستان توسط پژوهشگران غربی کمتر مورد توجه قرار می‌گرفت. اما یافته‌های جدید جایگاه بنیادین چین را در تاریخ کنجکاوی انسان درباره کیهان به‌روشنی تأیید می‌کنند.
با اینکه بحث‌ها درباره جزئیات زمان‌بندی ادامه دارد، «راهنمای ستارگان استاد شی» امروز سندی از دستاوردهای علمی برجسته چین باستان به‌شمار می‌رود. اگر تاریخ‌گذاری این پژوهش تأیید شود، این نقشه نه‌تنها از دید زمانی بلکه از دید فرم و ساختار از نمونه‌های یونانی و بابلی پیشی می‌گیرد.
مترجم: زهرا ذوالقدر
