تاریخ شگفت‌انگیز «کُشتی» در الواح باستانی بین‌النهرین
«کشتی» در بین‌النهرین آمیزه‌ای از ورزش، آموزش نظامی، نمادگرایی الهی و جایگاه اجتماعی بود. قدیمی‌ترین ورزش جهان در حقیقت به نوعی بازتاب هویت فرهنگی بود.
فرادید|در دشت‌های پربار میان دجله و فرات، تمدن انسانی نخستین گام‌های خود را برداشت. «بین‌النهرین باستان»، خانه سومریان، اکدیان، بابلیان و آشوریان، دستاوردهای زیادی برای بشریت به جای گذاشت، از جمله خط، قانون و معماری .
به گزارش فرادید، نخستین شواهد «کشتی» که قدیمی‌ترین ورزش جهان شناخته می‌شود، در بین‌النهرین یافت شده، جایی که کشتی تنها سرگرمی نبود؛ بخشی از هویت و فرهنگ آنان و جنبه‌ای ناگزیر از آموزش جنگجویان بود.
نخستین تصاویر کشتی
پلاک سفالی با تصویر مبارزان و نوازندگان، بابلی قدیم، حدود ۲۰۰۰–۱۷۵۰ پیش از میلاد
به اشتباه گمان می‌رود حماسه گیلگمش قدیمی‌ترین تصویر کشتی در تاریخ است. پیش از آن، چندین تصویر بصری از این ورزش رزمی وجود داشته است. در قرن بیستم، باستان‌شناسان پلاک‌هایی سفالی در شهرهای بین‌النهرین مانند خفاجی، کیش و لاگاش (عراق امروزی) کشف کردند که مردانی را در حال کشتی گرفتن نشان می‌دادند. این تنها بازی و سرگرمی نبود؛ کشتی‌گیران در حالت‌های دینامیک به تصویر کشیده شده‌اند، دست‌ها را گرفته، حریفان را دور کمر محکم کرده و حتی از زمین بلند می‌کنند. برخی کامل عریان و برخی تنها با پارچه‌ای کوچک پوشیده شده‌اند.
کشتی همچنین بر مُهرهای استوانه‌ای دیده می‌شود: غلتک‌های کوچک حکاکی‌شده که برای ثبت تصویر روی خشت خیس استفاده می‌شدند. برخی از این مُهرها، به ویژه از اور و لاگاش، کشتی‌گیران را در حال اجرا در برابر تماشاگران یا زیر نمادهای الهی نشان می‌دهند. این نکته نشان می‌دهد کشتی، نقش آیینی یا حتی مذهبی داشته است.
نکته شگفت‌انگیز در همه این تصاویر اولیه، جزئیات واقع‌گرایانه آن‌ها است. مورخان یادآور شده‌اند که بسیاری از حالات دیده‌شده در این آثار شبیه تکنیک‌های کشتی مدرن است. این ثبات در طول قرن‌ها نشان می‌دهد کشتی در بیان فیزیکی انسان، ریشه عمیقی دارد.
حماسه گیلگمش: کشتی به عنوان اسطوره و استعاره
قدیمی‌ترین شواهد نوشتاری کشتی از «حماسه گیلگمش»، قدیمی‌ترین حماسه شناخته‌شده در تاریخ می‌آید. این حماسه بین ۲۱۰۰ تا ۱۲۰۰ پیش از میلاد توسط نویسنده بابلی به نام «سین-لکی-اونینی» نوشته شده است. این حماسه داستان گیلگمش، شاه نیمه‌الهی اوروک و همتای وحشی او انِکیدو را روایت می‌کند. نخستین برخورد آن‌ها یک مسابقه کشتی قدرتمند و نمادین است.
وقتی انکیدو وارد اوروک می‌شود، به دلیل سوءاستفاده گیلگمش از قدرت، او را به مبارزه دعوت می‌کند. دو جنگجو در یک مسابقه کشتی با هم درگیر می‌شوند و هر یک تلاش می‌کند بر دیگری غلبه کند. در نهایت، هیچ‌کدام به‌راستی شکست نمی‌خورند؛ بلکه احترام متقابل نشان می‌دهند و دوستان نزدیکی می‌شوند.
«گیلگمش نیرومند آمد و انکیدو او را در دروازه دید. پایش را دراز کرد و مانع ورود گیلگمش به خانه شد، سپس در هم گره خوردند، یکدیگر را همچون گاوهای نر محکم گرفتند. ستون‌های در شکستند و دیوارها لرزید و آن‌ها مانند گاوهای درهم قفل‌شده فریاد کشیدند.»
بسیاری باور دارند این مسابقه کشتی استعاره‌ای از مبارزه درونی است. گیلگمش با غرور خود مواجه می‌شود و فروتنی می‌آموزد، در حالی که انکیدو انزوا را رها کرده و جزئی از جامعه می‌شود. به این ترتیب، کشتی نماد هویت، تحول و تعادل می‌شود.
کشتی در آموزش نظامی
مجسمه مسی/برنزی دو کشتی‌گیر با قرار دادن کوزه بر سر، معبد نینتو در خفاجی، عراق، حدود ۲۶۰۰–۲۳۷۰ پیش از میلاد
شهرهای بین‌النهرین مانند سومر، اکد، بابل و آشور همواره با یکدیگر یا با قدرت‌های خارجی سر جنگ داشتند. بنابراین، آموزش فیزیکی اهمیت زیادی داشت. کشتی در بین‌النهرین باستان تنها یک ورزش نبود؛ بخشی مهم از آماده‌سازی سربازان برای نبرد بود و جنگجویان را به انسان‌هایی منظم، چابک و شجاع تبدیل میکرد.
اگرچه هیچ دست‌نوشته‌ی آموزشی رسمی به‌جا نمانده، اما از هنر و کتیبه‌های سلطنتی می‌دانیم کشتی بخشی از آموزشی سلطنتی و نظامی بوده است. در متون سومری و اشعار ستایشی، پادشاهان همواره به قدرت‌شان افتخار کرده و خود را با کشتی‌گیران قیاس می‌کردند:
«من پادشاهی هستم که با او با احترام رفتار می‌شود، فرزندی نیکو از زهدان. من لیپیت-اشتار، پسر انلیل هستم. از لحظه‌ای که سرم را مانند نهال سرو بلند کردم، مردی بودم که در ورزش ممتاز است. در جوانی بسیار تنومند شدم. من در همه جهات چون شیری نیرومندم که همتا ندارد.»
روشن‌ترین شواهد از پلاک‌های سفالی بدست آمده که زندگی و آموزش نظامی را نشان می‌دهند. برپایه این آثار بصری، روشن است کشتی، نقش مهم و چشمگیری در آماده‌سازی جسمانی سربازان بین‌النهرین ایفا میکرد.
اشکال کشتی در بین‌النهرین باستان
مهر استوانه‌ای نشان‌دهنده قهرمانانی که با حیوانات کشتی می‌گیرند، اکدی، حدود ۲۲۵۰–۲۱۵۰ پیش از میلاد
به نظر می‌رسد کشتی در بین‌النهرین دربرگیرنده‌ی تمام حالات درگیری از ایستاده تا زمین بوده است. بسیاری از پلاک‌ها مردانی را نشان می‌دهند که در حالت ایستاده تلاش به پرتاب، چرخش با کمر یا گرفتن شانه‌ها دارند. در برخی صحنه‌ها به زمین کشیده می‌شوند که نشان می‌دهد پیروزی ممکن است تا خستگی یا تسلیم کاملِ یک کشتی‌گیر ادامه داشته باشد. این سبک ترکیبی شبیه جودو یا کشتی آزاد مدرن است، جایی که تغییر بین مبارزه‌ی ایستاده و زمینی، روان و استراتژیک است.
نوع دیگری از کشتی شاید دربرگیرنده کمربند یا بند بوده است. اگرچه چنین کمربندهایی باقی نمانده‌اند، برخی تصاویر نشان می‌دهند کشتی‌گیران یکدیگر را نزدیک کمر یا لگن گرفته‌اند و این یعنی کنترل از طریق کمربند.
تکنیک‌های مشابه در دیگر تمدن‌های باستانی مانند یونان، مصر، هند و چین هم دیده می‌شود. این فرهنگ‌ها کشتی را مستقیم از بین‌النهرین به ارث نبرده‌اند؛ بلکه مستقل توسعه یافته است، زیرا انسان‌ها به شکل طبیعی در مبارزه‌ی بدون سلاح، استراتژی‌های مشابه ایجاد می‌کنند. از این رو، کشتی مدرن مستقیم از بین‌النهرین نیامده، اما DNA مشترک دارد: غریزه انسانی برای تسلط، کنترل و رقابت مبتنی بر مهارت.
کشتی، مراسم مقدس و نیروی الهی
لوح میخی شامل سرودی در ستایش مردوک، حدود هزاره اول پیش از میلاد
افزون بر رویدادهای ورزشی، کشتی در جشن‌های مذهبی و مراسم سلطنتی نیز وجود داشت. مهرهای استوانه‌ای و برجسته‌کاری‌ها گاه کشتی‌گیران را زیر نمادهای خدایانی همچون اِنلیل یا اینانا نشان می‌دهند. نمادهای اینانا، الهه عشق، جنگ و قدرت، ستارگان و نمادهای انلیل، خدای هوا، قدرت و پادشاهی، صاعقه بودند. بسیاری این تصاویر را نماد انرژی الهی ناپایدار می‌دانند.
حتی خدایان بین‌النهرین گاه در نبردهایی شبیه مسابقات کشتی شرکت می‌کردند. معروف‌ترین نمونه، مبارزه مردوک و تیامات در شعر «انوما الیش» است. «مردوک» خدای پشتیبان بابل و «تیامات» الهه آب شور و هرج و مرج بود. در این مبارزه، مردوک با استفاده از تور، کمان و باد، تیامات را به دام انداخته و شکست می‌دهد و سپس بدن او را تقسیم می‌کند تا آسمان و زمین را بسازد. این پیروزی، جایگاه مردوک را در مقام خدای برتر تثبیت می‌کند.
«و خدایان نبرد فریاد زدند و خواستار سلاح‌های خود شدند.
سپس تیامات و مردوک، مشاور خدایان، پیش آمدند،
به میدان نبرد قدم گذاشتند و خود را برای رویارویی آماده کردند.»
(انوما الیش، لوح ۴)
روش مردوک برای شکست تیامات شبیه کنترل فنی یک کشتی‌گیر است و پس از آن ضربه‌ای قاطع وارد می‌شود. پیروزی او تنها کشتن نیست؛ بلکه ایجاد نظم کیهانی است، مشابه اثبات مشروعیت یک پادشاه به کمک پیروزی آیینی کشتی.
نقش کشتی‌گیر در جامعه بین‌النهرین
در بین‌النهرین باستان، کشتی‌گیران جایگاه اجتماعی بالایی داشتند، شبیه سلبریتی‌های مدرن. مردم از تمام طبقات اجتماعی به قدرت و استقامت آن‌ها احترام می‌گذاشتند، اما ارزش آن‌ها فراتر از قدرت جسمانی بود. قدرت در بین‌النهرین باستان یک ویژگی اخلاقی و حتی روحانی بود، بنابراین کشتی‌گیر افزون بر نیروی فیزیکی، باید تفکر استراتژیک و کنترل بدن خود را هم داشته باشد.
نقش برجسته کشتی‌گیر در جامعه در حماسه گیلگمش مشهود است. وقتی انسان وحشی، انکیدو وارد اوروک شد، او شاه گیلگمش را به کشتی دعوت کرد، نه‌تنها برای مقابله با قدرت خشونت‌آمیز او، بلکه برای اثبات شایستگی خود در نظر جامعه.
کشتی به‌عنوان استعاره‌ای بصری برای سلطه عمل میکرد و ابزار مفیدی در ظاهر عمومی و تبلیغات بود. پادشاهان و فرمانروایان در اشعار و کتیبه‌های ستایشی، شکوه مهارت‌هایشان در کشتی را به رخ می‌کشیدند. کشتی به عنوان اثبات مشروعیت برای حکومت تلقی می‌شد، همانند پیروزی‌های نظامی یا تعهد مذهبی.
گمان می‌رود کشتی بخشی از اقتصاد دربار هم بوده و ورزشکاران همچون کاتبان یا هنرمندان، شاید در دربار جایگاه همیشگی داشته‌اند. آن‌ها در مراسم دربار برای بزرگان، بازرگانان مهمان یا جشن‌های معاهده اجرا می‌کردند.
کشتی‌گیران نقش‌های ترکیبی داشتند: نیمه‌مدنی، نیمه‌سرباز، نیمه‌آیین، نیمه‌ورزشکار ممتاز. این دوگانگی بازتاب علاقه بین‌النهرین به شخصیت‌هایی است که مرزها را درمی‌نوردند.
مترجم: زهرا ذوالقدر
