عجیب‌ترین «رنگ‌ها» در تاریخ هنر؛ از «قهوه‌ایِ پودر مومیایی» تا «زردِ ادرار گاو»

فرادید| در طول تاریخ هنر رنگ‌ها صرفا ابزار نقاشان برای خلق زیبایی نبوده‌اند، بلکه هر رنگ داستانی پیچیده و گاه عجیب از منشأ و روش ساخت خود دارد. برخی از این رنگ‌ها با موادی غیرمعمول، حتی خطرناک ساخته شده‌اند؛ موادی مانند ادرار گاو، جسد مومیایی یا مواد رادیواکتیو.

به گزارش فرادید؛ این مقاله شما را با 7 رنگ شگفت‌انگیز و غیرمعمول در تاریخ هنر آشنا می‌کند؛ رنگ‌هایی که نه تنها نمایانگر خلاقیت و تلاش هنرمندان برای یافتن زیبایی بوده‌اند، بلکه نشان‌دهنده ارتباط پیچیده انسان با مواد طبیعی و شیمیایی در طول قرن‌ها هستند.

۱. قهوه‌ای مومیایی

رنگ قهوه‌ای مایل به ارغوانی‌ای که از آسیاب کردن مومیایی‌های مصری به دست می‌آمد، تا مدتی در اروپا برای نقاشی استفاده می‌شد. اشتباهی در ترجمه یک متن عربی درباره خواص قیر باعث شد اروپایی‌ها گمان کنند بدن مومیایی خاصیت درمانی دارد. این باور به بازار رنگ‌سازان نیز راه یافت و باعث شد بدن مومیایی‌ها را به رنگ تبدیل کنند.

با افزایش تقاضا، قاچاق جسد در مصر رونق گرفت و حتی برخی فروشندگان، رنگ تقلبی آن را از حیوانات مرده تهیه می‌کردند. اما با پیدایش رنگ‌های مصنوعی، استفاده از این رنگ کم‌کم کنار گذاشته شد. نقاش مشهور انگلیسی، ادوارد برن-جونز، پس از اطلاع از منشأ این رنگ، تیوب آن را به شکل نمادین دفن کرد.

۲. زرد هندی

منشاء رنگ زرد درخشان آثار هنری هند با نام «زرد هندی» تا قرن‌ها رازآلود بود. این رنگ در حقیقت از ادرار گاوهایی تهیه می‌شد که به‌زور با برگ انبه تغذیه می‌شدند تا ادرارشان رنگدانه زرد روشن بدهد. این شیوه آسیب جدی به گاوها وارد می‌کرد و بعدها ممنوع شد.

برای مدتی گمان می‌رفت این داستان افسانه‌ای بیش نباشد، اما در دهه ۲۰۱۰ آزمایش‌های شیمیایی آن را تأیید کرد. امروز زرد هندی به‌طور مصنوعی تولید می‌شود و بوی بدی هم ندارد.

۳. بنفش صوری

بنفش سلطنتی معروف به «بنفش صوری» در دوران مصر و روم باستان رنگی ویژه طبقات بالا بود. این رنگ از حلزون‌های دریایی خاصی تهیه می‌شد و برای تولید مقدار کمی از آن، باید هزاران حلزون را می‌کشتند. این رنگ بسیار گران بود؛ حتی ارزش آن را معادل سه برابر طلا برآورد می‌کردند.

لباس‌های رنگ‌شده با این رنگ را با ادرار می‌شستند تا ماندگاری رنگ افزایش یابد؛ کاری که البته باعث بوی بد آن می‌شد.

۴. سبز شیل (Scheele’s Green)

در قرن هجدهم، شیمیدان آلمانی کارل شیل رنگ سبز درخشانی با استفاده از مادۀ آرسنیک ساخت؛ در زمانی که هنوز سمّی بودن این ماده به درستی درک نشده بود. این رنگ زیبا، اما مرگ‌بار، خیلی زود در مد و دکوراسیون اروپایی محبوب شد. لباس‌ها، اسباب‌بازی‌ها و حتی شیرینی‌ها با آن رنگ می‌شدند.

کارگران فقیر، به‌ویژه زنان و کودکان، بیشترین آسیب را دیدند. زخم‌های شدید، ریزش مو و دندان و در نهایت مرگ در مدت‌زمان کوتاه از نتایج استفاده از این رنگ بود. با این‌همه، تولید آن تا اواخر قرن نوزدهم ادامه داشت.

۵. قرمز ورمیلیون

رنگ قرمز درخشان ورمیلیون از جیوه ساخته می‌شد و در عین زیبایی، بسیار سمی بود. برخی فروشندگان متقلب آن را با آجر پودر شده می‌فروختند، اما هنرمندان توصیه می‌کردند ورمیلیون را به‌صورت بلور تهیه کنند.

یوهان ولفگانگ گوته در نظریه رنگ‌هایش این قرمز را رنگی پرانرژی و خشن دانست که بیشتر برای اقوام بدوی و کودکان جذاب است. با گذشت زمان، این رنگ به قهوه‌ای یا سیاه تغییر می‌کرد.

۶. سبز رادیومی

در سال ۱۸۹۸ کشف رادیوم باعث هیجان زیادی شد. این عنصر درخشان به کرم‌ها، لوازم آرایش و حتی مکمل‌های غذایی افزوده می‌شد. در جنگ جهانی اول، ساعت‌سازان آمریکایی از رنگ‌های رادیومی برای ساخت عقربه‌های شب‌تاب استفاده کردند. زنان جوانی که استخدام شده بودند، برای دقت بیشتر، نوک قلم‌موهای خود را با زبان‌شان خیس می‌کردند و رادیوم می‌بلعیدند!

برخی حتی ناخن‌هایشان را با آن رنگ می‌کردند. در دهه ۱۹۲۰، علائم حاد مسمومیت پرتویی در این زنان ظاهر شد و استخوان فک برخی کاملاً از بین رفت. با تلاش و افشاگری‌ها، استفاده صنعتی از رادیوم محدود شد و قوانین ایمنی وضع شد.

۷. سفید سربی

رنگ سفید سربی از واکنش سرب، سرکه و کود حیوانی ساخته می‌شد. از دوران باستان تا قرن‌ها بعد، در نقاشی و لوازم آرایش کاربرد داشت. این رنگ پوست سفید «اشرافی» ایجاد می‌کرد اما به مرور باعث زخم، پوسیدگی دندان، جنون و آسیب مغزی می‌شد.

نقاش پرشور باروک، کاراواجو، که رفتاری خشن و پرخاشگرانه داشت، به احتمال زیاد از مسمومیت با سرب رنج می‌برد؛ زیرا حین نقاشی تمام بدنش با رنگ پوشیده می‌شد. امروزه استفاده از این رنگ ممنوع یا بسیار محدود شده است، اما پژوهشگران هنوز از حضور آن برای مطالعه آثار قدیمی استفاده می‌کنند.